به گزارش خبرنگار ایمنا، روز جهانی هپاتیت یکی از هشت کمپین رسمی بهداشت جهانی است که توسط سازمان بهداشت جهانی برگزار می‌شود. بیست‌وهشتم جولای مصادف با ششم مردادماه سال جاری، تحت عنوان «روز جهانی هپاتیت» با هدف افزایش آگاهی جهانی درخصوص بیماری هپاتیت، تشویق به پیشگیری، تشخیص و درمان آن، نام‌گذاری شده است.
تا سال ۲۰۱۵ حدود ۳۲۸ میلیون نفر در دنیا به ویروس‌های هپاتیت B و C مبتلا بوده‌اند. این ویروس‌ها می‌توانند تا دهه‌ها بدون علامت در بدن بیمار باقی بمانند. ۹۶ درصد از مرگ ناشی از همه هپاتیت‌ها مربوط به هپاتیت B و C است که ۶۶ درصد هپاتیت B و ۳۳ درصد هپاتیت C را دربر می‌گیرد. در واقع مرگ‌ومیر ناشی از بیماری هپاتیت از مرگ‌ومیر ناشی از ایدز بیشتر است. میزان شیوع هپاتیت C در جهان یک درصد یعنی حدود ۷۱ میلیون نفر و میزان شیوع هپاتیت B در جهان حدود ۳.۵ درصد یعنی حدود ۲۵۷ میلیون نفر است.
در ایران بالغ بر سه درصد افراد آلوده به این ویروس هستند. حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد از افرادی که تازه به این ویروس مبتلا شده‌اند، دچار پیشرفت و مزمن شدن این بیماری شده و از بین آنها نیز شش تا ۷۰ درصد به بیماری‌های مزمن کبدی دچار می‌شوند. از بین این افراد حدود پنج تا ۲۰ درصد به سیروز کبدی مبتلا شده و یک تا پنج درصد، جان خود را از دست می‌دهند.
در ایران حدود ۲۰۰ هزار نفر مبتلا به هپاتیت C و حدود ۱.۵ میلیون نفر مبتلا به هپاتیت B هستند. میزان شیوع هپاتیت سی ۰.۴ درصد از جمعیت کشور و میزان شیوع هپاتیت B حدود ۱.۷۹ درصد جمعیت کشور است. آمار مرگ ایرانیان از هپاتیت‌های ویروسی بین پنج تا ۱۰ هزار نفر در سال است که مهم‌ترین علت مرگ این بیماران را نارسایی مزمن کبد، از کار افتادن کبد (سیروز کبدی) و سرطان کبد تشکیل می‌دهد. درخصوص مشخصه و ویژگی‌های انواع هپاتیت، علائم، راه‌های پیشگیری و واکسیناسیون در برابر این بیماری با مجتبی رستمی؛ متخصص بیماری‌های عفونی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
عامل ایجادکننده هپاتیت چیست و این بیماری به چند گروه تقسیم می‌شود؟
در واقع عامل ایجادکننده بیماری هپاتیت، ویروس است و بیماری هپاتیت به علت عفونت باکتریایی به وجود نمی‌آید. هپاتیت به طور کلی به دو نوع کلاسیک یا شناخته‌شده قدیمی و غیرکلاسیک تقسیم می‌شود و ویروس‌های گروه هپاتیت کلاسیک براساس حروف الفبا به انواع A، B، C، D و E تقسیم‌بندی می‌شوند.
گذشته از هپاتیت‌های بیان شده، نوعی هپاتیت نیز به نام هپاتیت اتوایمیون وجود دارد که بر اثر برانگیختگی سیستم ایمنی بدن از درون اتفاق می‌افتد و سیستم ایمنی بر علیه سیستم‌های خودی که کبد در رأس آنها قرار دارد، برانگیخته و موجب آزار سلول‌های کبدی می‌شود و ایجاد هپاتیت می‌کند. علائم این نوع از هپاتیت، مشابه علائم هپاتیت‌های کلاسیک است.
