ارگی که بود؛ ارگی که هست

به گزارش خبرنگار ایمنا، این سازه خشتی کم‌نظیر که در فهرست آثار ملی ایران و همچنین به‌عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، معماری جذابی دارد و نمونه‌ای دیدنی از ساختار دفاعی در ایران را به نمایش می‌گذارد؛ به‌خصوص که در طول تاریخ همچون حصاری مستحکم از مناطق شرقی ایران محافظت کرده است. این سازه تا قبل از زلزله سال ۱۳۸۲ بم، بزرگ‌ترین سازه خشتی دنیا به‌شمار می‌رفت.

ارگ بم قبل از زلزله

دژ یا قلعه بزرگ بم دارای ارگی است که در قلب دژ و مرتفع‌ترین بخش آن قرار دارد؛ این طور به نظر می‌رسد که به‌دلیل ابهت این ارگ، کل بنای دژ را ارگ می‌خواندند. ارگ بم در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و امکان ارتباط ایران با آسیای مرکزی از شرق، خلیج فارس از جنوب و مصر از غرب را فراهم می‌کرد. این قلعه که از نقاط دیدنی بم به‌شمار می‌رود تا سال ۱۸۵۰ پس از میلاد پررونق بود؛ هرچند بنا بر دلایل نامشخصی متروکه شد.

ارگ بم، شهری باستانی با مجموعه‌ای از ساختمان‌های بلند است و شامل دو بخش رعیت‌نشین و حکومتی می‌شود که هر یک سازه‌ها و کارکرد خاص خود را داشته‌اند. بخش علیای ارگ به‌عنوان مرکز فرماندهی سیاسی و نظامی و حکومت‌نشین کاربرد داشته است. این ارگ وسعتی حدود ۱۸ هزار مترمربع دارد و دیوارهایی با ارتفاع ۶ تا هفت متر آن را احاطه کرده‌اند. این دیوارهای تو در تو که تا مرکز ارگ ادامه دارند بخش‌های مختلف ارگ را از هم جدا کرده‌اند.

ارگ تاریخی بم قدمتی بیش از ۲۵۰۰ سال دارد و نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ ایران داشته و بارها مانع از گزند متجاوزان به ایران شده است. گواه این موضوع را می‌توان در داستان‌های خیره‌کننده از زمان تجاوز آغامحمدخان قاجار و کشته شدن لطفعلی خان مشاهده کرد. هرچند ارگ بم نتوانست در برابر زلزله هولناک سال ۱۳۸۲ مقاومت کند و به‌شدت تخریب شد؛ به همین دلیل از آن زمان به بعد عملیات مرمت بر روی ارگ بم ادامه داشته است.

ویژگی‌های منحصربه‌فرد ارگ بم باعث شد تا در یک فروردین ۱۳۴۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شود و در نهایت در سال ۲۰۰۴ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار بگیرد.

ارگ بم بعد از زلزله

بامداد پنج دی ۱۳۸۲ زلزله‌ای به بزرگی ۶٫۶ ریشتر بم را لرزاند و علاوه بر خسارات جانی و مالی فراوان به شهر، باعث تخریب حدود ۸۰ درصد از ارگ بم شد. آسیب گسترده به ارگ تا حدی بود که یونسکو آن را در فهرست «میراث در خطر» جای داد؛ هرچند بازسازی‌ها و مرمت‌ها از پس از زلزله بم تا سال ۱۳۹۲ باعث شد، کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو اصلاحات در نگهداری و مدیریت ارگ و محوطه اطراف آن را موردقبول بداند و آن را از فهرست میراث در معرض خطر خارج کند.

پس از زلزله، سازمان جهانی یونسکو و برخی از کشورهای عضو آن کمک‌های مالی و فنیِ شایسته‌ی توجهی را به بازسازی ارگ اختصاص دادند که از آن جمله می‌توان به ژاپن، فرانسه و ایتالیا اشاره کرد. ژاپن علاوه بر ارسال ۱.۳ میلیون دلار برای بازسازی آن، با تهیه تجهیزات و طرح سه‌بعدی ارگ، این پروژه را پشتیبانی کرد. وزارت میراث و فعالیت‌های فرهنگی ایتالیا نیز با بودجه حدوداً ۵۰۰ هزار یورویی در استحکام‌بخشی و مرمت یکی از برج‌های ارگ مشارکت داشت. کمک‌های فرانسه و بانک جهانی نیز تأثیر بسزایی در امر بازسازی ارگ داشت تا اینکه در نتیجه این تلاش‌ها، ارگ بم از فهرست آثار در خطر یونسکو بیرون آمد.

ستاد نجات بخشی میراث فرهنگی بم پس از زلزله سال ۱۳۸۲ شکل گرفت و عملیات آواربرداری ارگ از سال ۱۳۸۳ کلید خورد که حدود هفت سال به طول انجامید. در این مدت، مطالعه و مستندسازی نیز در دستور کار بود. اقدامات مرمتی ارگ از سال ۱۳۸۵ آغاز شد؛ هرچند بازسازی ارگ بم از سال ۱۳۸۸ به بعد با جدیت بیشتری ادامه یافت.

زلزله، بخشی از تاریخ ارگ بم به شمار می‌رود و از آنجا که قرار نیست این ارگ به وضعیت پیشین قبل از زلزله برگردد، برخی نقاط آن به همان شکل پس از زلزله نگهداری می‌شوند.

بازسازی ارگ بم به شکلی بوده است که در صورت وقوع یک زلزله دیگر، از ویرانی گسترده آن جلوگیری به عمل آید و خسارت‌ها به حداقل برسد. جالب است بدانید که ۹۹ درصد عملیات مرمت ارگ با همت نیروهای بومی انجام شده است و در حال‌حاضر بخش‌های اصلی ایمن‌سازی شده‌اند تا گردشگران امکان بازدید از آن را داشته باشند.

ارگ بم امروز

با گذشت سال‌ها از زلزله شهر بم، تلاش‌های بی‌وقفه برای مرمت ارگ تاریخی آن باعث شده است که گردشگران با دیدن دروازه اصلی ارگ، تصور کنند که این بنای تاریخی هیچ‌گاه در اثر زلزله ویران نشده بود. شاید علت این موضوع را بتوان در فرایند بازسازی ارگ و حفظ معماری اصلی مجموعه دانست؛ هرچند تنها تفاوتی که در این محل به چشم می‌خورد، ظاهر نو و بازسازی شده خشت‌ها است.

با بازسازی کلیه مسیرها، امکان تردد بسیار راحت‌تر شده است. علاوه بر این، بدون اینکه به ماهیت تاریخی آن کوچک‌ترین آسیبی وارد شود، مطابق با استانداردهای روز دنیا مقاوم‌سازی شده است؛ از همین رو گردشگران می‌توانند مانند قبل از این سازه تاریخی بازدید کنند. جالب آنکه تنه‌های درخت خرمایی که در دو برج دیده‌بانی ارگ وجود داشتند، باعث شدند که هنگام زلزله آسیب کمتری ببیند.