به گزارش خبرگزاری ایمنا از کردستان، ایرانیان باستان شب یلدا را زمان زایش خورشید و پیروزی روشنایی بر تاریکی میدانستند، شبی که پس از آن روزها بلندتر و نور بر ظلمت چیره میشود، از همین رو یلدا مفهومی فراتر از یک شب طولانی داشته و نشانهای از امید، نو شدن و غلبه خیر بر شر تلقی میشده است.
بلندترین شب سال در باورهای کهن، شبی اهریمنی و نحس به شمار میآمد و برای دور کردن پلیدی و نحوست آن مردم گرد هم میآمدند، آتش میافروختند و سفرهای مقدس میگستردند.
این گردهماییها نه تنها جنبه آئینی و دینی داشت، بلکه بهانهای برای تقویت پیوندهای اجتماعی و خانوادگی بود. هنوز هم شب یلدا در ذهن ایرانیان یادآور صمیمیت، گفتوگو، قصهگویی و دورهمنشینیهای گرم در دل سردی زمستان است.
در استان کردستان شب چله جایگاهی ویژه و پررنگ دارد و مهمترین ویژگی آن گردهم آمدن چند خانواده در خانه بزرگتر فامیل است که این جمع شدن از قبل برنامهریزی میشود و اگرچه خوراکیها و آئینهای خاص اهمیت دارند، اما اصل مراسم کنار هم بودن و مشارکت جمعی است.
شب یلدا را در کردستان «شهو چله» (شب چله) یا «شهو زمسان» (شب زمستان) مینامند، در این شب کدورتها رنگ میبازد و دیدارها تازه میشود، موضوعی که در زندگی امروز بیش از پیش ارزشمند به نظر میرسد.
آداب و رسوم شب چله در کردستان
«ابراهیم هاشمی»، کارشناس مردمشناسی که به عنوان رئیس گروه موزههای استان کردستان نیز در حال حاضر فعالیت میکند، در گفتوگو با خبرنگار ایمنا کردستان اظهار میکند: اصلیترین ویژگی شب چله گرد هم آمدن خانوادهها با هماهنگی قبلی در کنار هم است به صورتی که معمولاً یک هفته قبل آن مشخص میشود که شب چله این سال در خانه چه کسی جمع شوند.
وی میافزاید: در خانوادههایی که پدر در قید حیات باشد معمولاً فرزندان با عروسها و دامادها شب چله را در آنجا میگذرانند، اما چون خانواده پدر خانم و پدر شوهر هم مطرح است معمولاً نوبت را رعایت میکنند؛ در کل اصل بر جمع شدن چند خانواده در کنار هم است که اگر این تجمع صورت نپذیرد، با وجود رعایت تمامی دیگر ویژگیهای شب چله که شامل غذای شام و میوه و تنقلات خاص میشود، نمیتوان گفت که در آن خانه، مراسم جشن شب چله برگزار شده است.
کارشناس مردمشناسی ادامه میدهد: در تدارکات این «جشن»، سنندجیها چند ماه قبل از شب چله، خربزههای کوچکی را که از روستای سراب قامیش تهیه میشود در تفاله سرکه میاندازند تا برای این شب «کالَک تورش» (خربزه ترش) که از اصلیترین موارد سفره است را داشته باشند و همچنین چند ماه قبل از زمستان، خوشههای انگور را در زیرزمین یا در سایه، نخ کرده و از سقف آویزان میکنند که به آن «آنو» (با نون مفخم) میگویند.
هاشمی عنوان میکند: غذای این شب معمولاً دلمه برگ مو و کلم است که گوشت را لابهلای آن میگذارند و در سفره شب چله علاوه بر دلمه، رب انار و شیره انگور، دوغ، ماست، روغن و کره محلی، پیاز و خربزه ترش نیز وجود دارد.
فلسفه خوردن کالک ترش در کردستان
وی اضافه میکند: امروزه در کنار دلمه برگ مو و کلم، دلمه فلفل سبز و بادمجان نیز تهیه میشود و بعد از صرف شام، «کالَک ترش» را قاچ کرده و میل میکنند که بعد از خوردن غذای چرب و سنگین شب چله، میل کردن این خربزه ترش، هضم غذا را آسان کرده و باعث میشود بقیه شب نیز بتوان از تنقلات متنوع و میوههای رنگارنگ شب چله نیز استفاده کرد.
