به گزارش خبرنگار ایمنا، یکی از چالش‌های انسان در دنیای امروز، احساس بهزیستی و شادمانی است؛ چون با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در فناوری و تأمین آسایش انسان، احساس شادمانی او افزایش نیافته است. اهمیت نشاط در زندگی افراد و جامعه به اندازه‌ای است که رسیدن به شادی و راه‌های افزایش آن همواره یکی از اهداف زندگی افراد و در دستور کار سیاست‌گذاران و حوزه مطالعاتی در علوم اجتماعی بوده است.
شادی و نشاط یکی از احساسات ریشه‌ای مثبت و از ضروری‌ترین خواسته‌های فطری و نیازهای روانی انسان است که نقش تعیین کننده‌ای در تأمین سلامت فرد دارد و از آنجا که شادی همواره با خرسندی، خوش‌بینی، امید و اعتماد همراه است، می‌تواند نقش مهمی در فرآیند سرعت‌بخشی به توسعه جامعه داشته باشد. همچنین نشاط اجتماعی از شاخص‌های رفاه اجتماعی به شمار می‌رود و بیش از مداخلات پزشکی و روانی، به عوامل اجتماعی و اقتصادی وابسته است تا جایی که از سال ۲۰۰۰ در سازمان ملل برای تعیین توسعه‌یافتگی کشورها متغیرهای نشاط، امید به آینده، خشنودی و رضایت‌مندی افراد جامعه نیز به عنوان یک متغیر کلیدی وارد شاخص شده است.
وقت‌گذرانی در کنار زاینده‌رود از دیرباز تاکنون یکی از تفریحات رایج در اصفهان به شمار می‌رود. برای بسیاری از خانواده‌ها گذراندن چند ساعت در پارک‌ها و بوستان‌های کنار رودخانه، عادتی همیشگی بوده است که به بهبود روابط اجتماعی و نشاط افراد نیز کمک می‌کرد اما با خشکی رودخانه و کمرنگ شدن این تفریح، سرزندگی و نشاط اجتماعی در قلب فلات مرکزی ایران نیز کم فروغ شده است.
امسال برای دومین بار مجوز جریان ۱۰ روزه آب در زاینده‌رود صادر شد و از دوازدهم بهمن‌ماه، خروجی دریچه‌های سد زاینده‌رود برای تحویل آب به بخشی از کشاورزان پایین‌دست باز شد و از این رهگذر، آب به اصفهان هم رسید. عکس‌های خانوادگی و شخصی با زاینده‌رود و خاطره بازی‌ها و تفریح‌های دسته‌جمعی خانواده‌ها در ساحل رودخانه بیشترین محتوایی بود که شهروندان اصفهانی در هفته آشتی آب با اصفهان در فضای مجازی دست به دست کردند که همه این‌ها حکایت از شور و نشاطی داشت که جریان هر چند کوتاه رودخانه در اصفهان برانگیخت، اما از صبح بیست‌وچهارم بهمن‌ماه، دریچه‌های سد زاینده‌رود که برای کشت کشاورزان شرق اصفهان باز شده بود، بسته شد.
پیوند ناگسستنی آب با آرامش و شادی
احمد پدرام، روان‌شناس درباره تأثیر جریان زاینده‌رود بر ایجاد نشاط در اصفهان به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: از حدود ۲۰ سال پیش که رودخانه خشک شد، همیشه این بحث در رسانه‌ها مطرح بود که جریان آب برای انسان آرام‌بخش و شادی‌آور است. همچنین باور افراد جامعه در این باره وجود دارد که در سال‌های نخست خشکی زاینده‌رود، با این تصور که مشکل از خشکسالی است؛ امیدوار بودیم با بارش باران، دوباره آب در زاینده‌رود جاری شود.
وی تأثیر بسته شدن جریان زاینده‌رود در افسردگی شهروندان را روشن و شفاف می‌داند و می‌افزاید: مردم اصفهان دوست دارند که شاهد جریان دائمی آب و شادمانی، زیبایی شهر باشند.
این روان‌شناس با اشاره به ویژگی آرام بخشی و شادی‌آوری تماس با آب برای انسان، اظهار می‌کند: از نظر ایجاد فرصت برای تفریح و شادی هم می‌توان گفت که همواره دیده‌ایم که در کنار زاینده‌رود برای مردم اصفهان همیشه جای نشستن و شادی کردن و غم به آب سپردن و احساس آرامش داشتن بوده است.
