دو شب پیش بعد از ماهها تهدید و گزافه گویی، دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا آب پاکی را روی دست ایران و البته متحدان اروپایی خود ریخت و اعلام کرد ایالات متحده آمریکا از برجام خارج می شود، تصمیمی که با توجه به رویکرد ترامپ، چندان مایه تعجب نبود؛ اما کور سوی امیدی را که با سفر مقامات اروپایی به آمریکا برای نگه داشتن این کشور در برجام ایجاد شده بود نیز از بین برد.
حال هر چند در بین مردم ایران موجی از نگرانی و نا امیدی در رابطه با توافق برجام ایجاد شده، اما نکته ای که نباید از یاد برد این است که جمهوری اسلامی ایران زمانی حاضر به مذاکره در رابطه با برنامه هسته ای گردید که کشورمان مورد شدیدترین تحریمهای نفتی و بانکی قرار گرفته بود و کشورهای غربی به صورت یک صدا خواهان مقابله با ایران و متوقف کردن کشورمان بودند.
حال با گذشت سه سال از این توافق، هر چند ایران به همه خواسته های خود نرسیده و یک طرف توافق نیز از آن خارج شده، اما دستگاه دیپلماسی کشورمان موفق شده است از مسیر مذاکره تحولی اساسی در بلوک بندی های سیاسی در عرصه بین المللی ایجاد کند. به این ترتیب که دیگر نه تنها از جبهه واحد غربی علیه ایران خبری نیست، بلکه بلافاصله بعد از سخنرانی رییس جمهور آمریکا، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با چهره و لحنی عصبانی پشت تریبون می رود و حمایت خود را از دولت و ملت ایران و توافق برجام اعلام می کند. به هر گروه و جناح سیاسی که متعلق باشیم نمی توانیم این قضیه را انکار کنیم که ایجاد اختلاف در جبهه غربی دستاورد اندکی نیست و موفقیت در این امر، در طول تاریخ جمهوری اسلامی امری بی سابقه است.
علاوه بر سخنرانی تند موگرینی در رابطه با خروج آمریکا از برجام، موضع گیری حسن روحانی بلافاصله بعد از سخنرانی ترامپ نیز از ابعاد مختلف دارای اهمیت است؛ در روزها و ماههای گذشته گزینه های زیاد و متنوعی از سوی مقامات ایرانی روی میز گذاشته شد تا مانع خروج آمریکا از توافق هسته ای شود، این گزینه ها طیف گسترده خروج از برجام، خروج از ان پی تی، بازگشت کامل به برنامه های هسته ای قبل از برجام، انجام «اقدامات شگفت آور» و البته ماندن در برجام با سایر طرفهای این توافق را در بر می گرفت، اما آنچه در نهایت اعلام شد گزینه آخر بود که از سوی رییس دولت تدبیر و امید به اطلاع مردم ایران و جامعه جهانی رسید.
به نظر می رسد در شرایط کنونی، انتخاب این گزینه از جهات مختلف تصمیمی مدبرانه است و می تواند منافع ملی ایران را تأمین کند. در درجه نخست این تصمیم به منظور دور کردن کشور از تله ای اتخاذ شده که دولت آمریکا با همراهی اسرائیل و عربستان برای ایران تدارک دیده بودند. به این معنا که تلاش آمریکا و متحدانش این بود که با عصبانی کردن ایران و پایین آوردن آستانه تحمل مردم و مسئولان، زمینه های لازم برای بازگشت ایران به برنامه های هسته ای خود را فراهم کند و بعد از آن با کوبیدن مجدد بر طبل ایران هراسی، به انجام اقدامات نظامی علیه کشورمان مشروعیت ببخشد.
طبیعی بود که در این صورت حداقل کشورهایی که از خروج آمریکا از برجام ابراز خوشحالی کرده اند، یعنی رژیم صهیونیستی، عربستان و امارات در هر اقدام نظامی آمریکا علیه ایران مشارکت می کردند و پاسخ های کوبنده ایران به این تهاجمات، دور جدیدی از جنگ و تنش های منطقه ای را در حوزه غرب آسیا ایجاد می کرد؛ بدین ترتیب ایران که در حال حاضر جزیره امن خاورمیانه است، ثبات و امنیت خود را از دست می داد و جنگ و برخورد نظامی هم به مشکلات اقتصادی کنونی مردم اضافه می شد. بنابراین به نظر می رسد دولت روحانی با کادر دیپلماتیک مجرب خود، ایران را از درافتادن در یک مهلکه نظامی نجات داد و مشروعیت هر نوع اقدام غیر متعارف علیه کشورمان را از بین برد.
نکته دیگر اینکه جمهوری اسلامی ایران سالها به دنبال ائتلاف سازی با کشورهای مختلف بود تا بتواند در برابر تحریمها و زیاده خواهی های آمریکا ایستادگی کند، تا پیش از این جمهوری اسلامی ایران توفیقی در ائتلاف سازی بین المللی نداشت و تلاشهای کشورمان به همکاری و در مواردی اتحاد با برخی کشورهای منطقه محدود می شد، اما حال شرایطی فراهم شده است تا ایران با کشورهای اروپایی، روسیه و چین دست به ائتلاف بزند و این فرصت نیز در نوع خود بی سابقه است. البته بر کسی پوشیده نیست که حمایت کشورهای اروپایی از ایران در این مقطع جز برای تأمین منافعشان نیست، اما در حوزه روابط بین الملل انتظاری جز این از کشورها نمی رود و همانگونه که روحانی هم شب گذشته تأکید کرد، ایران نیز در این رابطه دنبال چیزی به جز منافع ملی اش نیست.
بنابراین در شرایطی که دشمنی و عدم رابطه آمریکا با ایران موضوع تازه ای نیست، خروج ترامپ از برجام نه تنها تهدید جدی برای ایران نیست، بلکه یک فرصت تاریخی هم در اختیار دستگاه دیپلماسی کشور قرار داده تا ایران را به عنوان بازیگری مثبت و فعال به جامعه جهانی معرفی کند و منافع کشور را با همکاری طرفهای اروپایی و روسیه و چین به پیش ببرد.
اما آیا اروپا، روسیه و چین در کنار ایران خواهند ماند؟ آیا دولت ترامپ و لابی قوی صهیونیستی اجازه خواهند داد رقبای اروپایی کار را برای ایران آسان و مراودات تجاری و بانکی کشورمان را تسهیل کنند؟ سابقه تاریخی و رویکردهای گذشته این کشورها نسبت به ایران پاسخ دادن به این سؤال را تا حدی دشوار می کند، اما عرصه روابط بین الملل همچون صفحه شطرنج میدان بازی کشورها با مهره های مختلف است، اینجاست که تدبیر، ذکاوت و داشتن استراتژی و برنامه مشخص حرف اول را می زند و بر هم زدن صفحه شطرنج هنر و پیروزی برای کسی به حساب نمی آید.
یادداشت از: اعظم ملایی، دبیر سیاسی خبرگزاری ایمنا
نظر شما