برگی از تقویم تاریخ فرهنگ و هنر

به گزارش ایمنا، امروز _دوشنبه یکم خردادماه _ هم‌زمان با سالروز تولد و درگذشت برخی از بزرگان ایران‌زمین است.

زادروز جلیل شهناز

جلیل شهناز (زاده یکم خرداد ۱۳۰۰ اصفهان -- درگذشته بیست و هفتم خرداد ۱۳۹۲ تهران) نوازنده تار

وی فرزند شعبان‌خان، از بزرگ‌ترین و سرشناس‌ترین نوازندگان تار و سه‌تار سده اخیر در ایران است که توانست با استفاده از تکنیک‌های برجسته در شیوه تارنوازی، بسیاری از ردیف‌های موسیقی سنتی ایران را با تار بنوازد و ازجمله آن‌ها نواختن در مایه دشتی و دشتستانی است.

شهناز از کودکی به‌موسیقی علاقه‌مند شد و نواختن تار را نزد عبدالحسین شهنازی و برادر بزرگش حسین شهناز که به‌خوبی ساز می‌نواخت، آغاز کرد. پشتکار زیاد و استعداد شگرف وی به‌اندازه‌ای بود که در جوانی از نوازندگان خوب اصفهان شد.

وی در جوانی با حسن کسایی "نوازنده سرشناس نی" آشنا شد که این آشنایی آغاز همکاری بلندمدت آن‌دو بود. شهناز از سال ۱۳۲۴ در تهران ساکن شد و با رادیو تهران شروع به‌همکاری کرد و در بسیاری از برنامه‌ها به‌عنوان تک‌نواز شرکت داشت.

این نوازنده تار در طول زندگی هنری‌اش با هنرمندان والای کشور ازجمله فرامرز پایور، حبیب‌اله بدیعی، پرویز یاحقی، همایون خرم، علی تجویدی، منصور صارمی، رضا ورزنده، امیرناصر افتتاح، جهانگیر ملک، اسداله ملک، حسن کسایی، محمد موسوی، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، محمودی خوانساری، محمدرضا شجریان، خواجه‌امیری"ایرج" اکبر گلپایگانی و عبدالوهاب شهیدی همکاری داشت.

شهناز در سال ۱۳۸۳ به‌عنوان چهره ماندگار هنر و موسیقی برگزیده شد. همچنین در ۲۷ تیر سال ۱۳۸۳ مدرک درجه یک هنری "معادل دکترا" برای تجلیل از یک عمر فعالیت هنری به وی اهدا شد.

وی علاوه بر نواختن تار، که ساز اختصاصی‌اش بود، با نواختن ویلون، سنتور و تنبک نیز آشنایی داشت. جلیل شهناز در ۹۲ سالگی درگذشت و در قطعه هنرمندان به‌خاک سپرده شد.

سالروز درگذشت مهدی ناظمی

مهدی ناظمی (زاده سال ۱۲۸۹ یزد -- درگذشته یکم خرداد ۱۳۷۶ تهران) نوازنده و سازنده سنتور

وی که بزرگترین سازنده سنتور در ایران است، هشت سالگی در مجلس جشنی با سنتور و صدای سحرانگیز آن آشنا شد و از «زادور ارمنی» که در یزد، سنتور می‌ساخت، سنتوری خرید و در خانه به‌نواختن پرداخت.

چند سال بعد که با خانواده در اصفهان ساکن شدند، آشنایی با جلیل شهناز، او را بیشتر شیدا و شیفته ساز سنتور و به‌قول خودش این «ذوزنقه» ساخت.روزی صدای آواز تاج همراه با ویلون استاد صبا و سنتور حبیب سماعی را از رادیو شنید و تصمیم گرفت در تهران از سماعی درس سنتور بگیرد.

