به گزارش خبرگزاری ایمنا، اعتیاد به مواد مخدر و دخانیات یکی از مهمترین بحرانهای عصر حاضر است که مرزهای فردی و اجتماعی را در مینوردد. این پدیده نه تنها به عنوان یک بیماری جسمی و روانی شناخته میشود، بلکه بهمثابه یک معضل اجتماعی و فرهنگی نیز مطرح است و فردی که گرفتار اعتیاد میشود، به تدریج آزادی انتخاب و توانایی کنترل رفتار خود را از دست میدهد و در چرخهای از وابستگی و نیاز کاذب گرفتار میشود که این چرخه، بهگونهای عمل میکند که فرد برای ادامه زندگی روزمره، ناگزیر به مصرف ماده میشود و همین امر نشان میدهد که اعتیاد تنها یک عادت ساده نیست، بلکه یک بیماری مزمن و پیچیده است که نیازمند توجه همهجانبه است.
پیامدهای فردی اعتیاد بسیار گسترده و عمیق است و از منظر جسمی، مصرف مواد مخدر و دخانیات موجب تخریب تدریجی اندامهای حیاتی مانند قلب، ریه، کبد و مغز میشود. دخانیات به طور خاص عامل اصلی سرطان ریه و بیماریهای تنفسی است و مواد مخدر نیز میتواند سیستم عصبی را به شدت مختل کند و از منظر روانی، فرد درگیر اعتیاد با مشکلاتی چون افسردگی، اضطراب، بیخوابی، کاهش اعتماد به نفس و اختلال در تمرکز مواجه میشود که این مجموعه آسیبها نه تنها کیفیت زندگی فرد را کاهش میدهد، بلکه او را از مسیر رشد و شکوفایی شخصی بازمیدارد.
در سطح اجتماعی، اعتیاد همچون زنجیرهای از آسیبها عمل میکند و پیامدهای آن به سرعت به اطرافیان و جامعه منتقل میشود. خانواده فرد درگیر اعتیاد به طور معمول با مشکلات مالی، روانی و عاطفی جدی روبهرو و کودکان در چنین محیطی دچار آسیبهای تربیتی و عاطفی میشوند و این امر میتواند چرخهای از آسیبهای اجتماعی را در نسلهای آینده تداوم بخشد. در سطح کلان نیز اعتیاد موجب افزایش جرایم، خشونت، فروپاشی خانوادهها و کاهش بهرهوری اقتصادی میشود و هزینههای سنگین درمان و کنترل اعتیاد نیز فشار مضاعفی بر نظام سلامت وارد میکند.
ترک اعتیاد یکی از دشوارترین مسیرهایی است که فرد میتواند در زندگی طی کند، چراکه وابستگی جسمی به مواد، باعث بروز علائم شدید ترک مانند دردهای جسمانی، لرزش، بیقراری و بیخوابی میشود و در کنار آن، وابستگی روانی و فشارهای اجتماعی، فرد را بارها به سمت بازگشت سوق میدهد. دوستان مصرف کننده، مشکلات اقتصادی، نبود حمایت خانواده و تغییرات شیمیایی در مغز، همگی عواملی هستند که ترک اعتیاد را به فرایندی طولانی و پرچالش تبدیل میکنند و همین ترکیب پیچیده نشان میدهد که ترک اعتیاد تنها با اراده فردی ممکن نیست، بلکه نیازمند حمایتهای چندجانبه است.
زخمهای پنهان و نهان فردی و اجتماعی اعتیاد
زهره سادات کاظمی، روانشناس و مشاور تربیتی با بیان اینکه اعتیاد به مواد مخدر و دخانیات به معنای وابستگی جسمی و روانی فرد به مصرف مداوم این مواد است، به خبرنگار ایمنا میگوید: در این حالت، بدن و ذهن فرد به گونهای عادت میکنند که بدون مصرف ماده، دچار اختلال و ناراحتی میشوند و اعتیاد نه تنها یک عادت ساده، بلکه یک بیماری مزمن و پیچیده است که بر سیستم عصبی و روانی انسان اثر میگذارد و توانایی تصمیمگیری و کنترل رفتار را کاهش میدهد.
