به گزارش خبرنگار ایمنا، مخاطبان سینما به دلایل علمی، رفتارشناختی و معناشناختی علاقمند و حتی در برخی فرهنگ‌ها دلباخته سینمای ترسناک هستند. شاید کنجکاوی سینماگر مهمترین عامل دیدن چنین فیلم‌هایی باشد. ژانر ترسناک از همان روزهای اولیه ظهور سینما جای خود را در ساخت و سازهای این هنر محکم کرد. مهمترین آیتم‌ها در ژانر ترسناک سه ترکیب مجزا ترس، خشم و وحشت است، البته در مواقعی نفرت نیز می‌تواند موضوع اصلی داستان باشد.
ژانر ترسناک مانند ژانر علمی تخیلی زیر مجموعه‌های فراوانی دارد؛ در واقع گاهی با ژانرهای دیگر (البته با محوریت ترس و وحشت) ترکیب و مبنای روایت یک فیلم می‌شود. سینما مخاطبانی با سلیقه‌های متفاوت دارد و همین تفاوت در سلیقه باعث به وجود آمدن ژانرهای گوناگون شده است. این در حالی است که گویی سینمای ایران تبدیل به جاده دوطرفه ای از ژانر کمدی و اجتماعی شده است.
این روزها اما فیلمی با فضای رازآلود روی پرده سینما رفته است. «پوست» که اکران آن از ۲۱ مهرماه آغاز شده است، جدیدترین اثر برادران ارک (بهمن و بهرام) است که با نگاهی به افسانه‌های محلی آذربایجان ساخته شده است. فیلمبرداری این فیلم در روستای باویل شهرستان اسکو و میلان انجام شده است.
این اثر سینمایی در سی و هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر حضور داشت و جوایز و افتخاراتی از جمله جایزه بهترین فیلم هنر و تجربه و بهترین موسیقی متن و همچنین نامزدی در رشته‌های بهترین تدوین، بهترین صدا، بهترین طراحی لباس، بهترین طراحی صحنه و بهترین جلوه‌های ویژه میدانی را به دست آورد. داستان «پوست» درباره یک مادر و پسر است که بنا به دلایلی در زندگی خود با مشکلاتی روبرو می‌شوند. در این فیلم مسائلی چون عشق، جادو و خرافه پرستی به تصویر کشیده شده است.
«پوست» فضایی رازآلود و کمی خوفناک دارد
محمدرضا مصباح، تهیه‌کننده فیلم «پوست» در گفت و گو با خبرنگار ایمنا، می‌گوید: ژانر فیلم «پوست» وحشت نیست. پوست یک فیلم عاشقانه، محلی و بومی است که فضایی راز آلود و کمی خوفناک دارد. این فیلم تکه‌ای از فرهنگ اصیل و بومی آذربایجان را به تصویر کشیده که ممکن است همه آن را تجربه نکرده باشند. مخاطب هنگام تماشای فیلم «پوست» در سینما دچار ترس نمی‌شود.
وی می‌افزاید: سعی کرده ام در ژانرهای مختلف فعالیت داشته باشم؛ تجربه‌هایی در فیلم‌های طنز، کودک و نوجوان، ملودرام و اجتماعی داشتم، اما زمانی که قصه این فیلم را شنیدم علاقمند شدم که به این ژانر نیز ورود کنم. به نظر من همکاری در این پروژه اتفاق جذابی در حیطه کاری ام بود. اگر فضای درست و قصه جذابی به من پیشنهاد شود ممکن است باز هم از این دست داستان‌ها را بپذیرم و در راه تهیه آن قدم بردارم.
اتفاقات خوبی در گیشه برای «پوست» رخ داد
این تهیه‌کننده درباره بازگشت سرمایه فیلم‌های این ژانر گفت: این ژانر تجربه جدیدی برای سینمای ایران است. ما فیلم ترسناک ایرانی آن طور که باید نداشته ایم. بنابراین نمی‌توان به طور مشخص در رابطه با وضعیت فروش این گونه فیلم‌ها در گیشه صحبت کرد. مردم ایران نشان داده اند که به فضاهای جدید علاقمند هستند؛ نمونه‌ای برای صحت این ادعا فیلم «پوست» است. اتفاقات خوبی در گیشه برای این فیلم افتاده است که با توجه به شرایط بحرانی سینمای ایران بیش از حد انتظار ما بوده است.
مصباح تصریح می‌کند: در تعابیر اجتماعی از «پوست» به عنوان فیلم ترسناک یاد می‌شود. ممکن است مردمی که به انتظار دیدن فیلم ترسناک به سینما آمده باشند پس از دیدن فیلم به این نتیجه برسند که ترسناک نبوده و دچار سرخوردگی شوند. اما تاکید می‌کنم که «پوست» فیلمی عاشقانه است که فضایی راز آلود دارد.