باید یادآور شد که سماعی زیاد حوصله آموزش نداشت و در کلاس او بیش از آن که محل آموزش باشد، محفل انس و دوستی بود، زیرا بیشتر مواقع هنرمندانی چون ابوالحسن‏ صبا، نورعلی برومند، ابراهیم‏ منصوری، حسین یاحقی، مرتضی عبدالرسولی و قباد ظفر، دور هم جمع می‌شدند و صحبت‏‌ها داشتند و دیگر وقتی برای تدریس نمی‌ماند. به‌همین دلیل هم از شاگردان شاخص حبیب سماعی، بیشتر از مهندس قباد ظفر و مرتضی عبدالرسولی نام برده می‌شود.

روزی ناظمی به‌سماعی می‌گوید: ساز خوب وجود ندارد، چه باید کرد؟ و دوستداران این ساز چه باید بکنند؟ سماعی در جواب به او می‌گوید: تو یکی از اتاق‌های خانه‏‌ات را به‌ساختن سنتور اختصاص بده، من در ساخت آن کمکت می‌کنم. از این زمان به‌بعد، ناظمی در مرحله‏ جدیدی از زندگی هنری‌اش، با صنعت سنتورسازی کشور وارد دوران و تحولی بزرگ و سازنده شد.

سنتورهای ساخت او علاوه بر ایران، در بسیاری از کشورهای دیگر رایج است و مشتاقان فراوانی دارد.

وی علاوه بر ساختن سنتور و تبحر در آن، در نوازندگی این ساز پنجه‌ای شیرین و گوشنواز داشت و نوار و صفحاتی نیز با تاج اصفهانی و سعادتمند قمی و جلیل شهناز در «بیات ترک» «ابوعطا» «شور» «سه‌گاه» و «دشتی» دارد. وی که مردی خوش ‏بیان و آشنا به‌زبان انگلیسی و دارای خطی خوش و زیبا بود، در اواخر زندگی یکی از شاگردانش به نام لئون کارهای او را انجام می‌داد.

زادروز محمود صناعی

محمود صناعی (زاده یکم خرداد ۱۲۹۸ اراک -- درگذشته بیست و یکم شهریور ۱۳۶۴ لندن) روانشناس، مترجم و شاعر

صناعی در رشته‌های فلسفه و علوم تربیتی، زبان و ادبیات فارسی، زبان انگلیسی و حقوق به تحصیل پرداخت و از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد.

وی در سال ۱۳۲۷ به عنوان رایزن فرهنگی و سرپرست دانشجویان ایرانی به لندن فرستاده شد و در دانشگاه لندن در رشته‌های علوم تربیتی و حقوق ادامه تحصیل داد. سپس به صورت تخصصی به علم روانشناسی روی آورد و دکترا گرفت و مؤسسه بین‌المللی روانکاوی انگلستان (I.I.P.B) از وی دعوت کرد تا به عنوان متخصص درمان بیماری‌های روانی با این مؤسسه که مقبولیت جهانی داشت همکاری کند.

در سال‌های اقامت در لندن به نوشتن مقاله‌های علمی و تخصصی پرداخت و در کنگره‌های بین‌المللی ازجمله در ادینبورگ (۱۹۴۸) استکهلم (۱۹۵۱) و استراسبورگ شرکت کرد و در سال ۱۳۳۳ به عضویت انجمن بین‌المللی پسیک‌انالیز (روان‌کاوی) انتخاب شد.

صناعی در سال ۱۳۳۴ به ایران بازگشت و به تدریس در دانشگاه تهران پرداخت و همزمان مشاغلی چون ریاست دانشسرای عالی و همچنین مدیریت امتحانات و معاونت وزارت آموزش و پرورش را برعهده گرفت و در این دوره بود که مؤسسه روانشناسی دانشگاه تهران را بنیاد نهاد. با تلاش وی مؤسسه روانشناسی به آخرین کتاب‌های علمی در این زمینه دست یافت و مهم‌ترین نشریات ادواری را گرد آورد؛ به گونه‌ای که کتابخانه مؤسسه روانشناسی دانشگاه تهران یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌ها از نظر منابع کلاسیک روان‌شناسی در ایران شد.

وی مقالات صناعی در زمینه زبان و ادبیات فارسی، تاریخ ایران باستان و تاریخ اسلام و همچنین اشعار او در مجلات یغما، مهر، سخن، ایران‌نامه و … به چاپ می‌رسید.