علائم ابتلاء به بیماری هپاتیت شامل چه مواردی می‌شود؟
بسیاری از افراد بیماری هپاتیت را با یرقان یا زردی بدن می‌شناسند که این علامت در هپاتیت‌های حاد شایع است و ممکن است هنگامی که هپاتیت مزمن شود، هیچ علامتی از جمله زردی نداشته باشد. به طور کلی علائم ابتلاء به بیماری هپاتیت شامل یرقان یا زردی، حالت تهوع و استفراغ، درد در قسمت فوقانی و راست شکم، تغییر رنگ ادرار به نارنجی، گاهی اوقات تغییر رنگ مدفوع به سمت سفیدی، بی‌حسی، بی‌حالی و نداشتن اشتها است.
هپاتیت نوع A چه خصوصیاتی دارد؟
هپاتیت نوع A بیماری خوش‌خیمی است که بیشتر در دوران کودکی افراد را درگیر می‌کند اما اگر از دوران کودکی بگذرد و به دوران نوجوانی یا بالاتر برسد، علائم بسیار شدیدتری خواهد داشت و حتی می‌تواند موجب نارسایی کبد شود. عموماً این نوع هپاتیت خوش‌خیم بوده، به راحتی بهبود پیدا می‌کند، آثاری از خود بر جای نمی‌گذارد و ویروس داخل بدن بیمار باقی نخواهد ماند.
ویژگی‌های هپاتیت نوع B شامل چه مواردی است؟
هپاتیت نوع B شناخته‌شده‌ترین نوع هپاتیت در بین مردم است که به علت ویروسی تحت عنوان ویروس B ایجاد می‌شود. افرادی که مبتلا به بیماری هپاتیت B حاد می‌شوند، علائمی را از خود بروز می‌دهند که شامل یرقان، درد کبد، تهوع و استفراغ، بی‌حسی و بی‌حالی است. دوره حاد این بیماری می‌تواند بین یک تا چند هفته طول بکشد و علائم بیان شده در این دوره شدیدتر است.
پس از گذراندن دوره حاد، ویروس شروع به پاک شدن از درون بدن بیمار می‌کند و مغلوب سیستم ایمنی می‌شود اما ممکن است ویروس و سیستم ایمنی بدن فرد پس از شش ماه به توازن برسند؛ در واقع ممکن است همچنان پنج تا ۱۰ درصد افراد مبتلا به بیماری هپاتیت نوع B حامل ویروس باشند. ۹۰ تا ۹۵ درصد افراد به صورت کامل از این ویروس پاک می‌شوند اما پنج تا ۱۰ درصد همچنان داخل بدن خود دارای ویروس هستند.
ذرات ویروس هنگام تست ملکولی در خون گروهی از پنج تا ۱۰ درصد افراد بیان شده، مشهود است که این افراد، دارای هپاتیت مزمن تلقی می‌شوند و ویروسی که در کبد آنها استقرار دارد برای همیشه فعال است. گروهی دیگر با وصف اینکه ردپای ویروس درون بدن آنها وجود دارد، تست مولکولی منفی دارند که ناقلان فاقد علامت محسوب می‌شوند. آنزیم‌های کبدی افراد ناقل فاقد علامت، هر شش ماه تا یک سال یک‌بار مورد چکاب قرار گرفته و دستورات بهداشتی به آنها تذکر داده می‌شود تا از انتقال بیماری به سایر افراد جلوگیری شود.
بیمارانی که تست PCR آنها مثبت باقی می‌ماند، براساس میزان ویروسی که داخل بدن خود دارند باید تحت درمان قرار بگیرند و داروهایی را روزانه مصرف کند. این بیماران درمان سختی ندارند اما برای درمان نیازمند زمانی طولانی نظیر چهار تا ۱۰ سال هستند تا درمان به نتیجه برسد، هپاتیت عود نکند و وارد جریان خون نشود.
