گام بلند جمهوری اسلامی ایران برای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان

به گزارش خبرنگار ایمنا، کاربردی شدن علم و تولید ثروت از آن در دانشگاه‌ها، هدف برجسته‌ای است که در دهه سوم بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به‌خوبی پیگیری شد.

پنجم شهریورماه ۱۳۸۷ در دیدار نخبگان جوان دانشگاهی با رهبر، رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله‌العالی) لازمه پیشرفت علمی و جبران عقب‌ماندگی‌ها را داشتن ثروت دانستند و خاطرنشان کردند: «باید به مرحله‌ای از توانایی برسیم که بتوانیم با استفاده از علم تولید ثروت بکنیم و از همان ثروت نیز برای پیشرفت علم بهره بگیریم.»

ایشان با تأکید بر این‌که کشور باید به مرحله‌ای برسد که علم و ثروت هم‌افزایی پی‌درپی داشته باشند، افزودند: «آن روزی که ما بتوانیم درآمد کشور را از راه دانش به دست آوریم و درِ چاه‌های نفت را پلمپ کنیم، آن روز، روز خوبی برای ملت ایران خواهد بود.»

چهاردهم مهرماه ۱۳۸۹ در دیدار جمعی از نخبگان جوان با رهبر، رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله‌العالی) علاوه بر تأکید بر تشکیل چرخه بهم پیوسته علوم مورد نیاز کشور، ایده مهم دیگری را تحت عنوان ایجاد چرخه زنجیروار تبدیل فکر و اندیشه به محصولات تجاری مطرح کردند.

ایشان در همین بحث افزودند: «باید چرخه‌ای به‌وجود آوریم که در آن ایده‌های ذهنی نخبگان و نابغه‌ها، به مراکز علمی تحویل شود تا پس از پرورش علمی این ایده‌ها، نخبگان فناوری و صنعتی با کار و تلاش جدی، آنها را به محصولات صنعتی و غیرصنعتی تبدیل کنند و دستگاه‌های ذیربط نیز زمینه تولید و تجاری کردن این محصولات را فراهم سازند.»

رهبر انقلاب اسلامی، تجاری سازی را، مهم دانستند و خاطرنشان کردند: «یافته‌های علمی و صنعتی باید بتوانند به شکل صحیح، تولید ثروت کنند و مسئولان دستگاه‌های ذیربط باید از آغاز پروژه‌های علمی – صنعتی به فکر تجاری سازی باشند.»

مبحث دانش‌بنیان شدن مقدمه‌ای بر حرکتی بزرگ در بخش صنعت بود. بیانات معظم‌له نشان می‌دهد وقت آن رسیده بود که صنایع ایران اسلامی که در دوران ستم‌شاهی به و واردات فناوری متکی بود به سمت بهره‌برداری از دانش داخلی و فناوری‌های بومی حرکت کند.

هدفمند شدن زنجیره علم تا فناوری، دیدگاهی است که در سیاست‌های توسعه جمهوری اسلامی نهادینه شده است تا دانشگاه را که زمانی برای کسب علم تولید شده در اقصی نقاط جهان برای طبقات ثروتمند جامعه ایجاد شده بود را به مرکزی برای تولید علم و رفع نیازهای تمام جامعه تبدیل کند.

رهبر انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب موتور پیشران کشور در عرصه علم و فناوری و ایجاد زیرساخت‌های حیاتی، اقتصادی و عمرانی را از برکات انقلاب اسلامی دانستند و افزودند: «هزاران شرکت دانش‌بنیان، هزاران طرح زیرساختی و ضروری برای کشور در حوزه‌های عمران و حمل‌ونقل و صنعت و نیرو و معدن و سلامت و کشاورزی و آب و غیره، میلیون‌ها تحصیل‌کرده دانشگاهی یا در حال تحصیل، هزاران واحد دانشگاهی در سراسر کشور، ده‌ها طرح بزرگ از قبیل چرخه سوخت هسته‌ای، سلّول‌های بنیادی، فنّاوری نانو، زیست‌فنّاوری و غیره با رتبه‌های نخستین در کلّ جهان، شصت برابر شدن صادرات غیرنفتی، نزدیک به ده برابر شدن واحدهای صنعتی، ده‌ها برابر شدن صنایع از نظر کیفی، تبدیل صنعت مونتاژ به فنّاوری بومی، برجستگی محسوس در رشته‌های گوناگون مهندسی از جمله در صنایع دفاعی، درخشش در رشته‌های مهم و حسّاس پزشکی و جایگاه مرجعیّت در آن و ده‌ها نمونه دیگر از پیشرفت، محصول آن روحیه و آن حضور و آن احساس جمعی است که انقلاب برای کشور به ارمغان آورد. ایرانِ پیش از انقلاب، در تولید علم و فنّاوری صفر بود، در صنعت به‌جز مونتاژ و در علم به‌جز ترجمه هنری نداشت.»

در سال‌های اخیر، شرکت‌های فناور به بازوی حرکتی ایران اسلامی برای رسیدن به پیشرفت تبدیل شده‌اند. تفاوت بنیادین نگاه سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی به علم و فناوری با دوره‌های پیشین، محسوس است و با توجه به آن می‌توان گفت که اگرچه پیشرفت علم و فناوری در جهان امری ناگزیر بود، اما این نظام فکری خودباور است که می‌تواند آن را هدایت کند و به سود جامعه به کار گیرد.

