چشم و هم‌چشمی، آفت جامعه سالم

به گزارش ايمنا، یکی از عادات ناپسند اجتماعی، تجمل‌گرایی یا به زبان ساده‌تر، چشم و هم چشمی است. افرادی که با این مرض اجتماعی دست به گریبان هستند، دائم فکر می کنند آنچه دیگران دارند بهتر از مال آنهاست و از طرف دیگر فکر می کنند داشتن چند دست مبلمان و یک خانه ویلایی بزرگ در یکی از بهترین محلات شهر و خودروی اختصاصی تمام اعضاي خانواده، یعنی همه چیز و اگر به اینها برسند از دیگران بهترند.
كسانی كه دچار تجمل‌گرایی هستند، با توجه به مد روز عمل می‌كنند و گرفتار بیماری مدگرایی مي‌شوند؛ اینان با چشم و هم‌چشمی، هر از گاهی وسایل خانه از تلویزیون، فرش، یخچال، ماشین لباس‌شویی و مانند آن را به سمساری می‌دهند و وسایل نویی را می‌خرند. این در حالی است كه این وسایل سالم هستند و هیچ مشكل فنی و یا زیبایی ندارند، بلكه تنها به سبب آنكه چیدمان منزل تغییر یافته یا رنگ‌های وسایل با هم سازگاری ندارند، از ميدان خارج می‌شوند.
دامنه این عادت ناپسند اجتماعی تا آنجاست که سیاستگذاران کلان اجتماع را به فکر مقابله با آن وا داشته است؛
از این رو مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه‌ای درباره فرهنگ صرفه‌جویی به عنوان عامل اصلی در اقتصاد سالم تاكید می‌كند و می‌فرماید: «لازم است به عنوان یك سیاست، ما مسئله صرفه‌جویی را در خطوط اساسی برنامه ریزی‌های‌مان در سطوح مختلف اعمال كنیم. مردم عزیزمان توجه داشته باشند كه صرفه‌جويی به معنای مصرف نكردن نیست؛ صرفه جویی به معنای درست مصرف كردن، به‌جا مصرف كردن، ضایع نكردن مال، مصرف را كارآمد و ثمربخش كردن است.
تجمل‌گرایی به معنای گرایش به تجملات، یكی از پدیده‌های نابهنجار اجتماعی و یك بیماری روان‌شناختی است؛ هرچند ریشه‌ها و علل و چگونگی این آسیب اجتماعی را نمی توان تنها در مسائل جامعه شناختی جست و جو کرد و علل دیگری چون روند تاریخی یک اجتماع و الگوهای القایی و انتخابی در آن موثرند. اما نمی توان آن را یك رذیلت اخلاقی دانست، هرچند كه آثار آن از یك رذیلت اخلاقی در روحیه فرد و جامعه، كمتر نیست.
البته باید بدانیم گرایش به تجمل، یك امر طبیعی و فطری است؛ یعنی رفتاری‌ست نهاده در ذات بشر ولی مراد از تجمل گرایی به شکل یک معضل اجتماعی، شكل افراطی این گرایش است كه پیامدهای زیانباری را بر اقتصاد سالم خانواده و جامعه برجا می‌گذارد که در فرهنگ دینی از آن به عنوان تبذیر و اسراف یاد می شود.
تجمل گرایی به معنای گرایش جنون آمیز فرد به زیبایی و نمایش جمال و شکوه، است؛
جمال‌گرایی از صفات ذاتی بشر است و این امری طبیعی است که زشتی را به عنوان مصداقی از نقص و كمبود دانسته و از آن بگریزد.
در حدیثی از امام صادق(ع) نقل است که می‌فرمایند؛ ان الله عز و جل یحب الجمال و التجمل و یبغض البوس و التباوس؛ همانا خداوند زیبایی و تجمل را دوست دارد و از فقر و فقرنمایی بدش می‌آید (حلیه المتقین)
اصولا بهره‌مندی انسان از مواهب طبیعی یکی از خواسته‌های الهی است. این حدیث مشهور نبوی است که میفرماید "تخلقو بآخلاق الله" یعنی خود را به اخلاق خداوند درآورید (نهج الفصاحه)
خداوند در آیه ۳۲ سوره اعراف می فرماید: «قل من حرم زینه الله التی اخرج لعباده و الطیبات من الرزق»
بگو چه كسی زینت‌های الهی كه برای بندگان خود آفریده و روزی‌های پاكیزه را حرام كرده است؟!
