به گزارش خبرگزاری ایمنا؛ سعید ابراهیمی، معاون برنامهریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان در یادداشتی نوشت: «در ایران، ارزیابی و سنجش عملکرد شهرها و مدیریت شهری عمدتاً بر پایه مجموعهای از شاخصهای کاربردی و محلی انجام میشود که اغلب ریشه در نیازهای روزمره شهروندان، چالشهای زیستمحیطی، محدودیتهای اقتصادی و سیاستهای دولتی دارند.
برخلاف رتبهبندیهای جهانی که بر ابعاد پایداری، هوشمندی و کیفیت زندگی تمرکز دارند، در کشور ما شاخصها بیشتر به مسائلی مانند آلودگی، خدمات پایه، حملونقل و مدیریت منابع محدود میشوند. این شاخصها بر اساس گزارشهای رسمی مراکز پژوهشی، وزارت کشور، شهرداریها و سازمانهای محیطزیستی تا پایان سال ۱۴۰۴ شکل گرفتهاند و در برنامهریزیهای شهری، نظارت بر شهرداریها و تخصیص بودجه نقش کلیدی ایفا میکنند.
شاخص کیفیت هوا یکی از پررنگترین و روزانهترین معیارهای ارزیابی شهرها در ایران است. سامانه پایش کیفی هوای کشور (وابسته به سازمان حفاظت محیط زیست) و پلتفرمهای جهانی، شاخص کیفیت هوا را بهصورت لحظهای منتشر میکنند. در کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان، مشهد و اهواز، این شاخص اغلب در وضعیت «ناسالم برای گروههای حساس» یا حتی «ناسالم برای عموم» قرار دارد و بهطور مستقیم بر تصمیمگیریهایی همچون تعطیلی مدارس، محدودیت تردد و اجرای طرح ترافیک تأثیر میگذارد. آلودگی هوا بهعنوان یکی از اصلیترین چالشهای زیستمحیطی، تقریباً در تمام گزارشهای توسعه شهری سالهای اخیر برجسته شده است.
شاخصهای توسعه پایدار نیز در سطح ملی و محلی بسیار مورد توجه هستند؛ این شاخصها معمولاً سه بعد اصلی محیط زیست، اجتماعی و اقتصادی را پوشش میدهند و در برنامههای توسعه شهری کلانشهرها (بهویژه تهران) بهطور گسترده استفاده میشوند.
گزارشهای مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران و پژوهشهای دانشگاهی نشان میدهند که این شاخصها برای سنجش روند پیشرفت شهرها در برابر اهداف سند چشمانداز و برنامههای پنجساله توسعه بهکار میروند. در این میان، مسائل مربوط به مصرف انرژی، مدیریت آب، فضای سبز و نابرابری اجتماعی از جمله زیرشاخصهای پرتکرار هستند.
شاخص شهر سالم مفهومی است که در سالهای اخیر در پژوهشهای دانشگاهی و برنامهریزی شهری رواج بیشتری یافته است. این شاخص معمولاً سلامت جسمی و روانی شهروندان، کیفیت کالبد شهری (مانند دسترسی به خدمات درمانی، فضای سبز و ایمنی)، اقتصاد سلامت و مدیریت شهری را در بر میگیرد. مطالعات متعددی بر روی شهرهایی مانند رشت، مشهد و تهران انجام شده که اغلب وضعیت «نامطلوب» یا «متوسط رو به پایین» را گزارش میکنند. این شاخص بهویژه در دوران پساکرونا اهمیت بیشتری پیدا کرده و بهعنوان معیاری برای ارزیابی کیفیت زندگی روزمره شهروندان مطرح است.
شاخص سرزندگی شهری یکی از شاخصهای نوظهور و بسیار مهم در گزارشهای مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران است. این شاخص میزان نشاط، فعالیت اجتماعی، حضور مردم در فضاهای عمومی، افسردگی شهری و کیفیت تجربه زندگی در محلهها را میسنجد. گزارشهای اخیر این مرکز (مانند مطالعه سال ۱۴۰۱ و بهروزرسانیهای بعدی) نشان میدهند که در بسیاری از مناطق تهران، بهویژه مناطق پایینشهر، سطح سرزندگی پایین است. عواملی مانند تسلط خودروها، کمبود پارکها و فقدان معابر پیادهمحور از اصلیترین موانع شناساییشده هستند.
شاخصهای هوشمندسازی نیز در سالهای اخیر رشد چشمگیری داشتهاند. با توجه به تلاشهای وزارت ارتباطات، سازمان فناوری اطلاعات و شهرداریهای بزرگ، شهرها بر اساس شاخصهایی مانند سطح دولت الکترونیک، دسترسی به اینترنت پرسرعت، اپلیکیشنهای خدمات شهری، استفاده از حسگرها، آموزش هوشمند، سلامت دیجیتال و حملونقل هوشمند ارزیابی میشوند.
پژوهشهای متعدد دانشگاهی و طرحهای ملی مانند رتبهبندی شهرها با ۲۰ شاخص اصلی و ۱۴۰ زیرشاخص، نشاندهنده حرکت تدریجی به سمت هوشمندسازی هستند؛ هرچند هنوز فاصله زیادی با استانداردهای جهانی وجود دارد.
۱۴ شاخص ارزیابی مدیریت شهری و روستایی که وزارت کشور در سال ۱۴۰۴ اعلام کرده و در حال اجراست، یکی از جدیدترین و رسمیترین چارچوبهای نظارتی به شمار میرود. این شاخصها با هدف ارتقای کارآمدی، مدیریت منابع و بهرهوری پروژههای ملی تدوین شدهاند و هر کدام مسئول مشخصی در استانها دارند. حوزههایی همچون مدیریت پسماند، ایمنی شهری، تجهیزات، خدمات پایه و نظارت بر عملکرد شهرداران در این مجموعه قرار میگیرند. این شاخصها بهطور مستقیم بر ارزیابی شهرداران و تخصیص اعتبارات تأثیرگذار هستند.
در نهایت، شاخصهای کیفیت مسکن و حملونقل نیز در برنامهریزیهای شهری و گزارشهای اقتصادی پررنگ هستند. با توجه به رکود مسکن در سالهای ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، شاخصهایی مانند قیمت میانگین هر مترمربع، توان خرید خانوار، میانگین زمان رفتوآمد، سهم حملونقل عمومی و ترافیک روزانه بهطور گسترده در تحلیلها بهکار میروند؛ این شاخصها اغلب در گزارشهای مرکز آمار ایران، سازمان برنامهوبودجه و شهرداریها دیده میشوند و نشاندهنده برخی چالشهای ساختاری در شهرهای ایران هستند.
بهطور کلی، شاخصهای مورد استفاده در ایران ترکیبی از نیازهای فوری زیستمحیطی و خدماتی (مانند کیفیت هوا و حملونقل) و تلاشهای نوظهور برای هوشمندی و پایداری هستند. این مجموعه شاخصها، هرچند هنوز به جامعیت رتبهبندیهای جهانی نرسیده، اما بهخوبی بازتابدهنده واقعیتهای روزمره شهروندان و اولویتهای سیاستگذاران در شرایط فعلی کشور است.»
نظر شما