به گزارش خبرنگار ایمنا، به گفته کارشناسان، مغز نوزاد از زمان تولد تکامل نیافته و به مرور زمان رشد میکند. بیشترین تاثیرپذیری مغز کودکان از محیط پیرامون در سنین کودکی است و در این بازه زمانی خانواده و محیط اجتماعی نقش بسزایی در میزان هوش کودکان دارند.
به منظور بررسی بیشتر سهم ژنتیک و محیط در افزایش ضریب هوشی کودکان، گفتوگویی با محمدامین طباطباییفر، دکتر ژنتیک و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان انجام دادهایم که در ادامه میخوانید.
تا چه اندازه ژنتیک در ضریب هوشی کودکان موثر است؟
از نوزادی تا ۱۲ سالگی ژنتیک کمتر در میزان IQ افراد دخالت دارد و از سن ۱۶ تا ۲۰ سالگی اثر ژن بر IQ بیشتر می شود، در سن کودکی ۵۰ درصد و در سن بزرگسالی ۸۶ درصد ژنتیک بر ضریب هوشی افراد تاثیرگذار است. البته عوامل محیطی نیز بر ژن ها موثر و این تاثیر در افراد مختلف متفاوت است.
IQ یک صفت چند فاکتوری است. محققان تخمین میزنند تا ۵۰۰ ژن در IQ دخالت دارد. یک مقاله در سال ۲۰۱۸ در نیچر به چاپ رسیده که با تحقیق میان ۲۶۹ هزار نفر به این نتیجه رسیدهاند، تا ۱۰۰۰ ژن در IQ افراد تاثیر گذار است. نکته جالب اینکه IQ در سن کودکی اثر کمتر و در بزرگسالی اثر بیشتری دارد. البته این ژنها مشترک است و در بزرگسالی تعداد و تاثیر آن بیشتر میشود.
تاثیر ژن پدر و مادر در ضریب هوشی کودکان چیست؟
والدین هر دو در میزان IQ فرزندان تاثیرگذار هستند. اضافه شدن و میان کنش ژنهای پدر و مادر موجب IQ می شود. به عنوان مثال در تحقیقات برررسی شده اگر فرزندان دو قلوهمسان باشند تاثیر ژنتیک بر ضریب هوشی این افراد تا ۸۶ درصد است، البته اگر در یک خانواده زندگی کنند اما اگر در خانوادههای جداگانه زندگی کنند ۱۰ درصد IQ آنها تغییر میکند و به ۷۶ درصد میرسد. سهم ژنتیک دو قلوهایی که از دو تخمک جداگانه لقا پیدا میکنند ۵۵ درصد است، البته اگر در یک محیط پرورش پیدا کنند و اگر در خانواده های مختلف تربیت شوند اثر ژنتیک پایین تر می آید و به ۳۵ درصد میرسد و بیشتر از محیط تاثیر می پذیرند. اثر ژنتیک در خواهر و برادرهای معمولی ۵۰ درصد است و اگر در خانوادههای جداگانه پرورش پیدا کنند. این تاثیر نصف خواهد شد یعنی به ۲۵ درصد میرسد؛ پس اثر ژنتیک با تربیت همراه است.
ژنتیک و محیط چه ارتباطی با هم دارند؟
ژنتیک و محیط بر هم اثر میگذارند. اگر محرکهای محیطی بیشتر باشد و افراد در محیط مناسب پروش پیدا کنند ضریب هوشی افراد بالاتر میرود. به عنوان مثال اگر زن بارداری تا زمان تولد نوزاد دچار سوء تغذیه نشود و کودک را به نحوی مستقل تربیت کند تا حد زیادی بر هوش کودک اثر خواهد گذاشت. تفاوت ژنتیک در افراد وجود دارد، اما محیط به اندازه قابل توجهی بر افزایش IQ کودکان تاثیرگذار است.
برخی معتقد هستند که موفقیت، ارتباطی با IQ ندارد؛ شاید با تمرین و تفکر بیشتر جنبههایی از انواع مختلف تواناییهای مغز پرورش یابد. توانایی مغزی یک عدد خاص است و تواناییهای افراد با هم متفاوت است و بیش از اینکه بر ژنتیک تاکید کنیم بر توانایی افراد تاکید داریم که هر شخص منحصر به فرد است و اگر فرد بر تواناییهای خود ممارست کند در کار موفق خواهد شد.