به سخن دیگر، تحریم زینت‌های الهی نوعی کفران نعمت شمرده شده و از همین روست که پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «ان الله یحب اذا انعم علی عبد ان یری اثر نعمته علیه»
«همانا خداوند وقتی نعمتی به بنده‌ای داد، دوست دارد اثر نعمتش را بر او ببیند.»
و خداوند نیز در آیه ۷۷ سوره قصص به پیامبرش (ص) فرمان می‌دهد: «و ابتغ فیما آتیك الله الدار الاخره و لاتنس نصیبك من الدنیا»
به هر چیزی كه خدا به تو عطا كرده، از قوای ظاهری و باطنی و مال و سایر نعمت‌های دنیا بكوش تا ثواب و سعادت دار آخرت تحصیل كنی و لیكن بهره‌ات را هم از نعم الهی دنیا فراموش مكن.
تجمل‌گرایی مثبت به معنای گرایش به زیبایی‌ها و كمالات که گرایشی طبیعی و فطری است؛ اما آنچه در این میان به عنوان آفت از آن یاد می‌شود، افراط در تجمل گرایی است تا جایی که از آن به شكل یك بیماری روانی و ناهنجاری رفتاری است.
در ادبیات فارسی وقتی از تجمل گرایی سخن به میان می‌آید، منظور شاعران و نویسندگان همین رویه افراطی در جمع و نمایش مال است و این روند تا آنجا پیش می رود که این عادت ناپسند به تمسخر گرفته شده و در رویه ای دیگر در برابر این عادت ناپسند به قناعت و بخشش سفارش می شود:
به نان خشک قناعت کنیم و جامه دلق
که بار محنت خود به که بار منت خلق (گلستان سعدی –در فضیلت قناعت)
و یا:
خوردن از برای زیستن و ذکر کردن است
تو معتقد که زیستن از بهر خوردن است (گلستان سعدی –در فضیلت قناعت )
كسانی كه گرفتار كمبودهای روحی و روانی هستند و احساس عقده حقارت و نقص دارند، برای جبران این نقیصه به تجمل‌گرایی دامن می‌زنند. به عقیده برخی روانشناسان، تجمل‌گرایی نوعی مكانیزم دفاعی جهت جبران عقده حقارت است.
برخی دیگر گرفتار فقر فرهنگی هستند به دنبال تجملات می‌روند، زیرا گمان می‌كنند كه كمال در تجمل گرایی و مصرف بی رویه و ریخت وپاش است. الگوهای فرهنگی آنان كسانی هستند كه اهل اسراف هستند. بر همین اساس این افراد همواره از چشمگیر بودن، حال گیری، كلاس گذاری و عباراتی از این دست در انجام كارهایشان بهره می‌گیرند و می‌گویند، كاری كردیم كه چشم همه را پر كرد یا تا كور شود هر آن كه نتواند دید.
برخی مردم نیز به واسطه الگو گیری از حکام و زمامداران اقدام به تفاخر می کنند. براساس فرمایش حضرت علی(ع) كه: «الناس بامرائهم اشبه منهم بابائهم؛ شباهت مردم به زمامداران‌شان بیشتر از شباهت آنان به پدران‌شان است.»

تجمل گرایی، آفت اقتصاد سالم
تجمل گرایی آسیب جدی به اقتصاد و جریان سالم آن وارد می‌سازد؛ زیرا منابع اقتصادی و تولید را به سمت و سویی دیگر سوق می‌دهد كه به جای شكوفایی اقتصادی و قوام جامعه، موجب بحران اقتصادی در بلندمدت می‌شود.
به عنوان نمونه تجمل گرایی در بهره گیری از وسایل آرایشی از سوی مردان و زنان موجب می‌شود كه هم بخش بزرگی از ثروت و درآمد خانوار صرف هزینه‌های بیهوده و نادرست گردد و هم اینكه سمت و سوی تولید و سرمایه گذاری به سوی ساخت و تولید وسایل آرایش كشیده شود. نتیجه آن خواهد بود كه ثروت جامعه در جایی هزینه و سرمایه گذاری شود كه قوام اقتصادی جامعه نیست و تامین كننده امنیت غذایی و آسایش جامعه نخواهد بود.
نمونه دیگر خیل عظیم جوانانی هستند که به دلیل گرفتاری خود یا اعضاي خانواده‌هایشان در دام این بلای اجتماعی قادر به ازدواج و تشکیل خانواده نیستند.