وقتی آنا فروید، دختر زیگموند فروید، مؤسسه فروید را بنیاد نهاد، از وی دعوت کرد به عنوان مشاور این مؤسسه را یاری دهد و او در سال ۱۳۴۸ به همکاری با مؤسسات فرهنگی - علمی نظیر دانشگاه کمبریج و دیگر مؤسسات مرتبط با روانشناسی در اروپا و آمریکا پرداخت.

ترجمه‌ها:

آزادی فرد و قدرت دولت ۱۳۳۸.

اصول روانشناسی ۱۳۴۲.

یادی از استاد.

روانشناسی آموختن.

پنج رساله از افلاطون.

مهمانی چهار رساله دیگر از افلاطون ۱۳۳۴.

فدروس و سه رساله دیگر از افلاطون ۱۳۳۴.

در آزادی فرد در اجتماع.

آزادی و تربیت.

زادروز عباس یمینی‌شریف

یمینی‌شریف (زاده یکم خرداد ۱۲۹۸ تهران -- درگذشته بیست و هشتم آذر ۱۳۶۸ تهران) شاعر و نویسنده ادبیات کودکان

یمینی‌شریف تحصیلاتش در رشته ادبیات و آموزش کودکان بود و اولین سردبیر مجله‌های «بازی کودکان» «کیهان بچه ها» و مؤسس دبستانهای روش‌نو و از بنیانگذاران شورای کتاب کودک و برنده جوایز متعدد در ادبیات کودک بود. بیش از ۳۰ اثر به‌صورت شعر و داستان به‌چاپ رساند و آثار متعدد چاپ نشده‌ای نیز برجای گذاشت.

وی از شاعرانی است که در سراسر عمر پربارش برای کودکان با زبان پاک و آهنگین شعر و ترانه سرود. او در خانواده‌ای که به‌شعر و ادب علاقه‌مند بودند رشد یافت و با تأثیر محیط ادبی از شعر بزرگان ادب فارسی ازجمله حافظ و سعدی و مولوی آشنا شد و به‌سبب آشنایی خانوادگی با فرخی یزدی، با شعر او انس و الفتی پیدا کرد.

یمینی‌شریف سرودن شعر برای کودکان را با تشویق استادان دانشگاهی به‌طور جدی ادامه داد و در سال ۱۳۲۱ اولین شعرش در روزنامه‌ای به نام نونهالان برای کودکان و نوجوانان و دیگر اشعارش در مجله سخن به‌چاپ رسید و در سال ۱۳۲۴ اشعارش وارد کتابهای درسی شد و تاکنون نیز زینت بخش این کتب است.

با توجه به اهمیت ادبیات کودکان و از آنجایی که زیربنای تحولات ذهنی و فکری و اجتماعی و علمی آینده کشور است، او کوشش کرد که ادبیات کودک را به‌خصوص در زمینه شعر به‌شکلی علمی و مطابق با روحیات کودکان با زبانی ساده و گیرا و خوش‌آهنگ تعالی بخشد. باید توجه کرد ساختن اشعار برای کودکان که به‌ظاهر آسان می‌نماید، کاری دشوار و حساس است و او در این زمینه موفق بود. وی شعر کودک را نه تنها از لفظ، بلکه از حیث معنی و مضمون ساده و گویا متناسب با فهم و تصور کودکان سرود و با جدیت و پشتکار، شعر کودک را از حالت ترجمه اشعار کودکان خارجی در آورد و به‌شکلی موزون و هماهنگ با روحیه و فطرت کودکان ایران سازگار ساخت.

او با پیگیری و مداومت پنجاه ساله‌اش توانست شعر و ادبیات کودکان را با زبانی شیرین و ساده و با مضمون‌هایی آموزنده و پاک و قالب‌هایی مناسب و آهنگین رسمیت بخشد و راه را برای رهروان ادبیات کودک هموار سازد.