تا چه اندازه تغذیه دوران بارداری بر میزان IQ افراد تاثیرگذار است؟
تغذیه در دوران بارداری تاثیر بسیاری بر زندگی افراد دارد و کمبود ویتامینها در زمان بارداری مشکل تیروئید را در کودکان به وجود میآورد که موجب عقب افتادگی ذهنی کودک میشود. زنان نباید بدون برنامهریزی قبلی، باردار شوند. مصرف قرص فولیک اسید سه ماه قبل از بارداری ضروری است؛ اگرچه تاثیر مستقیم بر IQ افراد ندارد اما بسیار حائز اهمیت است. قرص فولیک اسید موجب میشود که نقص لوله عصبی در نوزادان کاهش یابد. البته برخی ویروسها، باکتری و انگلها در خانوادهها وجود دارد که موجب عقب افتادگی در کودکان میشود. باید قبل از بارداری از سلامت زنان مطمئن شویم.
سوء تغذیه مادران در دوران بارداری موجب مشکل کمبود تیروئید در نوزاد میشود که به دنبال آن کند ذهنی و مشکلات بینایی را برای نوزاد به همراه دارد. سنجش میزان تیروئید کودکان چند سالی است که در کشور انجام میشود که در صورت مشاهده مورد مشکوک درمان به واسطه مصرف دارو آغاز شود تا کودک در بزرگسالی دچار عقبماندگی ذهنی نشود.
حتی مشاوره ژنتیک قبل ازدواج و هنگام باردای به اندازه تغذیه دوران بارداری موثر است و باید جدی گرفته شود تا مشکلات ژنتیکی در کودکان بروز پیدا نکند. زیرا اولین عامل معلولیت در ایران عقبماندگی ذهنی است. IQ حدود پنچ درصد جمعیت از حد معمول کمتر است و دو درصد مردم دنیا نیز IQ آنها از حد متوسط پایینتر است. برخی از این عقب ماندگیهای ژنتیک با مشاوره و تستهای خاص قابل پیشگیری است.
تست غربالگری جنین اخیراً در کشور برای عموم نوزادان اجرایی شده است و در این تست ۲۰ بیماری ژنتیک را مورد بررسی قرار می دهند، در اصفهان نیز این طرح تا پایان سال جاری اجرایی خواهد شد.
آیا پدر ومادری که IQ بالایی دارند، ضریب هوشی کودک بالاتر میشود؟
برای صفتهایی مانند قد و وزن که چندین ژن در آن دخالت دارد، تاثیرات ژنتیکی قابل انتظار است، برای مثال انتظار داریم از مادر و پدر قد بلند فرزندی با قد بلندتر از میانگین قد جمعیت متولد شود، برای IQ نیز همین انتظار را داریم. الزامی نیست که کودک به همان اندازه باهوش شود اما تا حد زیادی IQ کودک شبیه خانواده میشود اما طبق قانون جمعیت، IQ افراد بیشتر شبیه جمعیت میشود.
چه عوامل محیطی در افزایش ضریب هوشی کودکان موثر باشد؟
همه عوامل و محرک های بیرونی تاثیرگذار است. به عنوان مثال دو قلوهای همسان اگر دو معلم متفاوت داشته باشند در میزان IQ کودکان تفاوت احساس میشود با توجه به اینکه ژنتیک آنها کاملاً شبیه هم است. نوع آموزش و تغذیه در پرورش ضریب هوشی موثر است. حتی افرادی که در شرایط سخت قرار دارند و بیشتر تلاش میکنند از عهده حل معماهای بیشتر بر میآیند. در تحقیقات بین المللی انجام شده به اثبات رسیده که تغذیه، تربیت و مطالعه به میزان زیادی در میزان ضریب هوشی افراد تاثیرگذار است و در کشورهای توسعه یافته IQ مردم نسبت به کشورهای در حال توسعه بالاتر است. از طرفی حضور کودکان در کنار یکدیگر در مراکز آموزشی و مهدهای کودک باعث افزایش ضریب هوشی آنها میشود و بیشتر موضوعات را درک میکنند. تنبیه بدنی و تحقیر نیز تاثیرات منفی بر ضریب هوشی کودکان خواهد داشت.
نظر شما