در واقع تجمل‌گرایی امروزه در جامعه ایرانی به یک مانع اصلی در مسیر ازدواج قرار گرفته است؛ این مسئله در ابعاد مختلف نمود یافته است. چه بسیار خانواده هایی که برای تهیه جهیزیه دختران خود به مقدار کافی رضایت نداده و مدام به دنبال به اصطلاح " تکمیل جهاز " دختر خود هستند. تهیه وسایل غیر ضروری زندگی، توجه بی مورد به مارک‌هایی که تنها آوازه ای دارند و در کارایی همانند اقلام مشابه خود هستند و خرید از فروشگاه‌هایي که به اصطلاح اجناس لوکس و گران قیمت دارند تنها بخشی از آسیب‌های تجمل‌گرایی در ازدواج است.
كسانی كه در دام تجمل‌گرایی می‌افتند از صرفه جویی غافل شده و ثروت و سرمایه و تولید جامعه را به تباهی می‌كشانند. بسیاری از مشكلات جوامع انسانی به سبب خروج از اعتدال و گرایش به اسراف، تبذیر (ریخت و پاش) و رفاه زدگی است. در مقابل خانواده های بسیاری نیز به دلیل وسواس فراوان در تهیه مسکن یا خودروی پسر خود آنها را سالها پشت دیوار ازدواج نگه می دارند.
لطمات عادت ناپسند تجمل و اسراف تنها منحصر به مسائل اقتصادی نیست، بلکه شامل حوزه فرهنگ نیز می‌شود. وقتی جامعه ای كه دچار بیماری اسراف شد، از لحاظ فرهنگی هم بر روی او تاثیرهای منفی می‌گذارد. بنابراین مسئله صرفه جویی و اجتناب از اسراف، فقط یك مسئله اقتصادی نیست؛ هم اقتصادی، هم اجتماعی و هم فرهنگی است و آینده كشور را تهدید می‌كند.
در پایان باید بدانیم آنچه که در رفتار و کردار اعضاي یک جامعه نقش موثر و کلیدی دارد فرهنگ آن جامعه است. فرهنگ تنها به معنای داشتن شاعران و نویسندگان و ابنیه تاریخی نیست، بلکه فرهنگ به معنای مجموعه رفتارها و گفتارهای مردم یک جامعه است که نقش موثری در آینده و موقعیت آنها دارد.
توجیه ساده زیستی در فرایند رفتارهای یک جامعه نیازمند زمان طولانی است که بایستی از سنین ابتدایی زندگی آغاز شود. اما شوربختانه در این زمینه نیز ما به درستی عمل نمی کنیم، علی رغم داشتن الگوهای بزرگی نظیر حضرت علی (ع) در ساده زیستی و تربیت فرزندان و نیز بزرگانی نظیر حضرت امام خمینی (ره) که هر یک به نوبه خود نمادی از سادگی بودند، باز هم شاهد سبقت در تجمل گرایی حتی در بین کودکان‌مان هستیم.
متآسفانه‌گویی جامعه ما از این واقعیت غافل است که کودکانی که امروز به داشتن انواع گوشی و تبلت در بین سایر همسالان خود تفاخر می کن در آینده نزدیک در گروه ساده زیستان جامعه قرار نمی گیرد.
صدا و سیما نیز در این میان نقشی کلیدی بر عهده دارد، تبلیغات بازرگانی به جای آنکه یک کالای خاص را تبلیغ کند، زندگی های خاصی را تبلیغ می کند که اصلآ با مزاج یک جامعه ساده جور در نمی آید.
خانه های آنچنانی با مبلمان‌هایی لوکس و ماشین‌هایی گران‌قیمت که اتفاقآ علت شادی و نشاط اعضاء خانواده هایی که در این تبلیغات نشان داده می شوند نیز همین زندگی های لوکس است؛ نمونه هایی از تبلیغ تجمل گرایی در جامعه است. از طرف دیگر با دقت در نوع کالاهای تبلیغ شده در صدا و سیما متوجه می شویم خود این کالاها نمد خاصی از تجمل‌گرایی در جامعه هستند. آیا تا به حال کسی دیده است که در تبلیغات صدا و سیما کتابی مفید در راستای اصلاح رفتار مردم اجتماع و یا اصلاح شیوه مصرف تبلیغ شود؟! اگر هم دیده شده در قیاس با انواع تبلیغات کالاهای لوکس هیچ است!
اما باید توجه داشته باشیم تجمل گرایی کشور و جامعه ما را به بازاری برای فروش کالاهای خارجی بدل می کند و آخرین ثمره آن تهی شدن بازار ملی از سرمایه ملی و شکست تولیدکنندگان داخلی است.