هپاتیت نوع B از چه راه‌هایی منتقل می‌شود؟
راه‌های انتقال این بیماری در درجه اول تبادل ترشحات بدن همراه با خون است و اشتراک‌گذاری مواردی نظیر مسواک، خمیردندان و هر تیغه برنده‌ای که امکان آغشته به خون بودن آن وجود دارد، عامل انتقال این بیماری می‌شود. همچنین اقداماتی نظیر فعالیت‌های دندانپزشکی، تزریق داخل رگ با سرنگ مشترک که بیشتر در بین معتادان شایع است و خالکوبی یا فعالیت‌های آرایشی که با استفاده از سوزن انجام می‌شود و در بیشتر شرایط غیربهداشتی هستند، موجب ابتلاء به این نوع هپاتیت می‌شود.
انتقال هپاتیت نوع B از مادر به نوزاد چگونه اتفاق می‌افتد؟
در واقع مهم‌ترین راه انتقال هپاتیت B از مادر آلوده به نوزاد است. حین زایمان و عبور نوزاد از کانال زایمان، هنگامی که جفت از بدن مادر جدا می‌شود، مقداری خون مادر و نوزاد تداخل پیدا می‌کند که ممکن است درپی آن نوزاد به هپاتیت نوع B مبتلا شود. به طور معمول درگیری نوزاد با این بیماری ۳۰ تا ۱۸۰ روز پس از تولد تشخیص داده می‌شود.
آمار مبتلایان به هپاتیت در کشور چه تعداد است؟
در شرایط فعلی آمار دقیقی از اینکه چه تعداد افرادی ناقل هستند یا هپاتیت مزمن دارند در دسترس نیست. با توجه به آمارهای موجود سابق، شیوع دو تا هفت درصدی هپاتیت مزمن در ایران گزارش شده است اما با به‌کارگیری معیارهای بهداشتی خوب و واکسیناسیون نوزادان متولد شده از سال ۱۳۷۲ به بعد، نرخ ابتلاء به هپاتیت کاهش یافته است و اکنون به عنوان یک بیماری شایع شناخته نمی‌شود.
به‌جز نوزادان برای قشر خاصی لزوم انجام واکسیناسیون هپاتیت وجود دارد؟
هپاتیت B دارای واکسن به منظور مقابله و پیشگیری از ابتلاء است و از سال ۱۳۷۲ برای نوزادان تزریق می‌شد اما تاکنون توصیه به واکسیناسیون عمومی نشده است. واکسیناسیون برای گروه‌های پرخطر نظیر پزشک، پرستار و خدمه درمان که در امور پزشکی فعالیت دارند اجباری است تا از شیوع بیشتر بیماری جلوگیری شود.
گروه دیگری که باید واکسن هپاتیت B را دریافت کنند، افرادی نظیر بیماران تالاسمی و دیالیزی هستند که در معرض مبادله خون قرار می‌گیرند؛ چراکه ممکن است به صورت ناخواسته در معرض ویروس قرار گیرند. اگرچه خون‌های موجود و انتقالی از نظر ویروس هپاتیت مورد بررسی قرار می‌گیرند.
چه افرادی نیازمند تزریق مجدد واکسن هپاتیت هستند؟
به طور معمول سه دوز واکسن در مقابله برای بیماری هپاتیت دریافت می‌شود که شامل دوز صفر، ۳۰ و ۱۸۰ (اولین روز تولد، دو ماه پس از تولد و شش ماه پس از تولد) است. میزان آنتی‌بادی تولید شده در بدن تزریق کننده واکسن، سه ماه پس از تزریق آخرین دوز مورد بررسی قرار می‌گیرد و اگر این میزان کمتر از ۱۰ واحد بین‌المللی باشد به معنی پاسخ ندادن بدن فرد به واکسن است.