آثار:

آواز فرشتگان

نیم قرن در باغ شعر کودکان

گربه‌های شیپور زن

دو کدخدا

بازی با الفبا

فری به آسمان می‌رود

آوای نوگلان

در میان ابرها

گلهای گوناگون

آه ایران عزیز

داستان خر و خرکچی

خانه باباعلی

جدال در پرتگاه توچال

فارسی زبان ایرانیان

و....

سالروز درگذشت عباس کمندی

عباس کمندی (زاده سال ۱۳۳۱ سنندج -- درگذشته یکم خرداد ۱۳۹۳ سنندج) خواننده، آهنگساز، ترانه‌سرا، نویسنده، نقاش و کارگردان

او بیش از ۱۵۰ ترانه ساخت و اجرای بیش از ۶۰ آهنگ و گردآوری مظاهر فرهنگ فولکلوریک "فرهنگ مردم"، گردآوری و تحقیق زندگینامه شخصیت‌های کُرد و تبدیل آن به فیلمنامه، از جمله "سنجرخان، عطا کل، زندگی پهلوان حسین گلزار کرمانشاهی، غارت آثار زیویه، میر نوروزی و…" را در کارنامه داشت.

وی فعالیت هنری را به‌صورت حرفه‌ای از ۱۸ سالگی آغاز کرد و داستان منظومی که به‌زبان کردی به‌نام "شه و بوو و حه مه شوان" (شب بو و محمد چوپان) نوشته بود در آزمون استخدام نویسنده برای رادیو سنندج رتبه نخست را به‌دست آورد. این داستان از رادیو سنندج دوبار پخش شد و مورد استقبال قرار گرفت و بعدها دوباره آن را بازنویسی و پخش کرد. او کار نویسندگی برای نمایش‌ها و فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی را نیز آغاز کرد و ازجمله کارهای جالب توجهش، دوبله سریال لورل و هاردی به زبان کردی بود که خودش به‌جای چهار شخصیت در این سریال صحبت کرد. در سال ۱۳۵۰ پس از شرکت در یک شب شعر باحضور جمعی از بزرگان ادبیات ایران ازجمله معینی کرمانشاهی، با ارائه تنظیم شعر حافظ، مسئولیت ترانه‌سرایی خانه فرهنگ و هنر به‌عهده وی گذاشته شد. تا سال ۱۳۵۶، ۹۵ درصد ترانه‌هایی که در رادیو سنندج ضبط می‌شد از خانه فرهنگ و هنر ارائه می‌شد.

وی با آشنایی حسن کامکار، نخستین تجربه‌اش را در عالم موسیقی با سرودن شعری برای ترانه‌ای که وی به‌مناسبت جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران ساخت آغاز کرد.

عباس کمندی فعالیت موسیقایی را با "گروه کامکارها" ادامه داد که بعدها پرآوازه‌ترین گروه موسیقی کردی در ایران شدند. نخستین حاصل این همکاری آلبوم اورامان بود که در سال ۱۳۶۰ شرکت سروش "وابسته به صداوسیما" منتشر کرد.

زادروز حسن سالاری

حسن سالاری (زاده یکم خرداد ۱۳۵۵ جاجرم -- درگذشته نوزدهم دی ۱۳۹۸ فیروزکوه) نویسنده، مترجم، ویراستار و پژوهشگر آموزش و پرورش

وی سه بار برنده جایزه کتاب سال، سه بار برنده جایزه کتاب فصل و دو بار برنده جایزه جشنواره کتاب‌های آموزشی رشد، شد و جایزه قلم پرنده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را در سال ۱۳۸۸ دریافت کرد. با این همه، کتاب ۱۰۰ دانشمند ایران و اسلام را برترین کار پژوهشی و نگارشی‌اش می‌دانست. وی بیش از ۳۰۰ مقاله به صورت ترجمه یا تألیف در مجلات و روزنامه‌ها منتشر کرده بود.

ازجمله آثار او می‌توان به مجموعه هفت جلدی «تاریخ علم برای نوجوانان» شبیه‌سازی انسان، دایره‌المعارف مدرسه، فرهنگ‌نامه کلید دانش، سلول، گیاهان، ژنتیک، خوارزمی، بنیانگذار جبر و … اشاره کرد.

