به گزارش خبرنگار ایمنا، در اوایل دوره قاجار بود که علمای شیعه برای حفاظت از کیان جامعه اسلامی که در معرض خطر دشمنان قرار گرفته بود، به میدان آمدند و با صدور فتوای جهاد از سوی آنها، دفاع بر همه واجب شد و کشته‌شدگان جنگ در شمار شهدا قرار گرفتند.
علی‌اکبر جعفری، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان با بیان اینکه فتحعلی‌شاه و عباس‌میرزا با شروع نخستین دوره جنگ‌های ایران و روس به دنبال کسب مشروعیت و بسیج توده مردم از علما کمک خواستند، می‌گوید: آنها به دنبال اخذ فتواهای جهاد از علما بودند و حتی عباس‌میرزا بیش از شاه علاقه‌مند به اخذ این فتواها بود و می‌خواست ماهیت جنگ با روس‌ها را از نبردی نظامی به جنگی اعتقادی و میهنی تبدیل کند.
وی می‌افزاید: عباس‌میرزا همچنین می‌خواست علاوه بر کسب مشروعیت به تحکیم پایگاه دینی خود در نبرد با روس بپردازد و در برابر رقبا از جمله برادرانش از پایگاه قوی مردمی برخوردار شود.
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان ادامه می‌دهد: به دنبال چنین تصمیمی، میرزا بزرگ فراهانی، پدر قائم‌مقام فراهانی، نمایندگانی را برای به دست آوردن نظرات علما مبنی بر جهاد علیه روس‌ها به عتبات فرستاد تا شیخ‌محمدجعفر نجفی و سیدمحمد اصفهانی در جریان حملات روس‌ها به ایران قرار بگیرند.
جعفری با بیان اینکه زمانی که علمای نجف از این حملات آگاه شدند، حکم جهاد دادند و نمایندگانی به شهرهای مختلف ایران فرستادند، می‌گوید: علمایی همچون میرزای قمی، ملأ احمد نراقی، میرمحمدحسین سلطان‌العلماء، ملاعلی‌اکبر اصفهانی و آقا سیدعلی طباطبایی، نیز احکامی مشابه صادر کردند که این احکام را میرزای‌بزرگ جمع‌آوری و تحت عنوان رساله جهادیه منتشر کرد.
وی می‌افزاید: میرزای قمی یکی از علمایی بود که در تشویق مردم برای شرکت در نبرد با روس نقش اساسی داشت، او دفاع از مال، جان و عرض را نوعی جهاد می‌دانست و معتقد بود در دفاع چه هنگام حمله کفار به یک کشور و چه حمله دزد به خانه یا کاروانی، اذن امام و مجتهد جامع‌الشرایط شرط نیست، اما باید احکام دفاع را یاد گرفت.
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان با بیان اینکه میرزای قمی حتی دفاع را در این شرایط بر حج واجب نیز مقدم داشت، تصریح می‌کند: این عالم بزرگ جهان تشیع، مقتولین جنگ ایران و روس را که به قصد محافظت از دین اسلام و کیان جامعه اسلامی جنگیدند، در حکم شهید دانست.
وی اضافه می‌کند: رساله جهادیه در سراسر کشور پخش شد و شور عجیبی به راه انداخت، اما صدور این فتواها که شش سال پس از شروع دوره اول جنگ ایران و روسیه صورت گرفت، تأثیر چندانی در این دوره از جنگ برجای نگذاشت.
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان با بیان اینکه روس‌ها پس از تسلط بر نواحی به تصرف درآمده به آزار و اذیت مردم نواحی پرداختند، می‌گوید: آنها محصولات کشاورزان را مصادره می‌کردند، مردم را در فقر و تنگدستی نگه می‌داشتند و به شعائر دین اهانت می‌ورزیدند.
وی می‌افزاید: مردم ایالات قره‌باغ، شیروان و گنجه به دنبال این اقدامات روس‌ها، پیکی را به عتبات فرستادند و در نزد سیدمحمد اصفهانی معروف به مجاهد و دیگر علما از تعدیات روس‌ها در حق مسلمانان شکوه کردند.
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: سید محمد مجاهد ابتدا دولت ایران را در جریان امر گذاشت. وقتی علمای نجف، دولت ایران را موافق با بازپس‌گیری نواحی اشغالی دیدند، تعدادی را برای جهاد با روسیه به سوی ایران فرستادند که با استقبال بی‌نظیر مردم مواجه شدند.
جعفری با بیان اینکه مردم به همراه علما در ماه شوال سال ۱۲۴۱ هجری قمری در تهران جمع شدند و در ماه ذی‌القعده در چمن سلطانیه اجتماع کردند، می‌گوید: علمایی همچون سیدمحمد مجاهد، ملااحمد نراقی، ملاعبدالوهاب قزوینی و ملامحمد نراقی از جمله کسانی بودند که در این اجتماع حضور داشتند.
وی می‌افزاید: فتواهای جهاد صادرشده از سوی علما علیه روس‌ها و حضور خود آنها در میدان مبارزه، نقش مؤثری در بسیج مردم و پیروزی‌های اولیه داشت، اما حمایت نکردن حکومت مرکزی و کارشکنی‌های صورت گرفته از سوی بعضی از درباریان و افراد صاحب نفوذ باعث شد تا جنگ‌های دوم ایران و روسیه نیز با شکست ایرانیان به پایان برسد.
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان در پایان تاکید می‌کند: حضور روحانیون در جبهه‌های نبرد علیه روس‌ها، تحولی بزرگ در جامعة شیعه بود و این حضور در سال‌های بعدی نیز با ایستادگی و مقاومت آنها در برابر زیاده‌خواهی‌های استکبار ادامه یافت.
نظر شما