آماری به خصوصی از اینکه افراد باید دوز چهارم را دریافت کنند وجود ندارد اما درحال‌حاضر درخصوص دریافت دوز چهارم واکسن، توافقی نسبی وجود دارد و بدن افراد دریافت کننده دوز چهارم واکسن، معمولاً بر حالت پاسخ ندادن بدن به واکسن، غلبه می‌کند.
هپاتیت نوع C چه مشخصه‌هایی دارد؟
هپاتیت نوع C به طور کلی بیشتر در افرادی که از سرنگ آلوده و مشترک استفاده می‌کنند نظیر معتادان موادمخدر دیده می‌شود. رابطه جنسی نیز راه دیگری برای انتقال این ویروس است، این بیماری نیز ممکن است در افرادی که طی دفعات بسیاری در معرض تبادل خون هستند، ایجاد شود. خوشبختانه با کنترل اعتیاد تزریقی و کاهش استفاده از سرنگ آلوده، این بیماری درحال کاهش بوده است اما با توجه به اینکه واکسنی ندارد، بیماری خطرناکی محسوب می‌شود. حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد افرادی که درگیر ویروس هپاتیت C می‌شوند پس از گذراندن دورانی که ممکن است همراه با بروز علائم باشد یا خیر، مبتلا به فرم مزمن بیماری می‌شوند. این هپاتیت درحال‌حاضر درمان دارد و درمان آن نیز بسیار مؤثر است. برای درمان این بیماری از قرص‌های ضدویروسی استفاده می‌شود و معمولاً حدود سه ماه طول می‌کشد اما در صورتی که این بیماری درمان نشده باقی بماند، بیماری خطرناکی محسوب می‌شود.
ابتلاء به فرم مزمن بیماری به چه معنی است؟
در فرم مزمن بیماری، ویروس فعال باقی می‌ماند و تخریب سلول‌های کبدی را ادامه می‌دهد. طی تداوم این اقدام ممکن است سلول‌ها سرطانی شوند یا نارسایی کامل کبد اتفاق بیفتد و کبد از بین برود.
هپاتیت نوع D و E چه ویژگی‌هایی دارند؟
هپاتیت نوع D به تنهایی ایجاد بیماری نمی‌کند و هنگامی که این ذره ویروسی با هپاتیت B جفت می‌شود، احتمال ایجاد نارسایی حاد کبدی وجود دارد و بیماری بسیار پرخطری محسوب می‌شود. هپاتیت E که آخرین نوع هپاتیت کلاسیک است، معمولاً از طریق آب آلوده به مدفوع انسانی اتفاق می‌افتد و به صورت اپیدمی خود را بروز می‌دهد. در هر منطقه‌ای که تبادل میان فاضلاب و آب اتفاق بیفتد و قدرت تصفیه آب آشامیدنی بالا نباشد، افراد را به صورت اپیدمیک درگیر می‌کند. این بیماری، بیماری خوش‌خیمی است و خود بهبود می‌یابد اما برای زنان باردار بسیار خطرناک است و بیشترین آمار مرگ‌ومیر را در زنان باردار ایجاد می‌کند.
هپاتیت الکلی چگونه ایجاد می‌شود و چه راه درمانی دارد؟
مصرف بیش از حد الکل در طولانی مدت منجر به آزار سلول‌های کبدی شده و آنها را به تدریج از بین می‌برد. تنها راه موجود برای هپاتیت‌های الکلی، قطع مصرف الکل و بازنگشتن به نوشیدن آن است و در غیر این صورت بیمار با خطر مرگ روبه‌رو است. در واقع آخرین اتفاق رخ داده در این نوع هپاتیت، شبیه به زره شدن سلول‌های کبدی، ایجاد سیروز و نارسایی کبدی و در نهایت خروج کبد از متابولیسم بدن است. در واقع ۳۰ تا ۴۰ درصد افراد مبتلا به هپاتیت الکلی که قادر به قطع نوشیدن الکل نیستند، جان خود را از دست می‌دهند.
نظر شما