به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، شهرهای امروز با چالشهای پیچیدهای روبهرو هستند؛ رشد سریع جمعیت، فشار بر زیرساختها، کمبود فضاهای عمومی و افزایش نابرابری اجتماعی موجب شده بسیاری از مناطق شهری کارکرد خود را از دست بدهند و به فضاهای متروکه یا بیاستفاده تبدیل شوند. این فضاها زمینهای خالی، ساختمانهای نیمهکاره، کارخانههای قدیمی یا حتی محوطههای سبزی هستند که بهدلیل نبود مدیریت و برنامهریزی رها شدهاند. در نگاه نخست، چنین مکانهایی اغلب بهعنوان نقاط ضعف شهر و محل تجمع زباله، بستر ناامنی و نماد فرسودگی دیده میشوند، اما همین فضاهای بیاستفاده ظرفیتهای عظیمی برای بازآفرینی شهری دارند که اگر فعال شوند، میتوانند به مراکز اجتماعی، فرهنگی و زیستمحیطی تبدیل شوند و کیفیت زندگی شهروندان را بهطور چشمگیری ارتقا دهند.
شهروندان برای داشتن زندگی شهری پویا به مکانهایی نیاز دارند که بتوانند در آنها تعامل کنند، به تفریح بپردازند و در فعالیتهای جمعی مشارکت داشته باشند. نبود چنین فضاهایی نهتنها فرصتهای ارتباط اجتماعی را محدود میکند، بلکه بهتدریج حس تعلق به شهر را کاهش میدهد و زمینهساز انزوای اجتماعی میشود. بازآفرینی فضاهای متروکه با رویکردی طبیعتمحور میتواند پاسخی مؤثر باشد؛ زیرا این اقدام علاوه بر ایجاد محیطی مناسب برای حضور مردم، به افزایش تنوع زیستی، کاهش آلودگی و بهبود اقلیم شهری نیز کمک میکند.
هنگامی که زمینهای بیاستفاده به مراکز فعال تبدیل میشوند، نهتنها نیازهای زیستمحیطی برآورده میشود، بلکه فرصتهای تازهای برای کسبوکارهای کوچک، صنایع خلاق و حتی گردشگری شهری فراهم میشود. از سوی دیگر، بسیاری از این فضاها حامل تاریخ و هویت محلی هستند و بازآفرینی آنها میتواند گذشته را با آینده پیوند دهد تا شهروندان در فضایی تازه، میراث فرهنگی خود را دوباره پیدا کنند و همزمان چشماندازی نو برای زندگی شهری تجربه کنند. به این ترتیب، تغییر کاربری فضاهای متروکه نهتنها یک ضرورت کالبدی، بلکه راهی برای تقویت پیوندهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در شهر است.
شبکه اروپایی «مکان سبز اربکت (URBACT GreenPlace) نمونهای برجسته از تلاش هماهنگ برای پاسخ به این ضرورت است. این شبکه از سال ۲۰۲۳ تاکنون در چندین شهر اروپایی اجرا شده و نشان داده است که چگونه میتوان با رویکردی مشترک اما انعطافپذیر، فضاهای بیاستفاده را به مکانهای زنده و پویا تبدیل کرد. آنچه این پروژهها را به هم پیوند میدهد، تأکید بر اقتصاد چرخشی، راهحلهای طبیعتمحور و مشارکت فعال شهروندان است.
این شبکه نشان داد که بازآفرینی شهری تنها یک پروژه عمرانی نیست، بلکه فرایندی اجتماعیفرهنگی است که میتواند آینده شهرها را پایدارتر و انسانیتر کند. طرح مکان سبز اربکت ثابت کرد که اگر شهرها به جای نادیده گرفتن فضاهای متروکه، آنها را به فرصت تبدیل کنند، میتوانند همزمان به نیازهای اجتماعی، زیستمحیطی، اقتصادی و فرهنگی خود پاسخ دهند. این تجربه الگویی است که نهتنها برای اروپا، بلکه برای همه شهرهای جهان قابل استفاده است و میگوید هر فضای رهاشده میتواند به قلب تپندهای برای زندگی شهری تبدیل شود، اگر نگاه ما به آن تغییر کند.