حسن سالاری در ۴۳ سالگی بر اثر حادثه رانندگی درگذشت.

زادروز شهرام میرجلالی

شهرام میرجلالی (زاده یکم خرداد ۱۳۳۸ اهواز) سازنده ساز و گروه نواز موسیقی ایرانی

وی از هشت سالگی شروع به‌فراگیری تار و پس از آن عود کرد و در ۱۰ سالگی در ارکستر نوجوانان فرهنگ و هنر خوزستان به‌کار پرداخت و از سال ۱۳۵۲ با گروه رادیوتلویزیون، همکاری‌اش را آغاز کرد. در سال ۱۳۵۴ و پس از دیدارهایی با استاد شهناز، به‌مکتب اصفهان علاقمند شد و از استادان شهناز و کسایی بهره‌ها برد و تمام وقتش را صرف یادگیری، تدریس و تشویق علاقمندان این مکتب کرد. وی غیر از بداهه‌نوازی، تک‌نوازی تار و بربط و سه‌تار و گروه‌نوازی، در ساخت ساز نیز مهارت دارد. او با گروه‌های سماع، دستان، بیدل، ارغنون و عشاق و … و با خوانندگان زیادی ازجمله محمدرضا شجریان، همایون شجریان، علیرضا افتخاری، ایرج بسطامی، علی جهاندار، حسام‌الدین سراج، رضوی سروستانی و… همکاری داشته است.

کنسرت‌های فراوان او از سال ۱۳۵۰ چه در داخل و چه در خارج از کشور آغاز و همچنان ادامه دارد. وی از بنیانگذاران گروه سماع به‌سرپرستی محمدجواد ضرابیان است. ضمناً قطعاتی که وی به‌صورت همنوازی با نی حسن کسایی به‌علاقمندان ارائه کرده، با استقبال فرهنگ دوستان مواجه شده است. تخلص وی "میرتار" است که ترکیبی از نام خانوادگی و ساز تخصصی اوست.

زادروز محمدرضا طغرل‌جردی "اهورا ایمان"

طغرل‌جردی (زاده یکم خرداد ۱۳۵۳ بم) شاعر و ترانه‌سرا

وی در نوجوانی به‌موسیقی علاقه‌مند شد و نواختن نی، دف، تار و سه‌تار را فراگرفت و با تأثیر از همشهری‌اش ایرج بسطامی، مشغول به یادگیری موسیقی به‌صورت خودآموز شد. در سال ۱۳۷۱ به دانشگاه پیام‌نور بم رفت و در سال ۱۳۷۵ در رشته ادبیات فارسی فارغ‌التحصیل شد و دوسال بعد به تهران مهاجرت کرد.

آغاز فعالیت حرفه‌ای او به‌عنوان ترانه‌سرا، با ترانه دلم گرفت با صدای "حمیدرضاحامی" و با آهنگسازی "بابک بیات" و به‌عنوان ترانه فیلم سام و نرگس به‌کارگردانی "ایرج قادری" بود. «سیاه و سفید» «شب عشق» «تموم شد ترانه» «زنگی و رومی» ترانه‌های دیگری هستند که باهمکاری وی و بیات به اجرا درآمد.

جردی در سال‌های آغازین دهه ۱۳۸۰ با فریدون شهبازیان آشنا شد که پنج ترانه مجموعه باران عشق به‌کارگردانی احمد امینی و باصدای محمد اصفهانی و ترانه تیتراژ سریال معصومیت از دست رفته به کارگردانی داوود میرباقری حاصل این همکاری بود.

در مراسم اختتامیه جشنواره فجر، او به‌یاد شاعران درگذشته ترانه «رفته‌های نرفته» را باصدای خودش اجرا کرد. متن این ترانه از امیرعلی سلیمانی است. ترانه‌های او توسط سالارعقیلی، محمد اصفهانی، همایون شجریان، احسان خواجه‌امیری، علیرضا قربانی، ابی، معین، رهنما و رضا صادقی خوانده شده و با آهنگسازان، فریدون شهبازیان، علیرضا کهن دیری، آریا عظیمی‌نژاد و پدرام کشتکار همکاری داشته‌است.