تنش‌زدایی با تفریحات رایگان در حاشیه زاینده‌رود
وی درباره آمار رو به رشد خشونت و نزاع‌های موجود در جامعه می‌گوید: خشونت و پرخاشگری در جامعه می‌تواند به دنبال افسردگی، بیکاری و ضعف شرایط محیطی یا شهروندی برای تفریح و تخلیه انرژی ایجاد شود؛ همچنین می‌تواند ناشی از بیکاری و مشاهده مشکلاتی مانند ضعف عدالت اجتماعی باشد که افراد را عصبی و خشمگین می‌کند؛ همین طور که در هفته‌های آینده مناسبت‌های آخر سال به ویژه چهارشنبه سوری را در پیش داریم که اگر شرایط طبیعی برای تخلیه انرژی منفی افراد فراهم نشود، زمینه افزایش درگیری در افراد دچار ضعف یا تنش اجتماعی را فراهم می‌کند.
پدرام، ایجاد بستر مناسب به ویژه امکانات تفریحی ارزان را یکی از نیازهای مهم شهروندان می‌داند و می‌گوید: حاشیه سی و چند کیلومتری رودخانه زاینده‌رود در کنار پارک‌ها و فضای سبز آن می‌تواند تأثیر بسیار زیادی در تخلیه انرژی منفی افراد و ایجاد شادابی در جامعه داشته باشد.
خشم فروخورده‌ای که جریان موقت آب بیدار می‌کند
وی ادامه می‌دهد: تأثیر جریان آب در زاینده‌رود بر کاهش نزاع در جامعه را به عنوان یک فاکتور کوچک می‌توانیم در نظر بگیریم اما به این شکل نیست که انتظار داشته باشیم زاینده‌رود باعث حل شدن همه مشکلات مانند پرخاشگری و نزاع در جامعه باشد؛ چراکه دلایل زیادی برای خشونت و پرخاشگری در یک محیط و جامعه وجود دارد از بیماری افراد گرفته تا مشکلات اقتصادی، اجتماعی، شغلی و تفریحی می‌تواند دلیل پرخاشگری یا افسردگی جامعه باشد.
این مشاور خانواده رفتن کنار آب برای شهروندان اصفهانی را فرصتی برای تنش‌زدایی و افزایش نشاط می‌داند و می‌افزاید: حتی وقتی دور حوض خانه هم جمع شویم و به هم آب بپاشیم، باعث شوخی و بذله‌گویی و ایجاد محیط شادی می‌شود که می‌تواند احساس خشم افراد را کم کند؛ بنابراین طبیعی است که قطع جریان آب ما را نگران زنده بودنمان کند.
بیم و امیدهای زاینده‌رود برای مردم اصفهان
رضا اسماعیلی؛ جامعه‌شناس و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان نیز درباره تأثیرات اجتماعی رهاسازی آب در رودخانه زاینده‌رود به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: باز کردن رودخانه زاینده‌رود، نشاط و امیدی را بین مردم ایجاد کرد و از سوی دیگر این پدیده موقتی باعث این نگرانی شد که چرا سرزندگی اصفهان پایدار نیست به عبارت دیگر، زاینده‌رود در این مدت ۱۰ روزه، یک محرک شادی‌بخش برای شهروندان بود اما زمانی این شادی دوام دارد که جریان رودخانه جریان آب دائمی باشد.
وی پیامدهای جریان آب در اصفهان را برای جامعه، پیشران و محرک می‌داند و می‌افزاید: شادی‌های موقت کمی حال جامعه را بهبود می‌بخشد؛ اما برای اینکه شاهد شادی و نشاط پایدار افراد جامعه باشیم باید این خواسته عمومی که تداوم جریان آب در رودخانه زاینده‌رود است، جامه عمل بپوشد.
تأثیر آب بر بهبود خلق و خو و رفتار افراد
این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه آب همچنان به عنوان محوری‌ترین عنصر زندگی اجتماعی ما است، ادامه می‌دهد: چه در زمانی که آب جاری است و چه زمانی که مشکل خشکسالی باعث خشکی رود و بروز پیامدهای منفی و ابعاد منفی آن در منطقه می‌شود، نشان دهنده نقش پیشران و محرک آب در تمدن فلات مرکزی است البته دوام این عامل زمانی است که جریان طبیعی آب از سراب تا پایاب برقرار شود.
وی درباره ابعاد مثبت جریان آب زاینده‌رود بر شهروندان می‌گوید: با اضافه کردن متغیر جریان آب در رودخانه، دوباره گردهمایی‌های افراد و خانواده‌ها در کنار آن شکل گرفت و مردم به شادی و نشاط پرداختند در صورت جریان دائمی زاینده‌رود به دلیل برخورداری افراد از آرامش بیشتر، خلق و خوی آن‌ها تغییر می‌کند و منش و رفتار آن‌ها در جریان ارتباطات زندگی اجتماعی بهبود می‌یابد؛ در نتیجه شاهد کاهش خشونت‌ها و رفتارهای همراه با پرخاشگری در جامعه خواهیم بود.