بخارست ایلفوف: از انبار متروکه تا قلب فرهنگی شهر
پروژه مکان سبز اربکت در منطقه کلانشهری بخارست ایلفوف کشور رومانی، بر بازآفرینی انبار قدیمی تراموای «دپو ویکتوریا» تمرکز داشت که سالها بیاستفاده مانده و به نمادی از فرسودگی شهری تبدیل شده بود. این فضا در سالهای ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۵ به آزمایشگاهی برای بازآفرینی شهری تبدیل شد. نشستهای بینالمللی شبکه در ژوئن ۲۰۲۴ در همین مکان برگزار شد که نمایندگان ۹ کشور اروپایی به همراه سازمانهای محلی در آن حضور یافتند. کارگاههایی با موضوع «اقتصاد چرخشی»، «استفاده موقت از فضاهای رهاشده» و «حکمرانی شهری» در این منطقه برگزار شد تا نشان دهند چگونه میتوان یک فضای صنعتی متروکه را به مرکز اجتماعیفرهنگی تبدیل کرد.
سازمانهای مدنی در بخارست نقشی اساسی در پیشبرد کارگاههای بازآفرینی شهری ایفا کردند و توانستند با حضور فعال خود مسیر پروژه را شکل دهند. «انجمن روشهای جایگزین برای ادغام اجتماعی(AMAIS)» با اجرای طرحی ویژه برای دسترسپذیر کردن فضاهای عمومی برای افراد دارای معلولیت، نشان داد که بازآفرینی تنها به تغییر کالبدی محدود نمیشود، بلکه باید به نیازهای همه گروههای اجتماعی توجه کند. در کنار این اقدام، نمونههایی الهامبخش همچون پارک طبیعی واکارشتی بهعنوان الگوی باززندهسازی اکولوژیک معرفی شدند و اهمیت رویکرد طبیعتمحور در بازآفرینی شهری را برجسته کردند.
مردم محلی نیز در این فرایند حضوری پررنگ داشتند؛ تورهای شهری و جلسات مشورتی فرصتی فراهم آورد تا شهروندان دیدگاهها و ایدههای خود را درباره کاربریهای جدید بیان کنند. همین مشارکت گسترده سبب شد که پروژه دپو ویکتوریا از یک طرح عمرانی فراتر رود و به نمادی از همکاری میان دولت، جامعه مدنی و شهروندان بدل شود. در جریان بازسازی، مصالح قدیمی به جای دور ریخته شدن، دوباره مورد استفاده قرار گرفتند و بخشی از ساختمانها به مراکز فرهنگی و آموزشی تبدیل شد. این انتخاب که با اصول اقتصاد چرخشی همخوانی داشت، به حفظ هویت تاریخی فضا کمک کرد.
همزمان، برنامههای آموزشی ویژهای برای جوانان و دانشجویان طراحی شد تا آنان با مفاهیم نوین اقتصاد چرخشی و طراحی پایدار آشنا شوند. بازآفرینی دپو ویکتوریا به بستری برای یادگیری و ارتقای آگاهی نسل جدید نیز تبدیل شد. حاصل این تلاشها فضایی است که همزمان کارکرد اجتماعی، زیستمحیطی و هم آموزشی دارد؛ مکانی که گذشته صنعتی شهر را با آیندهای پایدار پیوند میزند.
ویلا نوا د پویارس: جنگلهای سوخته که به پارک زندگی بدل شدند
شهر کوچک ویلا نوا د پویارس در پرتغال در مه ۲۰۲۵ میزبان یکی از نشستهای مهم شبکه مکان سبز اربکت بود و این حضور بینالمللی فرصتی فراهم آورد تا پروژه اصلی شهر بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. این پروژه بر ایجاد یک پارک سبز چندمنظوره در زمینی به وسعت ۴۰ هکتار متمرکز بود که در آتشسوزی گسترده سال ۲۰۱۷ آسیب جدی دیده و بخش بزرگی از پوشش گیاهی خود را از دست داده بود. بازآفرینی این فضا بازسازی یک محیط طبیعی بود و بهعنوان نمادی از مقاومت و توانایی جامعه در تبدیل بحران به فرصت مطرح شد.
