به گزارش ایمنا، در چند دهه گذشته ضرورت مشارکت اجتماعی برای کاهش و کنترل بحران‌ها در قالب مدیریت اجتماع محور در برابر بلایا در سطح جهان با توجه به گسترش انواع بحران‌های زیستی، طبیعی، اجتماعی و اقتصادی، در حال رشد و گسترش می‌باشد. مقابله و یافتن راه حل‌های مناسب برای بحران‌ها، در گرو اتخاذ روشی مؤثر و کاربردی برای برنامه ریزی و اجرا است.
از آنجایی که انسان همیشه با بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی مواجه است، باید برای کنترل این بحران‌ها به دنبال ارائه راه حلی باشد که آسیب‌هایی که از هر یک از این بحران‌ها پیش بینی می‌شود، را کنترل و یا به حداقل رساند. کشور ایران در طول تاریخ به دلیل وجود ویژگی‌های جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی، طبیعی و سیاسی همواره در معرض بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی زیادی قرار گرفته و به تبع آن خسارات مالی و جانی زیادی نیز از این راه به کشور تحمیل شده است. با توجه به این امر لزوم توجه به جایگاه مدیریت بحران از اهمیت والایی برخوردار است.
بحران را می‌توان از نظر ماهیت، منشأ، شیوه بروز و پایداری تقسیم‌بندی کرد. مدیریت بحران علمی است که با هدف کاهش احتمال وقوع بحران و صدمات ناشی از آن طراحی شده است. در مورد مدیریت بحران دو رویکرد و مکتب فکری وجود دارد؛ یک مکتب فکری اشاره دارد به اینکه باید یک سیستم از بالا به پایین داشته باشیم، مانند یک سیستم نظامی با یک سلسله مراتب دقیق و تعریف شده و چنین سیستمی در بدنه حاکمیت ایجاد شود که قاعدتاً دارای سازمانی گسترده با تشکیلات وسیع خواهد بود.
مبتنی بر این اعتقاد، برنامه‌ریزی برای مقابله با حوادث غیر مترقبه باید از بالا به پایین یعنی از سطح ملی به منطقه‌ای و سپس به سطح محلی برسد. به همین خاطر حمایت توده‌ای از طرح‌های آمادگی در برابر فاجعه غالباً با دشواری روبرو می‌شود و بیشتر اوقات خطر وقوع حادثه و فاجعه‌ای در آینده از نقطه نظر قوانین مقابله، قابل مقایسه با مشکلات و مسائل روزمره نیست به همین خاطر می‌توان مقامات و مسئولان محلی، بخش خصوصی و گروه‌های مختلف مردم را نسبت به خطرات آنان واقف کرد و از آنان خواست که هم و غم خود را برای مقابله با حادثه‌ای که هنوز روی نداده مصروف دارند.
مدیریت بحران اجتماع محور، یکی از ارکان مهم فعالیت‌های امروزی مدیریت بحران است. این رویکرد از نسبت به رویکردهایی که تنها بر جنبه ساختاری، فیزیکی، بالا به پایین تاکید می‌کند، برتری دارد.
همیاری و همکاری مردم (شهروندان) و مدیریت اجتماع محور بر مبنای سازمان‌های اجتماع محور (سام) نوعی خاص از سازمان‌های مردم نهاد است که به صورت مستقل از دولت با هدف ایجاد شرایط مناسب برای مداخله مردم در حل مشکلات از تعداد محدودی از یک اجتماع کوچک مانند محله یا …تشکیل شده است.
بررسی رویکرد مدیریت بحران اجتماع محور در سطح محلی از مشارکت شهروندان برای واکنش در برابر بلایای طبیعی و حوادث انسانی استفاده می‌شود، که هدف مدیریت بحران اجتماع محور تبدیل جوامع در معرض خطر یا آسیب پذیر به جوامع تاب‌آور است.