اسماعیلی با اشاره به پیامدهای منفی خشکی زاینده‌رود، می‌گوید: در کنار ضرورت توزیع آب برای برداشت کشاورزان، جریان آب باعث می‌شود که دوباره همه حول محور تمدنی منطقه مرکزی ایران یعنی اصفهان و رودخانه زاینده‌رود گرد هم آیند و این امر، نشانگر و یادمان حیات تمدنی قلب کویر ایران خواهد بود.
کاهش مشکلات اجتماعی با نسخه زاینده‌رود
استادیار گروه مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی، دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان با اشاره به افزایش مشکلاتی مانند افسردگی و خشونت در جامعه، می‌گوید: وقتی فشارهای اقتصادی مانند نبود تعادل درآمد و هزینه‌ها به عنوان مهم‌ترین مشکل معیشتی خانواده‌ها مطرح باشد، در کنار همه‌گیری کرونا و محدودیت‌های اجتماعی که برای پیشگیری از ابتلاء به این بیماری باید رعایت شود، اضافه شدن یک پدیده طبیعی و دائمی شدن جریان آب، می‌تواند حل کننده بسیاری از این مسائل باشد.
وی رودخانه را یک انگیزه قوی برای حل مشکلات اجتماعی معرفی و اظهار می‌کند: زاینده‌رود فراتر از یک متغیر جنبی است و می‌تواند به یک متغیر اثرگذار و تغییردهنده و کاهنده مشکلات اجتماعی و رفتاری در شرایط کنونی، تبدیل شود.
اسماعیلی بسیاری از پروتکل‌های اجتماعی و عادت‌واره‌هایی که حول رودخانه زاینده‌رود در استان اصفهان به وجود آمده را زمینه‌ساز بهبود تعاملات اجتماعی می‌داند و می‌گوید: جاری بودن این رود سبب می‌شود که ارتباطات و تعاملات اجتماعی، همچنین جایگاه پدیده امید و آرزوهای اجتماعی و نشاط در جامعه بهبود یابد و نویدبخش آن است که فردایی بهتر از آنچه امروز مردم در آن زندگی می‌کنند؛ از طریق رودخانه در پیش خواهد بود، به عبارت دیگر رودخانه زاینده‌رود آینه فردای روشن‌تر با مشکلات کمتر و با نشاط بیشتر برای مردم است.
مرگ زنده‌رود یک مشکل اجتماعی است
رضا همتی؛ استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان نیز خشکی زاینده‌رود را تنها مشکل کشاورزان و محیط‌زیست نمی‌داند و می‌گوید: خشکی رودخانه یک مشکل اجتماعی است که پیامدهای روان‌شناختی هم دارد چرا که این رودخانه برای مردم یک حالت نمادین پیدا کرده است و فقط محدود به جریان آب نمی‌شود.
مطالبه اصلی مردم اصفهان حل مشکل آب در حوضه آبریز زاینده‌رود
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان، فقدان نگاه بلندمدت به حل مشکلات زیست‌محیطی به ویژه مسئله آب در ایران را باعث ایجاد بحران‌های متعدد در استان‌های مختلف می‌داند و می‌گوید: این بحران تنها ویژه اصفهان نیست و خشکی دریاچه ارومیه و فرونشست زمین نیز از همین دست است، همه این چالش‌ها نیازمند برنامه‌ریزی جدی برای مدیریت منابع آب است که شادی و نشاط مردم از بازگشت زندگی به اکوسیستم‌های در حال تهدید را به دنبال دارد.
وی می‌افزاید: مشکل این‌جاست که تأثیر زاینده‌رود بر بهبود مشکلات زیست محیطی و اجتماعی اصفهان موقتی بود چون امکان جریان دائمی در رودخانه وجود ندارد و آمارهای رسمی نشان می‌دهد ذخیره آب پشت سد در وضعیت مناسبی نیست.
همتی، مهم‌تر از پیامدهای اجتماعی بازگشت زاینده‌رود به فلات مرکزی ایران را حل مشکلات اقتصادی ساکنان این منطقه به ویژه کشاورزان می‌داند و می‌گوید: برای افرادی که شغلشان به جریان آب رودخانه وابسته است از جمله کشاورزان و مشاغل گردشگری، جریان آب برای اداره زندگی بسیار حیاتی است؛ بنابراین در یک نگاه کلی می‌توان گفت که باز و بسته کردن آب، تفاوت چندانی در حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی اصفهان ندارد چون مقطعی و مانند این است که یک فرد افسرده به‌خاطر یک اتفاق کوتاه مدت، دو روز خوشحال شود و دوباره به شرایط قبل برگردد بنابراین می‌توان گفت جریان آب موقتی، تأثیرات کوتاه مدت دارد.