وی در ادامه خاطر نشان می‌کند: عوامل بسیاری در درستی به تصویر کشیدن ترس در فیلم مؤثر است که عوامل فنی یکی از مهمترین آنها است. در سینمای غرب با توجه به تکنیک‌هایی که در ساخت این دسته از فیلم‌ها به کار می‌گیرند فضا را رعب انگیز تر می‌کنند. اما فیلم «پوست» فضای کاملاً ملموس و رئال دارد. مخاطب به راحتی می‌تواند خود را در این فضا قرار دهد و اتفاقاتی که برای شخصیت‌ها رخ می‌دهد را درک کند. از دید من اگر سازنده فیلم به ارتباط بین کاراکترها با مخاطب توجه داشته باشد حس ترس هم به خوبی منتقل می‌شود. اگر در فیلم ترسناک موجود مخوف بدقواره ای نشان دهیم که مخاطب هیچ حسی از آن نگیرد طبیعتاً هیچ جذابیتی هم برای بیننده نخواهد داشت.
تنوع ژانر به تعالی سینما کمک می‌کند
تهیه‌کننده فیلم «پوست» می‌افزاید: فیلم سازان ایرانی کم به سراغ ساختن فیلم‌های ترسناک می‌روند. شاید دلیل آن روحیات لطیف و انسانی است که در فرهنگ ایرانی نهفته است و فیلم سازان فکر می‌کنند که نباید به این سمت بروند. اما این گونه از فیلم‌ها هم مخاطب خود را دارد و اگر کسی در این فضا نیز حرکت کند به نظرم به نتیجه خواهد رسید. تنوع ژانر به تعالی سینما کمک می‌کند. سینمایی که فضاهای مختلفی را تجربه کرده باشد، سینمای بالغ‌تری است.
مصباح تاکید می‌کند: نمی‌توان به طور قطع گفت که مردم نیاز به فیلم‌های ترسناک دارند و یا این گونه فیلم‌ها با فرهنگ ما سازگاری دارد یا خیر؛ زمانی که تنوع در ژانر فیلم‌ها بیشتر می‌شود همراه با آن قدرت انتخاب مخاطبان برای دیدن فیلم هم افزایش می‌یابد. وقتی سینمای ایران فقط فیلم‌های کمدی و اجتماعی را نمایش دهد، صرفاً مخاطبانی به سینما می آیند که طرفدار این دو ژانر هستند. ساخت فیلم‌هایی در ژانرهای مختلف می‌تواند به قدرتمندی گیشه کمک کند.
وی درباره فیلم «پوست» خاطر نشان می‌کند: این فیلم مخاطب را از فضای شهری خارج کرده و او را به فضایی اصیل و دست نخورده می‌برد و این اتفاق درستی است. به نکات مختلفی در این فیلم پرداخته ایم، برای مثال به فرهنگ قهوه خانه نشینی آذربایجان اشاره کرده ایم و نشان داده ایم که در گذشته قهوه خانه‌ها چگونه بوده اند. از طرفی به شغل آدم‌ها توجه کرده ایم؛ کاراکتر های فیلم شغل‌هایی دارند که در فضای آذربایجان مهم است، برای نمونه کاراکتر اصلی فیلم چرم دوز است و این هنر در آذربایجان شغل مهمی است.
فیلم‌ها آئینه احوالات جامعه است
حمید حشمدار، منتقد سینما درباره علت کمبود فیلم‌های ترسناک در سینمای ایران به خبرنگار ایمنا می‌گوید: هر سینمایی برای اینکه بتواند بالنده باشد و در حوزه‌های مختلف رشد پیدا کند به ژانرهای مختلف نیاز دارد، اما به نظر می‌رسد سینمای ایران از این موضوع فاصله گرفته است. سینمای ایران به طرف فیلم‌های اجتماعی و طنز حرکت کرده است، چراکه این فیلم‌ها آئینه احوالات جامعه است. درواقع مردم همذات پنداری که در فیلم‌های اجتماعی وجود دارد را دوست دارند. ژانر دیگری که می‌تواند گیشه را تقویت کند، کمدی است. وقتی جامعه تحت آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی قرار می‌گیرد سعی می‌کند که ساعاتی را خوش باشد.
وی می‌افزاید: سینمای ما به دلیل اینکه نیازمند گیشه و بازگشت سرمایه تهیه کننده و سرمایه گذاران است پذیرای فیلم‌های ژانر وحشت نیست. به نظر نمی‌رسد فیلم‌های ژانر وحشت در ایران بتواند در گیشه فروش خوبی داشته باشد. تجربه‌ای که این ژانر در ایران داشته نتوانسته است با دیگر فیلم‌های ترسناک جهان رقابت کند و مخاطب را به خود جذب کند.