وی ترانه "مرو ای دوست" را برای مصیبت زلزله بم سرود، او می‌گوید: «ضبط کار در یک شب اتفاق افتاد. «ماه رمضان بود و یک شب از افطار تا سحر در برج افق ماندیم تا محمد اصفهانی بخواند و کار را تمام کند که نشد. من آنجا جوان لاغراندامی را دیدم که ناظر ضبط بود و با وسواس بر کار نظارت می‌کرد.» این جوان لاغراندام که چند قطعه ماندگار هم ساخته، کسی نبود جز علیرضا کهن‌دیری آهنگساز خوش‌نام امروز.» او درباره «مرو ای دوست» می‌گوید: «من کارهای غمگین متعددی داشتم که مورد توجه قرار گرفتند؛ ترانه‌هایی مانند «دلم گرفت» (حامی) «میم مثل مادر» «معصومیت از دست رفته» (محمد اصفهانی) «وفا» (عشق است و آتش و خون) «پریدخت» (سالار عقیلی) «تموم شد ترانه» (مانی رهنما) و… ولی «مرو ای دوست» تنها اثری است که به‌خاطر غم زیادش و خاطره همشهریان از دست رفته‌ام و زادگاهی که خاک شد و غبار شد و ایرج و برادرم که در سالگرد زلزله پرکشید و رفت، نمی‌توانم به آن گوش بدهم و شدیداً مرا منقلب می‌کند.» مرو ای دوست بهترین قطعه سال ۸۴ و جزو ۱۰۰ قطعه چهار دهه اخیر موسیقی ایران است.

زادروز احمد دهقان

احمد دهقان (زاده یکم خرداد ۱۳۴۵ کرج) نویسنده

دهقان سال ۱۳۶۸ وارد دانشگاه شد و در رشته مهندسی برق تحصیل کرد. سپس در رشته علوم اجتماعی ادامه تحصیل داد، اما در نهایت با مدرک فوق لیسانس در رشته مردم شناسی فارغ‌التحصیل شد. اولین رمانش با عنوان سفر به گرای ۲۷۰ درجه در سال ۱۳۷۵ منتشر شد و دو سال بعد همین رمان ابتدا به عنوان یکی از آثار برگزیده ۲۰ سال داستان‌نویسی و مدتی بعد به عنوان برگزیده ۲۰ سال ادبیات پایداری معرفی شد. ترجمه انگلیسی این کتاب در کتابخانه‌های مختلفی ازجمله کتابخانه دانشگاه جرج واشینگتن دی‌سی، دانشگاه هاروارد (کتابخانه دانشکده هاروارد) MA، کتابخانه کنگره واشینگتن دی‌سی، کتابخانه UCLA لس آنجلس، دانشگاه برکلی کالیفرنیا، دانشگاه ماریلند (دانشکده پارک کالج) و دانشگاه ورمونت (کتابخانه بیلی هوو برلینگتن) در دسترس علاقه‌مندان قرار داده شده.

وی مقالاتی نیز در زمینه رشته تحصیلی‌اش و همچنین مباحث نظری خاطره‌نگاری، به ویژه خاطره‌نویسی در جنگ ایران و عراق، نوشته است.

ترجمه آثار:

پال اسپراکمن، کتاب سفر به گرای ۲۷۰ درجه دهقان را به انگلیسی ترجمه کرده است.

آثار داستانی:

مأموریت تمام

لحظه‌های اضطراب

روزهای آخر

ستاره‌های شلمچه

سفر به گرای ۲۷۰ درجه، ۱۳۷۵

گردان چهار نفره، ۱۳۷۵

هجوم، ۱۳۷۸

من قاتل پسرتان هستم، ۱۳۸۳

دشت‌بان، ۱۳۸۸

پرسه در خاک غریبه، ۱۳۸۸

بچه‌های کارون، ۱۳۹۲.