طراحی پارک با نگاه جامع و چندبعدی انجام گرفت؛ مسیرهای دوچرخه و فضاهای ورزشی برای تشویق به فعالیتهای سالم و پایدار در نظر گرفته شد، مناطق آموزشی برای مدارس و گروههای محلی طراحی شد و بخشهایی از زمین به بازسازی جنگل اختصاص یافت تا دوباره تنوع زیستی به منطقه بازگردد. در کنار این اقدامات، نوآوریهای فناورانه نیز به کار گرفته شده است؛ اپلیکیشن «نیچر ۳.۰» ورزشهای فضای باز را با آموزش محیطزیستی پیوند داده و تجربهای نو برای شهروندان فراهم کرده است. مدرسه محیطزیست «پلانت آکوارلا» در ساختمان بازسازیشده یک دبستان قدیمی تأسیس و به مرکزی برای یادگیری بیننسلی تبدیل شده است که کودکان، جوانان و بزرگسالان میتوانند در کنار هم آموزش ببینند و تجربههای زیستمحیطی خود را به اشتراک بگذارند.
پارک جدید فقط یک فضای تفریحی ساده نیست، بلکه به مرکز آموزش محیطزیست و انسجام اجتماعی شهر تبدیل شده است. این پارک نمادی از بازسازی پس از بحران است و نشان میدهد که چگونه یک فاجعه طبیعی میتواند به فرصتی برای نوآوری شهری بدل شود.
لوباو: تاریخ صنعتی در آغوش طبیعت سبز
پروژه مکان سبز اربکت در شهر لوباو در شرق آلمان بر بازآفرینی فضاهای تاریخی و صنعتی متمرکز شده و در این مسیر گامهای مهمی برداشته است. این پروژه که از ژوئن ۲۰۲۳ آغاز شده و تا دسامبر ۲۰۲۵ ادامه داشته، با بودجهای معادل ۷۳ هزار و ۷۵۰ یورو برای لوباو تعریف شده است که حدود ۵۱ هزار و ۶۲۵ یورو را اتحادیه اروپا تأمین کرده است. در این چهارچوب، تورهای شهری با دوچرخه و پیادهروی برای شناسایی فضاهای بیاستفاده برگزار شده است و دانشگاهیان و جوانان در طراحی کاربریهای جدید مشارکت دارند.
بخشی از محوطههای صنعتی قدیمی در این شهر به فضاهای سبز و مسیرهای آموزشی تبدیل شده است و راهحلهای طبیعتمحور برای بازسازی محیط به کار گرفته شدهاند. مردم محلی در جلسات مشورتی درباره کاربریهای جدید نظر دادهاند و بسیاری از پیشنهادهای آنان در طرح نهایی لحاظ شده است. نتیجه این تلاشها باززندهسازی مجموعهای چون کارخانه نودل و خانه اشمینکه است که پیشتر به عنوان سازه صنعتی بیروح شناخته میشدند، اکنون در حال تبدیل شدن به مراکز فرهنگی، آموزشی و گردشگری هستند. لوباو توانسته است با ترکیب تاریخ صنعتی و نوآوری زیستمحیطی الگویی برای بازآفرینی پایدار ارائه دهد و با تبدیل فضاهای متروکه به مراکز آموزشی و تفریحی، گذشته صنعتی خود را حفظ کند و آیندهای سبزتر برای نسلهای بعدی بسازد.
وروتسواف: ایستگاه تراموا که به مرکز خلاقیت شهری تبدیل شد
شهر وروتسواف در لهستان یکی از اعضای فعال شبکه گرینپلیس بود و پروژهای را پیش برد که بهخوبی نشان میدهد چگونه یک فضای متروکه میتواند به قلب تپندهای برای زندگی شهری بدل شود. ایستگاه قدیمی تراموا در محله پوپوویچه سالها بیاستفاده مانده بود و بهتدریج به نمادی از فرسودگی و بیتوجهی شهری تبدیل شده بود. این بنا که در گذشته نقشی حیاتی در حملونقل عمومی داشت، پس از تغییر الگوهای جابهجایی و توسعه زیرساختهای جدید، کارکرد خود را از دست داد و به فضایی متروکه و بیروح تبدیل شد، اما در چهارچوب طرح مکان سبز اربکت، به فرصتی برای بازآفرینی شهری و خلق یک مرکز خلاقیت اجتماعی تبدیل شد.
