به گزارش خبرنگار ایمنا، بیش از چهار ماه است که شیوع ویروس کرونا بر زندگی میلیون‌ها انسان در جهان سایه افکنده و مردمان هیچ سرزمینی را بی نصیب نگذاشته است؛ متخصصان حوزه سلامت روان معتقدند که اپیدمی و بحران پیش آمده ناشی از شیوع ویروس کرونا پیامدهای پیچیده و چند لایه در زمینه‌های مختلف اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی همراه داشته و خواهد داشت و مشکلات و مسائل روحی و روانی را باید به عنوان یکی از مهم‌ترین تبعات آن بدانیم که ضروری است با استفاده از راهکارهای لازم نسبت به کاهش آن اقدام شود.
مبرهن است در شرایط بحران کنونی که به نوعی افراد جامعه و خانواده درگیر این وضعیت هستند، آنچه حائز اهمیت است ارتقای تاب آوری اجتماعی و خانوادگی است که می‌تواند تبعات و پیامدهای منفی ناشی از شیوع این ویروس را کمتر کرده و در حفظ سلامت روان افراد کمک کند.
امان‌الله قرایی مقدم، جامعه شناس معتقد است که زندگی مردم ایران در حال گذر از سبک زندگی سنتی به مدرنیته است و همین تغییر و تحول سبک و رفتارهای مردم هر جامعه را با توجه به فرهنگ حاکم آن کشور تحت تأثیر قرار داده است. یکی از مهم‌ترین تأثیرات شیوع ویروس کرونا کمرنگ شدن تعاملات اجتماعی بین مردم بوده که این رخداد تعاملات اجتماعی فرد را به درون خود برده و ایزوله می‌کند.
او تصریح می‌کند: این تأثیر می‌تواند نتایجی غیر از آنچه که در رفتارها و اعتقادات و نگرش مردم وجود دارد را ایجاد کند و حتی به نوعی می‌تواند فردی را که احساس بریده شدن از زندگی دارد را به سمت خودکشی سوق دهد.
انسان در بحران تربیت می‌شود
احسان کاظمی روان درمانگر خانواده در خصوص اینکه بحران‌ها، همچون سکه‌ها دو رو دارند، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: یک روی آنها همانی است که از اسمشان پیداست، ایجاد تشویش و نگرانی، بیماری، آسیب‌های اقتصادی و روانی و اجتماعی، و روی دیگر آنها محک زدن توانمندی و آمادگی آدمی است و اینکه انسان در برابر شدائد و دشواری‌ها تا چه اندازه قوی و مهیای مبارزه و ماندگار شدن است؛ گویی بحران‌ها گاهی نقش تربیتی هم برای انسان بازی می‌کنند. آموزش می‌دهند و امتحان می‌گیرند.
این روانشناس اجتماعی معتقد است زندگی بشر همواره یا این دست مشکلات و بحران‌ها مواجه بوده و شاید بتوان گفت بسیاری از جلوه‌های پیشرفت اعم از اختراعات و کشفیات و حتی شناخت نقاط ضعف و قوت زندگی بشر و آشکار شدن ضرورت‌های زندگی نیز به نوعی مرهون حضور و بروز همین بحران‌ها است.
کاظمی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر بحران‌ها نه تنها در حوزه علوم و فناوری‌ها بلکه برای غلبه بر بحران‌ها، تحول در نظام‌های مدیریتی، رفتاری، نگرش‌ها و ارزش‌ها و به طور کلی سبک زندگی انسان چه در بُعد فردی و چه در بُعد اجتماعی و حتی جهانی را نیز رقم زده‌اند.
این خانواده درمانگر تاکید می‌کند: آنچه این روزها توانسته در اکثر کشورها، اقتصاد، سیاست، فرهنگ، تعاملات انسانی را تحت تأثیر قرار دهد، بحران ویروس کرونا است چرا که بدون در نظر گرفتن منشأ و مبدا آن و بالا و پایین رفتن منحنی بیماری در میزان بهبود و قربانیان آن، خواسته یا ناخواسته ضرورت‌های دیگری را بر زندگی بشر تحمیل کرده است ضرورت‌هایی که شاید در شرایط عادی و بدون بحران، هرگز به اهمیت آن پی نمی‌بردیم.
او بر این باور است که اگر چه این بحران محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی برای همه انسان‌ها همراه داشته و مشکلات اقتصادی و شغلی ایجاد کرده اما آموزه‌های عملی خاصی هم برای ما در برداشته است؛ البته اگر ما بدانیم که انسان هوشمند از چالش‌ها و تهدیدهای روزگار هم فرصت‌ها و موقعیت‌های مطلوب را به دست می‌آورد.