سیاستگذاری و ارزیابی مشارکت، برنامه‌ریزی مشارکت، شبکه سازی مشارکت در ساختار سازمان‌های اجتماع محور ضروری است، می‌توان مدیریت اجتماع محور را با فرهنگ سازی مناسب در مدیریت بحران‌ها استفاده کرد.تداوم این نوع مدیریت باعث می‌شود اگر راهکارهای ناشی از اتخاذ سیاستی، با شکست مواجه شود، به دلیل توانمندسازی قبلی بر اساس مشارکت اجتماع محور، باعث حضور فعال جوامع محلی در ریشه‌یابی، حل معضلات و مشکلات پیش آمده ناشی از بحران‌ها خواهد شد و تاب‌آوری جوامع محلی افزایش خواهد یافت، این تاب‌آوری محلی موجب ارتقای تاب‌آوری مدیریت بحران در سطح ملی می‌شود.
بحران‌ها، پیامد حاصل ترکیب پیچیده‌ای از مخاطرات طبیعی و فرایندهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در هر جامعه هستند. از این رو مدیریت بحران محلی با رویکردی سیستماتیک با محوریت مشارکت مردم و با همکاری سایر نهادها، در یک روند اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می‌تواند نقش خود را به خوبی ایفا کند و زمینه‌ای برای کم رنگ کردن مدیریت متمرکز و واگذاری امور به مردم و گامی نو در جهت اقدامات پیشگیری، آمادگی و مقابله با بحران‌ها در سطح نهادهای محلی خواهد بود.
دوراندیشی و گروهی عمل کردن جوامع در سطح مختلف موجب کاهش خسارات بحران‌ها می‌شود. بنابراین با روش نوین مدیریت بحران با تکیه بر رویکردهای اجتماع محور و مشارکتی، آسیب‌های ناشی از بلایای طبیعی و انسانی کاهش یافته و از مسائل روانی و اجتماعی مردم تحت تأثیر قرار گرفته، کاسته می‌شود.
مدیریت اجتماع محور گزینه مناسبی برای مدیریت بحران‌ها و رسیدن به توسعه پایدار است و استفاده نکردن از مردم منجر به ناپایداری فعالیت‌های کاهش خطرپذیری می‌شود.
اگر برنامه‌های کاهش احتمال خطر پذیری بدون آگاهی از ظرفیت جامعه و اولویت‌های جامعه محلی صورت گیرد، تلاش صورت گرفته پایدار نخواهد ماند،. بنابراین باید مدیریت بحران را نه در سازمان بلکه در جامعه نهادینه کرد، در واقع مدیریت بحران اجتماع محور نشان می‌دهد که اجتماعات چگونه بحران‌ها را با مشارکتشان مدیریت می‌کنند که جامعه‌ای امن، مقاوم و تاب‌آور با اقتصاد قوی و کیفیت بالای زندگی برای این سیستم مدیریتی، و مردم ایجاد کند که سهیم شدن جامعه محلی و مردم (شهروندان) و همکاری آنان ضامن پایداری زیست جمعی است.
اثر بخشی واکنش در برابر ناآرامی‌ها و موفقیت در برابر آن، مرکز ثقل مدیریت بحران را تشکیل می‌دهد که تحقق آن مستلزم برنامه‌ریزی، شناخت اصول و سیاست‌ها و اولویت‌های آن در مواجهه با بحران است. تصمیم‌گیری در کنار برنامه‌ریزی، وجه دیگر مدیریت مؤثر است که با وجود شرایط متنوع و بعضاً غیرقابل پیش بینی، باید به سرعت صورت گیرد.
از آنجایی که احتمال وقوع بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی در هر جامعه‌ای زیاد است، باید برای کاهش اثرات آن قبل از وقوع برنامه ریزی لازم را به عمل آورد. مدیریت بحران در سه سطح قبل از بحران، هنگام بحران و بعد از بحران است که هر کدام از این مراحل نیازمند فراهم آوردن شرایطی است.
مدیریت بحران اجتماع محور به عنوان روشی نوین در مدیریت بحران به منظور مشارکت تمام اقشار جامعه مطرح شد و از رویکردهای مهم در زمینه مخاطرات است که به علت اینکه در برگیرنده مؤلفه‌های اجتماع محوری است، تأثیر به سزایی در کاهش آسیب پذیری و در نتیجه ارتقا و افزایش تاب آوری دارد.
** کنشگر برنامه ریزی و توسعه منطقه‌ای
نظر شما