مهرگان، آغاز دوباره سال

به گزارش خبرنگار ایمنا، "مهرگان" پس از نوروز یکی از بزرگ ترین جشن های ایران باستان بوده است زمان برگزاری جشن مهرگان در آغاز ماه مهر و فصل پاییز بوده‌است و این شیوه دستکم تا پایان دوره هخامنشی و احتمالاً تا اواخر دوره اشکانی نیز دوام داشته‌است. اما در دوره ساسانی، جشن مهرگان به مهر روز از مهر ماه یا شانزدهم ماه مهر منتقل می‌شود.

خبرنگار ایمنا درباره جشن مهرگان با مینا خادم الفقرا، مدرس دانشگاه گفت و گو کرده است که در ادامه می خوانید:

در ایران باستان جشن‌ها چگونه آغاز می‌شد؟

درایران باستان، هفته وجود نداشته و هر یک از روزهای ماه، نام خاصی داشته است؛ دوازده روز از ماه هم نام با دوازده ماه بود و وقتی نام ماه با نام روز تداخل پیدا می‌کرد آن روز را جشن می گرفتند. به عنوان مثال ۱۶ هر ماه "مهر" نامیده می شد و ۱۶ مهرماه را جشن "مهرگان" می نامیدند که یکی از مهم‌ترین جشن های ایران باستان بوده است.

چرا مهرماه را آغاز سال نو می دانستند؟

در ایران قدیم سال از آغاز فصل سرد شروع می شد و جشن مهرگان از جشن‌های اول سال ایرانیان بود و  همپا با نوروز شمرده می شده است.جشن "مهرگان" در میان ایرانیان جنوبی ارزشمند بوده و در حقیقت نوروز آنها محسوب می شده است. هخامنشیان به مهر بسیار ارج می نهادند و جشن مهرگان را بسیار باشکوه برگزار می کردند زیرا این جشن هنگام برداشت محصول بوده است.

معنا و مفهوم مهر در ایران باستان چه بوده است؟

مهر که در زبان اوستایی "میثره " و در فارسی باستان "میترا"  است، در زبان پهلوی به "میتر" تحول یافت و در فارسی "مهر" شد.

"مهر" در دورانی که هند و اروپاییان با هم می زیستند، یکی از خدایان بزرگ بود و معنی دوستی، روشنایی و پیمان داشت. پس از ظهور زرتشت، از مقام بلند مهر کم شد. چون زرتشت که پیام آور دین توحیدی بود، تلاش کرد یکتا پرستی را ترویج دهد و برای این کار مجبور شد از قدرت میترا یا مهر بکاهد و او را مانند فرشته ای در خدمت اهورامزدا قرار داد و به او عنوان فرشته میثاق و مهر داد و تمام ادیان توحیدی به این موضوع توجه کرده اند و این آموزه ها  به زیبایی در مکاتب عرفانی اسلام، به ویژه مکتب "وحدت وجود" دیده می شود. در زمان زرتشت، مقام "مهر" به واسطه ای بین فروغ پدید آمده بود و مظهر نور بود، بعدها به معنی خورشید تغییر کرد.

جشن مهرگان چه سنت‌هایی داشته است؟

در مهرگان، گرز مهر را در اختیار روحانیون قرار می دادند تا به عنوان نماد در نبرد با نیروهای اهریمنی از آن استفاده شود.مردم در این روز برای یکدیگر هدیه می فرستادند و البته اغلب توانگران هدیه های گران قیمت می فرستادند و دیگران نیز به تناسب شرایط خود، این رسم پسندیده را اجرا می کردند. لباس نو می پوشیدند؛ شادی می کردند و سفره های خاص می گستردند.

اگر نوزادی در این روز به دنیا می آمد، نامی بر او می نهادند که کلمه مهر در آن باشد. برای مردم باستان که مهر نماد عهد و پیمان و فروغ و روشنایی و رابطه بین پروردگار و آفریده بوده ، این جشن اهمیت بسیار داشته است . پروردگار، نور مطلق و آفریده، مظهر نور است. پس مهر را به عنوان ایزد و ربی که نماد و مظهر نور و پاکی و عهد و پیمان است، نیایش می کنیم.