به گفته کاظمی، اساساً فرق میان انسان‌های آسیب پذیر و مقاوم همین است که گروه نخست آماده شکسته شدن هستند چرا که آمادگی مواجهه با چالش‌ها را ندارند در حالی که گروه دوم، نه تنها آمادگی برخورد با مشکلات را دارند بلکه به موازات آن، امید به رهایی از آنها را هم در خود زنده نگه می‌دارند.
این روانشناس اجتماعی در مورد اینکه این گروه اخیر همان افرادی هستند که در دانش روان شناسی به عنوان افراد تاب آور شناخته می‌شوند، اظهار می‌کند: به طور کلی، تاب آوری به عنوان قدرت یا توانایی برگشتن به زندگی اولیه و شروع وضعیت جدید از طریق کاهش فشار روانی و جایگزینی نشاط تعریف می‌شود.
او تصریح می‌کند: به سخن دیگر تاب آوری به توانایی یک انسان گفته می‌شود که به طور موفقیت آمیز شرایط نامطلوب را پشت سر گذارده و به نحو مناسبی از توانایی سازگاری خود برای فرونشاندن قدرت تخریب آنها استفاده می‌کند.
ویژگی‌های مثبت افراد تاب آور اکتسابی است
این مدرس روانشناسی با بیان اینکه این افراد از ویژگی‌های مثبتی برخوردار هستند، می‌افزاید: این ویژگی‌ها عبارتند از توانش اجتماعی (مانند تفاهم، انعطاف پذیری فرهنگی، همدلی، مهربانی، مهارت‌های ارتباطی و شوخ طبعی)، مهارت حل مسأله (مانند برنامه ریزی، یاری جوئی، تفکر انتقادی و خلاق)، مهارت خود گردانی (مانند احساس هویت، خود کارآمدی، خودآگاهی، تسلط بر وظایف و کناره گیری سازگارانه از شرایط منفی) و احساس هدفمندی و باور به آینده‌ای روشن (هدف گیری، خوش بینی، و روابط معنوی) است.
کاظمی معتقد است که داشتن این ویژگی‌ها، نیاز به گذراندن واحدهای دانشگاهی ندارد، ذاتی و ژنتیکی هم نیست و کاملاً اکتسابی است، یعنی باید از طریق خانواده، مدرسه، رسانه‌های جمعی به شهروندان آموزش داده شود چرا که انسان همواره در معرض تندباد حوادث و نیشتر بحران‌های مختلف است.
این خانواده درمانگر، اظهار می‌کند: تاب آوری به عنوان یک مهارت مهم در زندگی، در کنار مولفه‌هایی از جمله امید، خوش بینی و خود کارآمدی از مؤلفه‌های تشکیل دهنده سرمایه روان شناختی است. سرمایه‌ای که به زندگی فرد معنا بخشیده، تلاش فرد برای تغییر موقعیت‌های فشارزا را تداوم می‌دهد و او را برای ورود به صحنه عمل آماده نموده و مقاومت و سرسختی وی در تحقق اهداف را تضمین می‌کند.
او تصریح می‌کند: این سرمایه روان شناختی است که با تقویت بنیان‌های روانی، ذهنی، عاطفی و رفتاری انسان می‌تواند بهزیستی روان شناختی و به تبع آن بهزیستی اجتماعی او را تأمین کند.
این مدرس روانشناسی تاکید می‌کند: از این رو لازم است تا نه تنها نهادهای اجتماعی و آموزشی و مذهبی جامعه، بلکه نهاد خانواده نیز به تقویت و آموزش این مؤلفه مهم یعنی تاب آوری همت گمارند، چرا که در شرایط بحرانی و دشوار همچون واکسنی مؤثر و قوی فرد و جامعه را در برابر آسیب‌های ناشی از بحران از هر نوع که باشد مصون می‌سازد و به قوی‌تر شدن و محکم‌تر شدن بنیان بقا فرد و جامعه کمک می‌کند.
کاظمی بر این باور است برای آنکه بتوان این مهارت را در خود تقویت کرد باید به تمرین و ممارست پرداخت، ورزیدگی روانی و ذهنی پیدا کرد و از مواجهه با بحران نهراسید.
او درباره راهکارهای مؤثری که می‌تواند برای گروه‌های سنی مختلف اثربخش باشد، می‌گوید: برقراری روابط مثبت و معنادار با آشنایان و دوستان و خانواده، پرهیز از پیگیری بیش از حد لزوم اخبار حوادث مرتبط با بحران به خصوص از افراد ناموثق و نشر اطلاعات نامعتبر، مثبت اندیشی و امیدواری به بهبود شرایط، اقدام کردن برای حل مسئله به جای منتظر بودن و تکیه کردن به اقدامات دیگران، انجام فعالیت‌های خود مراقبتی و افزایش توانایی انعطاف پذیری از راهکارهای مؤثر است.