وی با بیان اینکه از نظر فردی، اعتیاد باعث تخریب سلامت جسمی و روانی میشود، میافزاید: مصرف مواد مخدر میتواند منجر به بیماریهای قلبی، ریوی، کبدی و مغزی شود و دخانیات نیز عامل اصلی سرطان ریه و بیماریهای تنفسی است و علاوه بر این، فرد درگیر اعتیاد دچار افسردگی، اضطراب، کاهش اعتماد به نفس و اختلال در روابط اجتماعی میشود و کاهش توانایی شغلی و افت تحصیلی نیز از دیگر پیامدهای فردی اعتیاد است.
روانشناس و مشاور تربیتی با بیان اینکه اعتیاد تنها به فرد آسیب نمیزند، بلکه جامعه را نیز تحت تأثیر قرار میدهد، تصریح میکند: افزایش جرایم، خشونت، فروپاشی خانوادهها و کاهش بهرهوری اقتصادی از پیامدهای اجتماعی آن است و خانواده فرد درگیر اعتیاد به طور معمول با مشکلات مالی، روانی و اجتماعی جدی مواجه و کودکان در چنین محیطی دچار آسیبهای عاطفی و تربیتی میشوند.
بهترین راه مقابله با اعتیاد، پیشگیری از آن است
کاظمی با بیان اینکه ترک اعتیاد فرایندی بسیار دشوار است، زیرا وابستگی جسمی و روانی شدید ایجاد میشود، ادامه میدهد: بدن فرد پس از قطع مصرف دچار علائم ترک مانند درد، بیخوابی، اضطراب و تحریکپذیری میشود و از سوی دیگر، فشارهای روانی و اجتماعی مانند دوستان مصرفکننده، مشکلات اقتصادی یا نبود حمایت خانواده، ترک را سختتر میکند، همچنین تغییرات شیمیایی در مغز باعث میشود فرد به شدت به مصرف دوباره وسوسه شود.
وی با بیان اینکه برای ترک موفق اعتیاد، ترکیبی از درمانهای پزشکی، روانشناختی و اجتماعی لازم است، میگوید: استفاده از داروهای جایگزین تحت نظر پزشک میتواند علائم ترک را کاهش دهد و مشاوره روانشناسی و شرکت در جلسات گروهی مانند انجمنهای ترک اعتیاد، به فرد کمک میکند تا انگیزه و حمایت لازم را به دست آورد و نقش خانواده و دوستان در ایجاد محیطی امن و حمایتگر نیز بسیار حیاتی است.
روانشناس و مشاور تربیتی اضافه میکند: بهترین راه مقابله با اعتیاد، پیشگیری از آن است و آموزش در مدارس، اطلاعرسانی عمومی درباره مضرات مواد مخدر و دخانیات، ایجاد فرصتهای شغلی و تفریحی سالم برای جوانان و تقویت مهارتهای زندگی از جمله راهکارهای پیشگیرانه هستند و جامعهای که آگاه، حمایتگر و فرصتساز باشد، میتواند زمینههای گرایش به اعتیاد را کاهش دهد و مسیر زندگی سالم و پویا را برای افراد هموار کند.
اعتیاد به چه معنا است؟
رضا روزبهانی، متخصص پزشکی اجتماعی و خانواده با اشاره به تعریف کلی اعتیاد و با بیان اینکه وابستگی به هر چیز میتواند نوعی اعتیاد محسوب شود، به خبرنگار ایمنا میگوید: از نظر علمی و بر اساس منابع معتبر پزشکی که مبنا قرار میگیرند، اعتیاد تعریف دقیقتری دارد و صرف هر وابستگی سادهای را نمیتوان اعتیاد نامید.
وی با بیان اینکه از دیدگاه علمی، اعتیاد دارای چند ویژگی اساسی است، میافزاید: نخست اینکه فرد نسبت به مصرف یک ماده یا انجام یک رفتار دچار نوعی اجبار میشود، بهگونهای که اگر آن ماده را مصرف نکند یا آن رفتار را انجام ندهد، دچار مشکل میشود.
