به گزارش خبرنگار ایمنا، بافت تشکیل‌دهنده پیکره شهر است و نقش مهمی در نوع تعاملات محیطی و تناسبات فضایی دارد. توجه به گونه‌شناسی بافت‌های شهری و برنامه‌ریزی برای آن یکی از مهمترین وظایف مدیران و برنامه‌ریزان است، در این میان بافت‌های فرسوده شهر در مرکز توجه است و نقش مهمی در توسعه و پایداری شهری دارد.
اهمیت توجه به احیا و بهسازی بافت‌های فرسوده از جنبه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و کالبدی قابل تعمق و بررسی است و یکی از مهمترین فاکتورهای دستیابی به توسعه پایدار، درون‌زا و رشد هوشمند است. تجربه نشان داده است که مدیریت بافت فرسوده تنها در نوسازی فیزیکی و کالبدی آن خلاصه نمی‌شود و چنانچه جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی زندگی ساکنان اینگونه بافت‌ها نادیده گرفته شود، به‌طور قطع نتایج ناگواری در پی خواهد داشت.
بهسازی و بازسازی شهر و ساماندهی بافت آن نیازمند هدف‌گذاری دقیق است و ابتدایی‌ترین مرحله برای انجام این فرآیند شناخت است. در گفت‌وگو با فرانک باقری، کارشناس شهرسازی مفاهیم و ضرورت بهسازی و بازسازی شهر را بررسی کردیم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
فرهنگ و تمدن عصر امروز چه دستاوردهایی برای بافت‌های شهری داشته است؟
شهرها مهمترین نشانه‌های تمدن هر ملت به شمار می‌آیند، نشانه‌هایی که قدمت و صلابت آنها نمادی از اصالت و استواری صاحبان و ساکنان اصلی آنها است؛ شهرها و فضاهای شهری نمادی از اندیشه، آداب و رسوم، روابط و تعاملات مردم در طول سالیان متمادی است؛ لذا هرچه بر قدمت شهرها و زیستگاه‌های انسانی افزوده می‌شود، ارزشمندتر می‌شود و مردم قدمت یک مکان یا عرصه شهری را نمادی از هویت خویش می‌دانند.
با اندک توجه به میراث فرهنگی بشر در سراسر جهان می‌توان دریافت که اقوام بزرگ و پرآوازه تاریخ شهرها آثاری بزرگ از خویش به یادگار گذاشته‌اند، در حال حاضر بسیاری از شهرهای کشور با مسئله‌ای با عنوان بافت فرسوده روبه‌رو هستند، این بافت‌ها هسته‌های قدیمی شهر است که به مرور زمان دچار فرسودگی و ناکارآمدی شده یا در حال حاضر به دلیل رعایت نشدن ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری شکل گرفته است، از این‌رو با مشکلات بسیاری مواجه بوده و این معضلات بر کل شهر تأثیرگذار است.
بافت‌های فرسوده شهری که تحت تأثیر مدرنیزاسیون شتاب‌زده، جمعیت غیربومی بلاتکلیف با زندگی شهری را به جای جمعیت بومی نشانده است، علاوه بر ایجاد محیط فیزیکی ناخوشایند، فضای اجتماعی ناپایداری نیز به وجود آورده است، به همین دلیل نوسازی بافت‌های فرسوده شهری یکی از مسائل اساسی در حوزه شهرسازی است؛ شهر امروز یکی از عظیم‌ترین دستاوردهای فرهنگ و تمدن و یکی از فراگیرترین پدیده‌های اجتماعی عصر حاضر است، بر حسب این گستردگی، هرکس به فراخور ظن خود به آن می‌نگرد، نگریستن از وجه عدالت اجتماعی و توسعه آن، شاید یکی از نگرش‌های نادر و بنیادین محسوب شود.
چرا بافت‌های فرسوده به وجود آمد؟
بافت‌های قدیم شهر، آثاری گران‌بها است که نوع فرهنگ، معماری و ایدئولوژی حاکم بر سازمان فضایی شهری را در دوران‌های مختلف به نمایش می‌گذارد. انقلاب صنعتی، رشد تدریجی و ارگانیک شهرها را تسریع بخشید و موجب بسط شهر به زمین‌های اطراف شد. هم‌زمان با انقلاب صنعتی و در حالی که شهر از درون تهی می‌شد، توسعه نامنظم شهری موجب کشیدگی شهر به طرف اراضی پیرامون شد؛ بنابراین محلات سنتی، به‌خصوص در کلان‌شهرهای کشورهای در حال توسعه، با نبود تعادل بین ظرف (بافت قدیم) و مظروف (ساکنان) روبه‌رو هستند.