درست است که وضعیت کمی و کیفی دانش‌بنیان‌ها در سال‌های اخیر رو به رشد بوده است و توانسته رتبه ایران را در شاخص‌های نوآوری ارتقا دهد، اما با تاکید و نام‌گذاری سال جدید توسط مقام معظم رهبری، انتظار می‌رود مسئولان امر ضمن تسهیل روند دانش بنیانی، برای افزایش سطح کیفی محصولات مبتنی بر فناوری نیز تلاش کنند تا شاهد نفوذ بیشتر تولیدات دانش‌بنیان در صنایع باشیم و در ادامه اشتغال‌زایی رونق پیدا کند.

دانش‌بنیان پلی بین دانشگاه و صنعت است

علی پاشایی‌بیدار، پژوهش‌گر حوزه فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان با بیان اینکه یکی از شاخص‌های اصلی برای بررسی جایگاه کشورهای مختلف در حوزه نوآوری GII است، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: شاخص جهانی نوآوری «Global Innovation Index-GII» نام دارد که چند متغیر و پارامتر ورودی و خروجی دارد که عبارتند از نرخ تحصیلات عالی دانشگاهی، کیفیت آموزش و تامین مالی نوآوری؛ این پارامترها تأثیر به‌سزایی در شاخص GII خواهند داشت.

وی می‌افزاید: براساس آخرین آمار رتبه GII ایران ۶۰ قرار دارد؛ در واقع ایران در مبحث GII به نسبت ده سال گذشته رشد بسیار قابل توجهی را تجربه کرده است. زمانی حدود ۱۵ سال پیش در جایگاهی بیشتر از ۱۰۰ قرار داشتیم ولی در حال حاضر رتبه دو رقمی ۶۰ را در اختیار داریم و این رتبه نشان می‌دهد که کشور در این فضا قرار گرفته و تقریباً نمره و معدل خوبی در این موضوع دارد.

این پژوهش‌گر حوزه فناوری خاطرنشان می‌کند: ایران به نسبت کشورهای منطقه در شاخص GII رشد خوبی را تجربه کرده است و توانسته عملکرد پرسرعتی از خود به نمایش بگذارد؛ این موضوع نشان می‌دهد که ایران در منظر جهانی عملکرد مطلوبی داشته است، اما با توجه به سرمایه‌گذاری انجام شده ایران نسبت به کشورهای منطقه در مباحث آموزش و پژوهش هنوز جای کار بسیاری دارد. به تازگی عربستان نیز نگاهی ویژه به مبحث تکنولوژی پیدا کرده است.

وی تصریح می‌کند: درصورتی که بخواهیم رشد چند سال اخیر ایران اسلامی در حوزه فناوری ادامه‌دار باشد لازم است سرمایه گذاری بیشتری در این زمینه صورت پذیرد. برای حفظ فاصله ایران اسلامی با کشورهای همسایه و رسیدن به چشم‌انداز بیست‌ساله مورد تاکید مقام معظم رهبری نیازمند توجه بیشتر هستیم؛ البته این موضوع بدین معنی نیست که در این سال‌ها به این حوزه توجهی نشده است به این حوزه توجه شده ولی کماکان خلاهایی وجود دارد و نیازمند توجه بیشتر است.

این پژوهشگر حوزه دانش‌بنیان با طرح این سوال چرا تاکید داریم از لفظ «شرکت دانش‌بنیان» استفاده کنیم و علت این حجم تاکید چیست، می‌گوید: نمی‌خواهیم تولیدات علمی در حد مقاله و پژوهش دانشگاهی باقی نماند تحقیقات باید در جامعه و بازار قرار گیرد تا معضلی را در کشور رفع کند. موضوعات علمی در قالب حقوقی شرکت‌ها مطرح می‌شود تا همه موضوعات در یک سازمان تجاری قرار گیرد؛ منظور تجاری سازی فناوری است که از اهمیت خاصی برخوردار است. ارزش افزوده‌ای که در دانشگاه و محیط علمی در حال تولید است و در مقالات منعکس می‌شود نباید در مرحله نوشتار متوقف شود و باید در مرحله تجاری‌سازی، صنعت و پاسخ به نیازهای جامعه قرار گیرد تا در ادامه بتواند معضلی را مرتفع کند.

وی ادامه می‌دهد: در بسیاری از مواقع مقالات علمی صرفاً در گام نخست باقی می‌ماند و نهایتاً منجر به ارتقای رتبه اساتید می‌شود و محصول فناورانه قابل لمس و مورد نیاز جامعه از دل آن خارج نمی‌شود. شرکت دانش‌بنیان برای این به‌وجود آمد تا همه موضوعات و مباحث فناوری و پژوهش در دانشگاه باقی نماند و به دل بازار منتقل شود تا در بستر یک سازمان تجاری و حقوقی با مشخص بودن همه ابعاد مورد تعامل قرار گیرد. هسته‌های فناور مراکز علمی باید از قالب دانشگاه خارج شده و به دل بازار رسوخ کنند یعنی ارتباط جدی دانشگاه و بازار در عرصه فناوری توسط شرکت دانش بنیان محقق خواهد شد.

پاشایی‌بیدار با اشاره به اینکه ماهیت شرکت دانش‌بنیان نزدیک شدن دانشگاه و صنعت است، تصریح می‌کند: دانش بنیان پلی بین دانشگاه و صنعت خواهد بود که این دو را بهم متصل کرده و پژوهش‌ها را از دل دانشگاه خارج کرده و در دل جامعه قرار می‌دهد تا پاسخگوی نیاز جامعه باشد.

گفت‌وگو از: بهنام عبدلی _ دبیر سرویس علم‌وفناوری خبرگزاری ایمنا