این خانواده درمانگر، تاکید می‌کند: همچنین مدیریت احساسات و هیجان‌های خود، تقویت باورهای مذهبی و گرایش بیشتر به معنویت و رفتارهای خیرخواهانه و در برابر افرادی که تاب آوری کمتری دارند سعه صدر از خود نشان دادن از راهکارهای مؤثر و اثر بخش برای تاب آوری در شرایط بحران برای گروه‌های سنی مختلف است. شاید بهترین جمله پایانی این نوشتار بیتی از اقیانوس پهناور و عمیق ادب فارسی باشد: "برو قوی شو اگر عزم زندگی داری، که در نظام طبیعت، ضعیف پایمال است"
شناخت سه ویژگی انسان‌های تاب آور در شرایط سخت
احمد پدرام، روانشناس بالینی در خصوص اینکه تاب آوری در شرایط سخت یکی از ویژگی‌هایی است که هر انسانی به آن نیاز دارد به خبرنگار ایمنا می‌گوید: یکی از ویژگی‌های انسان‌های تاب آور متعهد بودن و مسئولیت پذیری آنها است و این اشخاص معمولاً جرأت ابراز وجود دارند، به حفظ سلامتی خود اهمیت داده و از خود مراقبت می‌کنند و در واقع برای خودشان ارزش قائل هستند.
او تاکید می‌کند: به طور طبیعی در این شرایط بحرانی انسان‌ها به دلیل اینکه در معرض تهدید هستند به همه این ویژگی‌ها نیاز بیشتری دارند. بنابراین متعهد بودن به عنوان یک انسان در قبال خود و همنوعان به اشخاص تفهیم می‌کند زمانی که ویژگی‌های مثبت خود را بشناسند می‌توانند به دیگران بهتر ارائه خدمات دهند و یا از اطرافیان خدمات دریافت کنند.
این استاد دانشگاه معتقد است به نوعی باید افراد در این وضعیت کرونایی از خود مراقبت کنند و با رعایت یک سری نکات به دیگران آسیب نرسانند و در عین حال لازم است از سوی دیگران هم دچار آسیب نشوند.
به گفته پدرام؛ انسان‌های تاب آور معمولاً اشخاصی هستند که خود کنترلی دارند و می‌توانند روی خشم و احساسات افراطی خود مدیریت داشته باشند. به هر حال انسان‌ها دلتنگ اقوام و نزدیکان خود می‌شوند. با شیوع اپیدمی کرونا دید و بازدیدهای فامیلی، شرکت در مهمانی‌ها و مراسم عروسی و عزاداری اقوام انجام نگرفته است و در حقیقت اشخاص در این شرایط بحرانی با انجام ندادن این موارد خود کنترلی داشته‌اند.
این روانشناس بالینی، تصریح می‌کند: در واقع باید اشخاص تاب آور به خودشان گوشزد کنند که ضرورت باعث شده «من به خانه اقوام نروم»، «من ازدواج بچه ام را جشن نگیرم»، «من در عزداری نزدیکان شرکت نکنم» و این کارها را به علت شرایط بحرانی و دوست داشتن همنوعان خود انجام نمی‌دهند و این اتفاق یک نوع خود کنترلی و مدیریت احساسات است.
او در خصوص سومین ویژگی افراد تاب آور، اظهار می‌کند: معمولاً انسان‌های تاب آور مشکلات را به جنگ و دعوا نمی‌کشانند و مشکلات را به چالش تبدیل می‌کنند و معتقدند که این اتفاق می‌تواند در رشد آنها مؤثر باشد.
این استاد دانشگاه بر این باور است که اگر افراد مشاهده می‌کنند که اکنون شرایط زندگی آنها وضعیت بهتری نسبت به چهار ماه قبل و زمان شیوع اپیدمی و مشکلات کرونا دارد به این دلیل است طی این چند ماه خود مراقبتی و توجه به نکات بهداشتی را افزایش دادند و در ایام قرنطینه در امور منزل به همسر کمک کردند، علاوه بر این با کاهش هزینه‌های اضافی و صرفه جویی تلاش کردند بار مشکلات اقتصادی خانواده را کاهش دهند.
پدارم تاکید می‌کند: در حقیقت انسانی که تاب آور است از هر بحرانی و دشواری می‌تواند یک فرصت طلایی برای رشد داشته باشد. سه فاکتور تعهدات انسانی، مدیریت و خود کنترلی بر روی استرس‌ها و احساسات افراطی و استفاده بهینه از شرایط سخت و تبدیل چالش‌ها به فرصت طلایی برای رشد از ویژگی‌های بارز انسان‌های تاب آور است که با برخورداری از این سه ویژگی می‌توانند با بحران مواجه شوند و افزایش تاب آوری را داشته باشند.
گزارش از: اکرم کیانی - خبرنگار سرویس جامعه ایمنا
نظر شما