فرایند بازآفرینی ایستگاه با مشارکت گسترده شهروندان، دانشگاهیان و سازمانهای مدنی آغاز شد. جلسات مشورتی و کارگاههای طراحی مشارکتی برگزار شد تا مردم بتوانند ایدههای خود را درباره کاربریهای جدید مطرح کنند. بسیاری از پیشنهادها بر ایجاد فضایی چندمنظوره تأکید داشتند که بتواند میزبان رویدادهای فرهنگی باشد و به صنایع خلاق و کسبوکارهای کوچک فرصت رشد بدهد. در نهایت، طرحی شکل گرفت که ایستگاه تراموا را به مرکز فرهنگیاجتماعی تبدیل کرد که شامل سالنهای نمایش، کارگاههای هنری، استودیوهای طراحی و فضاهای آموزشی برای جوانان بود.
یکی از ویژگیهای برجسته این پروژه، توجه به اقتصاد چرخشی و استفاده دوباره از مصالح قدیمی بود. بخشهایی از سازههای فلزی و چوبی ایستگاه حفظ و بازسازی شدند تا هویت تاریخی بنا حفظ شود و هزینههای ساخت کاهش پیدا کند. علاوه بر این، فضای سبز اطراف ایستگاه با رویکرد طبیعتمحور طراحی شد؛ باغچههای شهری، مسیرهای دوچرخه و فضاهای باز برای تعامل اجتماعی ایجاد شد تا محیطی پایدار و دوستدار محیط زیست شکل بگیرد.
نتیجه این بازآفرینی، ایجاد مکانی بود که گذشته صنعتی شهر را زنده نگه داشت و آیندهای نو برای زندگی شهری ترسیم کرد. امروز ایستگاه تراموا پوپوویچه مرکزی برای خلاقیت و نوآوری است و هنرمندان، دانشجویان و شهروندان گرد هم میآیند، پروژههای مشترک اجرا میکنند و هویت شهری وروتسواف را بازتعریف میکنند.
لیمریک: دیوارهای کهن، الهامبخش آیندهای اجتماعی و پایدار
شهر لیمریک واقع در جمهوری ایرلند، میزبان نشست پایانی این شبکه در سپتامبر ۲۰۲۵ بود. این شهر پروژههای بازآفرینی خود را با رویکرد فرهنگی و اجتماعی پیش برده است. برگزاری کارگاههای هنر شهری، بازدید از محلههای قدیمی و در پایان امضای «تعهد شهرها برای بازآفرینی سبز» بخشی از فعالیتهای طرح اروپایی اربکت در این شهر است. شوراهای محلی نقش مدیریت و هماهنگی را بر عهده داشتند و منابع مالی و اجرایی را سامان دادند. دانشگاه لیمریک بهعنوان بازوی علمی وارد عمل شد و با پژوهشهای میدانی، طراحی کاربریهای نو و آموزش جوانان، پایههای نظری و آموزشی پروژهها را تقویت کرد. سازمانهای مدنی بهعنوان پل ارتباطی میان مردم و سازمانهای رسمی عمل کردند؛ جلسات مشورتی را سازماندهی کردند و صدای محلهها را به تصمیمگیران شهری رساندند.
یکی از پروژههای شاخص شهر، بازآفرینی فضاهای اطراف دیوار تاریخی لیمریک است که میراث قرون وسطایی شهر محسوب میشود و در طول زمان با محلههای فرسوده و فضاهای متروکه احاطه شده بود. نقاطی همچون جانزگیت، واترگیت فلتس و قبرستان سنت مایکل در این طرح بازسازی شدهاند ضمن حفظ میراث تاریخی شهر، محیطی زنده و اجتماعی برای شهروندان فراهم شود. بودجه این پروژه حدود ۷۴ هزار و ۵۲۵ یورو بود که بخشی از آن توسط شورای شهر و بخش عمده آن توسط اتحادیه اروپا تأمین شد.
نتیجه این تلاشها ایجاد فضاهایی است که کارکرد تفریحی، آموزشی و فرهنگی دارند. لیمریک توانست با ترکیب فرهنگ، هنر و محیط زیست الگویی برای بازآفرینی پایدار ارائه دهد. نشست پایانی شبکه در این شهر فرصتی بود تا دستاوردهای سه ساله مکان سبز اربکت مرور شود و شهر را متعهد به ادامه مسیر بازآفرینی سبز کند.
نظر شما