متخصص پزشکی اجتماعی و خانواده با بیان اینکه ویژگی مهم دیگر این است که فرد با وجود آگاهی از آسیبها و پیامدهای منفی مصرف، همچنان به مصرف آن ادامه میدهد، تصریح میکند: در بعضی موارد، این مصرف حتی میتواند فرد را درگیر مسائل قانونی کند، اما با وجود این پیامدها، مصرف متوقف نمیشود.
شکلگیری وابستگی در مغز با دامی به نام نیکوتین
روزبهانی با بیان اینکه در چنین شرایطی، کارکردهای اجتماعی، اقتصادی، شغلی و خانوادگی فرد به شدت تحت تأثیر قرار میگیرد، اما فرد همچنان به مصرف ادامه میدهد، ادامه میدهد: این مجموعه ویژگیها تعریفی است که بسیار به تعریف علمی اعتیاد نزدیک است.
وی با اشاره به اینکه دشواری ترک اعتیاد به این دلیل است که مواد دخانی و اعتیادآور بر مواد شیمیایی مغز تأثیر مستقیم میگذارند، میگوید: در مغز انسان سیستمی وجود دارد که به آن سیستم پاداش یا سیستم ریوارد گفته میشود و هنگامی که فرد مادهای مانند سیگار مصرف میکند، نیکوتین باعث آزاد شدن بعضی ناقلهای عصبی در مغز میشود که مهمترین آنها دوپامین است.
متخصص پزشکی اجتماعی و خانواده با بیان اینکه دوپامین واسطه لذت و شادی است و مغز به نوعی به فرد پاداش میدهد، اضافه میکند: این پاداش باعث شرطی شدن مغز میشود، به این معنا که مغز یاد میگیرد برای تجربه دوباره آن لذت، باید دوباره همان ماده مصرف شود و این فرایند از نظر زیستی و بیولوژیک در مغز رخ میدهد و پایه شکلگیری وابستگی است.
با وجود دشواریها، راهکارهایی برای ترک اعتیاد وجود دارد که میتواند مسیر رهایی را هموار سازد، درمانهای دارویی تحت نظر پزشک میتوانند علائم جسمی ترک را کاهش دهند و مشاورههای روانشناختی به فرد کمک میکنند تا انگیزه و اراده خود را تقویت کند. جلسات گروهی مانند انجمنهای ترک اعتیاد، فرصتی برای تبادل تجربه و دریافت حمایت اجتماعی فراهم میآورند و نقش خانواده و دوستان نیز بسیار حیاتی است و ایجاد محیطی امن، حمایتگر و بدون فشار میتواند شانس موفقیت ترک را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
پیشگیری از اعتیاد، مهمترین راهبرد برای مقابله با این بحران است و آموزش عمومی درباره مضرات مواد مخدر و دخانیات، اطلاعرسانی در مدارس و دانشگاهها، ایجاد فرصتهای شغلی و تفریحی سالم برای جوانان و تقویت مهارتهای زندگی از جمله راهکارهای پیشگیرانه هستند و هنگامی که جامعه بر آگاهی و فرصتهای سالم سرمایهگذاری کند، میتواند زمینههای گرایش به اعتیاد را کاهش دهد و آیندهای روشنتر برای نسلهای خود رقم بزند.
از منظر فرهنگی و اجتماعی، باید به این نکته توجه داشت که اعتیاد تنها نتیجه ضعف فردی نیست، بلکه محصول شرایط اجتماعی و فرهنگی نیز هست و باید توجه داشت که مبارزه با اعتیاد، پیشگیری از آن و هموار ساختن مسیر رهایی از این دام سهمگین، نیازمند رویکردی جامع است که هم فرد و هم ساختارهای اجتماعی را در بر گیرد.
اعتیاد را باید به عنوان یک چالش چندبعدی در نظر گرفت که نیازمند همکاری همگانی میان فرد، خانواده، جامعه و نهادهای دولتی است و تنها با رویکردی جامع و هماهنگ میتوان از دام اعتیاد رهایی یافت و مسیر زندگی سالم و پویا را برای نسلهای آینده هموار ساخت.
نظر شما