باید به گیشه توجه داشت
این منتقد اضافه می‌کند: اولین عاملی که می‌تواند فیلم‌های ترسناک را جذاب کند ترس و غافلگیری است. در این ژانر، غافلگیری مخاطب و ایجاد ترس و وحشت در او با استفاده از کلیشه‌ها و موضوعاتی که در زندگی روزمره ما اتفاق می‌افتد بسیار مؤثر است. ترش از تنهایی، ارتفاع، آسیب دیدن و خونریزی نمونه‌هایی از مواردی است که مخاطبان را می‌ترساند.
حشمدار اظهار می‌کند: حتی اگر سینماگران ما در این حوزه قوی باشند نیز سفارش‌های خوبی به آنها داده نشده است، چراکه اکثر فیلم‌ها با اهداف اقتصادی و سرگرم کنندگی تولید می‌شود. از طرفی معضل بزرگ فیلم سازی که به فیلم سازان مستقل آسیب بسیاری می‌زند بازگشت سرمایه است. اقتصاد فرهنگ و سینما بر اساس استقبال مخاطبان است. بنابراین باید به گیشه هم توجه داشت.
سینمای ما سینمای وحشت نیست
حشمدار ادامه می‌دهد: در حوزه فیلم سازی همواره معضل فیلمنامه داشته‌ایم. کمبود داستان‌های ترسناک ایرانی هم می‌تواند دلیلی برای ضعف فیلم‌های این ژانر باشد. اگر کتاب‌های خوبی در این حوزه وجود داشته باشد حتماً فیلمنامه نویسان و نویسندگان با الهام از آنها به سمت فیلم سازی در این ژانر حرکت می‌کنند. از طرفی به نظر من بزرگترین ضعف کارگردانان ما عدم مطالعه است؛ در واقع آنها چیزی از شیوه‌های رفت و آمد در دالان‌های علم و هنر و ترکیب این دو نمی‌دانند یا حداقل کمتر کارگردانی داریم که بتواند این کار را انجام دهد. به عنوان نمونه یکی از فیلم‌های بسیار موفق «جهان با من برقص» سروش صحت است؛ او یکی از کتابخوان ترین کارگردانان در سینمای ایران است و توانسته فیلمی را بسازد که سرگرم کننده باشد و بتوان ۲۰ بار آن را دید؛ این یعنی توانسته است زوایای لازم را در حوزه نگران کردن، خندیدن و وحشت نشان دهد.
وی ادامه می‌دهد: اکثر فیلم‌های ترسناک ایرانی اقتباس ناقصی از فیلم‌های غربی بوده اند و یکی از دلایلی که ژانر وحشت در ایران موفق نیست همین است. اگر مردم قرار باشد بین کپی با کالای اورجینال انتخاب کنند، چرا باید سراغ کپی بروند؟ فیلم‌های ترسناک خارجی با امکانات فنی و جلوه‌های بصری بیشتر توانسته اند موفق باشند. سینمای ایران باید به روح سینمایی خود بازگردد؛ سینمای ما سینمای وحشت نیست. ممکن است استثناهایی پیش بیاید، اما آنچه که معرف سینمای ایران است این گونه از فیلم‌ها نیست.
پرداختن به ژانر وحشت ریسک بزرگی است
این منتقد سینما تصریح می‌کند: ما توانسته ایم در ژانر اجتماعی بیشتر از آنچه در فیلم‌های کمدی ورود کرده ایم، موفق باشیم. هر فیلم ایرانی که بتوانید به عنوان بهترین فیلم از آن یاد کنید اجتماعی با تم عارفانه و عاشقانه بوده است. برای مثال فیلم «هامون» یکی از بهترین فیلم‌های ایرانی است که هنوز هم از آن یاد می‌شود. اینکه بتوان خارج از این الگو حرکت کرد ریسک بزرگی است. ممکن است موفق باشد، اما به نظرم مخاطبان ایرانی با فیلم‌های ژانر وحشت ایرانی ارتباط برقرار نمی‌کنند.
حشمدار می‌افزاید: باید مسئله کرونا را هم لحاظ کرد. مردم دو سال است که نتوانسته اند به سینماها بیایند. ممکن است فیلم‌هایی در ژانر وحشت ساخته شود که جذاب باشد و مردم برای دیدن آنها به سینما بیایند، اما بدنه سینمای ما به این سمت حرکت نکرده و پرداختن به این موضوعات ریسک بزرگی است. اگر آثار فاخری در این حیطه ساخته شود جای خود را در میان مخاطبان پیدا خواهد کرد.
نظر شما