وی مطالبه اصلی مردم اصفهان را حل مشکل آب در حوضه آبریز زاینده‌رود می‌داند و ادامه می‌دهد: بازگشایی موقتی آب، مشکل کشاورزان را حل نمی‌کند چون خواسته آن‌ها تأمین حقابه قانونی خود و جریان دائمی رودخانه است تا به شکل مستمر بتوانند زندگی اقتصادی خود را بچرخانند؛ اما اینکه دو روز آب در بستر جاری شود، به حال آن‌ها تفاوتی ندارد؛ شاید مردمی که در اصفهان زندگی می‌کنند بتوانند چند روزی در حاشیه رودخانه تفریح کنند و حالشان بهتر شود، اما تأثیر عمیق و بلندمدتی نمی‌تواند داشته باشد.
سرنوشت اصفهان جدا از زاینده‌رود نیست
ابراهیم آذری؛ رئیس انجمن حفاظت از میراث فرهنگی طبیعی و آثار تاریخی ایرانیان اصفهان، اظهار می‌کند: امیدواریم با آشکار شدن پیامدهای خشکی زاینده‌رود، مسئولان در سیاست‌های مدیریت آب بازنگری کنند، حیات و شکل‌گیری شهر اصفهان به زاینده‌رود وابسته است و بدتر از آن اینکه در نیروگاه‌ها و صنایع اصفهان سوخت‌هایی مصرف می‌شود که آلودگی آن مستقیم به شهر می‌رسد و این فاجعه بار است.
وی با اشاره به نشست هیئت دولت در سال ۱۳۸۳ با حضور استاندار وقت در اصفهان، می‌افزاید: در این نشست با دریافت کمک دو میلیاردی سازمان یونسکو تصویب شد که آب زاینده‌رود را به بخش‌هایی از فلات مرکزی ایران انتقال دهند، اما به این شرط که با احداث تونل سوم کوهرنگ و بهشت‌آباد، آبی که از حوضه خارج می‌شود را جایگزین کنند.
رئیس انجمن حفاظت از میراث فرهنگی طبیعی و آثار تاریخی ایرانیان اصفهان، با بیان اینکه آب تونل گلاب یک تأمین‌کننده آب آشامیدنی استان قم، محلات و شهرستان کاشان است، می‌گوید: تونل گلاب دو نیز آب آشامیدنی اصفهان و ۵۰ شهر و ۱۵۰ روستا را تأمین می‌کند همچنین قرار بود برای جبران کسری تأمین آب آشامیدنی اصفهان بزرگ، سامانه دوم آبرسانی اصفهان احداث شود اما هنوز هیچ‌یک از این پروژه‌های انتقال آب اجرا نشده‌اند و فاجعه‌آمیزتر اینکه آبی که از استان چهارمحال و بختیاری یا کارون برای اصفهان و زاینده‌رود می‌آید، قرار است با اجرای طرح بن‌بروجن به استان چهارمحال و بختیاری برگردد در حالی که آب از شهرستان‌هایی مانند سمیرم نیز به استان‌های دیگر از جمله کرمان فرستاده می‌شود.
وی با اشاره به شکل‌گیری تمام تمدن‌های دنیا در کنار رودخانه‌ها و دریاها، ادامه می‌دهد: با این ترتیب اگر قرار باشد آبی در زاینده‌رود جاری نشود، تمدن این منطقه نیز از بین می‌رود همان‌طور که فرونشست تمام آثار تاریخی ما را تحت‌الشعاع قرار داده است.
وی یکی از شش مطالبه مردم در اوایل دهه ۹۰ از استاندار وقت را جریان دائمی زاینده‌رود می‌داند و می‌گوید: دومین خواسته مهم انجمن‌ها و فعالان زیست‌محیطی از مسئولان دولت این بود که برای اصفهان سند آمایش سرزمینی تهیه شود، قرارداد تدوین این سند، پیش از انقلاب امضا شده بود اما هیچ‌گاه اجرایی نشد؛ به همین دلیل است که شاهد تجمع صنایع آب‌بر در منطقه خشک و کویری فلات مرکزی ایران هستیم، اصفهان مناسب استقرار صنایع آب‌بر نیست و حل مشکل زاینده‌رود نیازمند رایزنی‌های ملی است.
نظر شما