جشن های ایران باستان چه محوریتی داشته است؟

یکی از نمودهای زندگی جمعی از دیدگاه روان شناسی و جامعه شناسی، برگزاری جشن ها و آیین هاست. ما علاوه بر جشن های مذهبی، جشن های ملی و اسطوره ای نیز داریم.

واژه "جشن" یک واژه بسیار کهن ایرانی است که از ریشه "یز" به معنای نیایش و پرستش گرفته  و با واژه "یسن" و "یشت" هم ریشه است و "ایزد" به معنای پرستش شده و نیایش شده است، پس "جشن " در اصل واژه ای دینی و نیایش برای یک پیروزی یا یک واقعه سودآور بوده که مردم به یاد آن دورهم جمع می شده اند و خدا را سپاس می گفتند و به عنوان قدرشناسی از موهبتی که از سوی خدا نازل شده است، او را پرستش می کردند و این نیایش با شادی همراه بوده است.

از دیدگاه نیاکان ما، شادی همواره عنصری مهم و نیروبخش به شمار می آمده و موهبتی الهی بوده است و غم ، زاده اهریمن است و مهرگان از جمله مهم ترین جشن‌هایی بوده که با نیایش همراه بوده است. این آموزه ها دقیقا با آموزه های دینی اسلام نیز سازگار است البته اسلامی که به حقیقت شناخته و شناسانده شود.

همه ادیان توحیدی، چه زرتشت، چه مسیح و... و بویژه دین مبین اسلام، معتقد  هستند کسی که هستی را آفریده، شادی را نیز برای انسان آفریده است و این عقیده تا حدی محکم است که حتی در هنگام مرگ نیز شیون و زاری را نادرست می دانند.انسانی که تسبیح گوی خداوند و از درجه والای انسانی تنزل نکرده است، با تمام وجود در جهت کمال مطلوب خود تلاش می کند و چنین انسانی وجودش مملو از شادی است و  نیاکان پاک ما برای آن جشن می گرفتند، نیایش می کردند و شاد بودند.

 باورمردم ایران باستان برای برگزاری جشن مهرگان چه بوده است؟

ایرانیان باستان فریدون را نماد پاکی آریایی و ضحاک را نماد پلیدی می دانستند. ۱۶ مهر ماه روزی است که فریدون بر ضحاک پیروز می شود و او را به بند می کشد. یعنی پاکی، پلیدی را اسیر می کند و زیبایی بر زشتی پیروز می شود. ضحاک که نماینده و مظهر پلیدی است از آناهیتا درخواست می کند به او کمک کند تا دنیا را از انسان تهی سازد اما آناهیتا به او کمک نمی کند ولی به فریدون که از او درخواست می کند به او کمک کند تا بر پلیدی پیروز شود، یاری می رساند.

 اسطوره زیبایی حاکی از این است که خواسته افرادی که سرشتی ناپاک و پلید دارند، هیچگاه پذیرفتنی نیست ولی خواسته پاکان، مقبول درگاه حق است و به این موضوع در همه ادیان توحیدی  اشاره و سفارش شده و در قرآن کریم نیز آیات بسیاری بیانگر این دیدگاه است. مهرگان، جشن بازیافتن آزادی و رهایی از بیداد، جشن پیروزی نیکی بر بدی، روشنایی بر تاریکی و داد بر ستم که زیباترین نوع این رهایی در درون انسان است.

این نهضت بسیار زیبای ایرانی، به مرور سراسر جهان آن روز را فرا گرفت و قرن ها پایا ماند تا جایی که پس از ظهور آیین مسیح نیز روز یکشنبه، روز مقدس آنها شد که به صورت ) (Sunday به معنی روز مهر (خورشید) هنوز در زبان انگلیسی باقی است.