به گزارش خبرنگار ایمنا، شاید یلدا برای شما هم یکی از شیرین‌ترین جشن‌های این مرز و بوم باشد، جشنی که پایه‌اش بر دور هم جمع شدن خانواده‌ها است، شبی خوش رنگ با غذاها و طعم‌های متنوع که در آن هم موسیقی هست و هم شعرخوانی. رهسپار کردن پاییز پس از گذراندن طولانی‌ترین شب سال، جشن یلدا را به نمادی از امید به روشنایی و گذشتن از سیاهی بدل می‌کند. اما آیا تا به حال به همزمانی شب یلدا و تولد عیسی مسیح دقت کرده‌اید؟ چرا یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایران باستان با کریسمس همزمان است؟ چه شباهت‌هایی بین این دو آئین زیبا وجود دارد؟ این موضوع را از صدرالدین طاهری، مدیر گروه پژوهش دانشگاه هنر اصفهان جویا شدیم.
طاهری بابیان اینکه شب یَلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن‌های این مرز و بوم است. در این شب ایرانیان گذر بلندترین شب سال و آغاز چهله زمستان (از یلدا تا سده) را به جشن می‌نشینند، در گفتگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: یلدا واژه‌ای سریانی به‌معنای زایش است. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را زایش خورشید دانسته است.
وی افزود: از آنجایی که پس از یلدا روزها رو به بلندی می‌روند، نیاکان ما این شب را با آیین‌هایی کهن همچون چراغ افروختن، خوانش ادبیات ملی و خوردن میوه‌های سرخ (رنگ ایزد مهر) به بیداری می‌نشسته‌اند تا برآمدن خورشید اول دی (خرم روز یا دیگان) و پیروزی روشنی بر تیرگی را ببینند. دراین خصوص خاقانی نیز چنین سروده است که «همه شب‌های غم آبستن روز طرب است / یوسف روز، به چاه شب یلدا بینند.»
پرستش به مستی است در کیش مهر
مدیر گروه پژوهش هنر دانشگاه هنر اصفهان بااشاره به تأثیر دین میترایی بر مسیحیت، گفت: آئین مسیح تا ابتدای سده چهارم م یلادی در قلمرو امپراتوری روم ممنوع بود و در این مدت مسیحیان دین خود را پنهان می‌کردند. یکی از ادیان محبوب برای رومی‌ها در این دوران دین ایرانیِ میترایی بود که بر اثر ارتباط سربازان رومی با ایرانیان به اروپا راه یافته و به‌سبب ساختار نیرومند و آئین‌های راز آمیزش حتی بعضی از امپراتوران رم را نیز به‌سوی خود کشانده بود، ازجمله اینکه اورلیان (لوسیوس دومیتیوس اورلیانوس) برای خدای خورشید در روم نیایشگاه بزرگی ساخته بود و دیوکلسین (دیوکلتیانوس) در محرابش میترا را ولی‌نعمت امپراتوری خوانده بود.
طاهری بابیان اینکه در اروپا بیش از ۴۲۰ میتریوم (محل معبد رومی میترا) یافت شده که مکان پرستش میترا بوده‌اند، ادامه داد: در ایران نیایشگاه مهرپرستان را مهرآوه می‌گفته‌اند که ریشه واژه محراب است، همچنین خرابات (برگرفته از خورآباد به معنی مکان خورشید) نیز در ادب پارسی به محل گردآمدن مهرپرستان اشاره دارد. اشاراتی چون «در خرابات مغان نور خدا می‌بینم» و «پرستش به مستی است در کیش مهر» نشان از بازماندن اندیشه‌های مهری تا دوره اسلامی دارند.
تو لیل‌قدر داری و او یلدا
وی خاطرنشان کرد: وقتی مسیحیت در سال ۳۱۲ میلادی توسط کنستانتین پذیرفته می‌شود، از آنجایی که به‌سبب گذر زمان کسی از زادروز واقعی پیامبر این دین آگاهی نداشته و انجیل‌ها نیز در این‌باره سکوت کرده بودند، شب جشن «سول ناتالیس اینویکتوس» (زایش خورشید شکست‌ناپذیر) یا ۲۵ دسامبر که جشن زادن میترا و برای پرستندگان او مهم‌ترین جشن سالانه بود به‌عنوان جشن نوئل برگزیده می‌شود. بعدها اشتباه کلیسا در کبیسه‌گیری سبب می‌شود بین یلدای ایرانیان با شب نوئل کنونی چهار روز فاصله ایجاد شود.
استادیار دانشگاه هنر اصفهان بااشاره به شعری از سنایی افزود: سنایی به ارتباط زادروز حضرت عیسی با یلدا چنین اشاره کرده است که «به صاحب دولتی پیوند اگر نامی همی‌جویی / که از پیوند با عیسی چنان معروف شد یلدا» و ناصرخسرو درباره همزیستی اسلام و مسیحیت گفته است که «تو لیل‌قدر داری و او یلدا».
شب آخر میترا و شام آخر مسیح
این استاد دانشگاه اضافه کرد: کومان، روبرستون، نیموژفسکی، ولنی و بسیاری از پژوهشگران دیگر اشاره کرده‌اند که بعضی از ویژگی‌های اصلی آئین‌های مسیحی برگرفته از این دین کهن میترایی است. مثلاً میترا از یک دختر باکره به‌نام آناهیتا زاده شده است و مسیح نیز فرزند مریم باکره است. میترا خدای خورشید است و دوازده برج فلکی خانه‌های او هستند و مسیح دوازده حواری دارد. میترا در روایتی به‌سان جوانی برومند با مشعلی از آتش در دست از دل صخره‌ای زاده می‌شود و مسیح پس از مرگ از مقبره سنگیش بر می‌خیزد و به آسمان می‌رود. میترا در پایان زمان برای داوری بازپسین باز می‌گردد و پیروانش را با خود به بهشت می‌برد و مسیح نیز. آئین مهم میترایی دیگر که نقشش در بسیاری از میتریون‌ها به‌جا مانده، شب آخر میترا است که گوشت و خون او تقدیس می‌شود و شباهت بسیاری با شام آخر مسیح دارد. برترین مقام در میان هفت مرحله دین میترایی پدر است که همبستگی آن نیز با پاپ در آئین کاتولیک روشن است.
طاهری توضیح داد: از سوی دیگر بسیاری از آداب شب نوئل نیز ریشه کهن ایرانی دارند. ایرانیان درخت سرو را گیاه زندگی دانسته و آن را تقدیس می‌کرده‌اند. آویختن نمادهای هم‌بسته با مهر (همچون ستاره و گوی خورشید) بر درخت کاج آشکارا برگرفته از اندیشه‌های ایرانی‌اند. در شب زایش مسیح سه مغ کهنسال ایرانی با ریش سپید و ردای سرخ میترایی برای مسیح نوزاد هدیه می‌آورند که تأثیر این روایت را نیز می‌توان در آئین هدیه‌دادن بابانوئل به کودکان بازیافت.
مدیر گروه پژوهش هنر دانشگاه هنر اصفهان تأکید کرد: نزدیکی شب یلدا با سال نو ایرانیانِ عزیزِ ارمنی در اصفهان را باید به فال نیک گرفت. به‌ویژه از آن رو که چنین ریشه‌های ژرفی در تاریخ این دو جشن را به‌هم پیوند می‌زند. روزهای میان این دو جشن را باید پاس داشت و برای بزرگداشت این همنشینی میان دو آئین اسلام و مسیحیت در این شهر زیبای خدا جشن گرفت.
نظر شما