مشکلات بافت‌های فرسوده در شهرهای بزرگ همواره یکی از دغدغه‌های مردم و مدیران شهری بوده، اما محلات فرسوده در فضای شهری دارای ریشه‌های سکونتی ارزشمند با غنای فرهنگی، اجتماعی و معماری است.
در حال حاضر بسیاری از شهرهای کشور با مسئله‌ای به نام بافت‌های فرسوده مواجه هستند. این بافت‌ها یا هسته‌های قدیمی شهرها بوده که به مرور زمان دچار فرسودگی شده است یا در دوران معاصر بدون رعایت ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی شکل گرفته و اکنون با مسائل و مشکلات بسیار زیادی روبه‌رو است؛ مشکلات این گونه بافت‌ها به کل شهر نیز تسری پیدا می‌کند. با توجه به وسعت دامنه و شدت مسائل گریبان‌گیر این بافت‌ها، کارآمدترین رویکرد که بتوان برای مواجهه با کاستی‌ها و نارسایی‌ها اتخاذ کرد، نیل به اهداف توسعه پایدار در عرصه بهسازی این بافت‌ها است.
چگونه پهنه فرسودگی بیشتر می‌شود؟
بافت‌های فرسوده بیشتر در مرکز شهر قرار دارد، هسته اولیه شکل‌گیری شهرها بوده و از اهمیت بسزایی برخوردار است، به علاوه اینکه پهنه‌های وسیعی را شامل می‌شود؛ زمانی که دو بخش عمده بافت شهری یعنی کالبد و کارکرد، کیفیت خود را از دست می‌دهد، بافت فرسوده می‌شود.
هرگاه فعالیت‌ها و کاربری‌ها پاسخگوی نیازها باشد، اما کالبد آسیب ببیند یا نظام فعالیت‌ها به هم ریخته شود، کاربری‌ها مختل می‌شود، اما اگر کالبد حفظ شده باشد فرسودگی نسبی است چنانچه هر دو فرسودگی حادث شود، فرسودگی بافت شهر کامل است. چگونگی حفظ هویت تاریخی در شهرهای مدرن و در حال پیشرفت برای مسئولان شهری بسیار مهم است.
به منظور حل این فرسودگی‌ها از الگوهای خاص نوسازی و بهسازی استفاده می‌شود، اما اصول پایداری شهر، چارچوبی برای حل مشکلات کنونی و آینده به شکلی پایدار در قالب بهسازی و نوسازی ارائه می‌کند.
هدف بهسازی و نوسازی شهر چیست؟
بهسازی و نوسازی با اهداف توسعه پایدار، هماهنگی فراوانی دارد، در دنیای اندیشه‌پردازی در خصوص مداخله در بافت‌های شهری چندین گرایش عمده از قبیل کارکردگرایی، فرهنگ‌گرایی و توسعه پایدار وجود دارد، در دیدگاه کارکردگرایی اولویت با مقولات اقتصادی است و محتوای فرهنگی از جایگاه مناسبی برخوردار نیست، در دیدگاه فرهنگ‌گرایی به ارزش‌های فرهنگی بیشتر از همه موارد توجه می‌شود.
دیدگاه توسعه پایدار به استفاده بهینه از منابع و حفظ آن برای نسل‌های بعدی توجه می‌کند، اما شاخص هویت یکی از اصول مهم پایداری شهری است که باید در تمام طرح‌ها و برنامه‌ها به حفظ و نگهداری آن توجه ویژه‌ای شود.
تحولات شهرنشینی طی دهه‌های اخیر با تغییرات عمده در بافت‌های شهری همراه بوده است. فرسودگی بافت و پیامد فرسودگی در نهایت موجب از بین رفتن منزلت آن در اذهان شهروندان می‌شود در اشکال گوناگون ازجمله کاهش یا نبود زیست‌پذیری، ایمنی و نابسامانی‌های کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و تاسیساتی قابل دریافت و شناسایی است.
گفت‌وگو از فریبا باقری؛ خبرنگار ایمنا
نظر شما