این کارشناس مردم شناسی خاطرنشان میکند: آب داخل خربزه را نیز که مزه ترش و شیرین میدهد جداگانه در ظرفی ریخته و تقسیم میکنند.
هاشمی میگوید: در کردستان در هر محلهای اگر خانوادههایی وجود داشته باشند که استطاعت مالی مناسبی برای برگزاری این مراسم نداشته باشند، از طرف دیگران برایش شام برده میشود و همچنین چون در بازار «کالَک تورش» به تعداد کافی نیست و معمولاً گران است، اگر زن منزل، در همسایگی یا در فامیل بداند زن حاملهای وجود دارد، حتماً از آن خربزه ترش برایش خواهد برد.
وی ادامه میدهد: در این شب اگر همسایهها مایل باشند از غذایی که تهیه کردهاند به همدیگر میدهند که به آن «کاسه هاوسا» میگویند.
از رسوم جالبی که در شب یلدا در کردستان رایج است میتوان به خوانچه بردن از طرف خانواده پسر برای نامزدش نام برد که در این خوانچهها باید تمامی موارد از شام گرفته تا خشکبار و میوه را برای خانواده عروس ببرند
رئیس گروه موزههای کردستان عنوان میکند: در گذشته قبل از خوردن غذا یا بعد از صرف آن، بزرگان فامیل داستانها، متلها و افسانههای قدیمی تعریف میکردند و امروزه نیز در روستاها، حکایتگویی همچنان پابرجا مانده و پدربزرگها و مادربزرگها داستانهایی مانند «خاتون زمهریر» را برای نوههایشان در این شب طولانی و تاریک و سرد زمستانی تعریف میکنند؛ همچنین در گذشته خواندن شاهنامه، گلستان و بوستان و اسکندرنامه در شب یلدا معمول بوده است.
انجام بازیهای محلی در شب چله کردستانیها
هاشمی میافزاید: از دیگر تمهیدات برای گذران این شب، انجام برخی بازیهای محلی است که مشهورترین این بازیها در کردستان «گوروابازی» یا جوراب بازی بوده، به این صورت که شرکت کنندگان به دو گروه تقسیم میشوند و بازی دارای هیجان بسیار زیادی است.
وی ادامه میدهد: همهی مهمانها میتوانند در این بازی شرکت کنند و معمولاً انجام آن با ابراز هیجانات افراد همراه است و چند ساعتی از شب را به خود اختصاص میدهد.
این کارشناس مردمشناسی تصریح میکند: در ادامه شب نوبت به خوردن تنقلات و خشکبار میرسد که انجیر خشک، برگ گلابی، برگ زردآلو، هسته زردآلو که همراه با سماق حرارت دیده، توت خشک، تخمه بو داده کدو، و همچنین گندم برشته که با شیره گز مخلوط شده و به صورت گلولههای کوچکی درآمده از جمله خشکبارهای شب چله است.
هاشمی خاطرنشان میکند: میوههای شب چله که شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انار و آلو میشود از ضروریات شب چله است که در برخی از خانوادهها برای خوردن میوههای شب چله سفره میاندازند و در برخی دیگر به روال امروزی است.
وی میافراید: هندوانه از جمله میوههایی است که حتماً باید سر سفره باشد و چون فصل آن سر رسیده معمولاً هندوانههای خوبی از آب درنمیآیند؛ خوردن هندوانه به نوعی وداع و خداحافظی با فصل گرما است و پیشوازی از زمستان محسوب میشود.
رئیس گروه موزههای کردستان عنوان میکند: در اعتقادات محلی خوردن هندوانه را در این شب باعث قوی شدن بدن در مقابل بیماریهای زمستان میدانند.
خوانچه عروس، کادوی یلدایی نوعروسان
هاشمی بیان میکند: از رسوم جالبی که در این شب در کردستان رایج است میتوان به خوانچه بردن از طرف خانواده پسر برای نامزدش نام برد که در این خوانچهها باید تمامی موارد ذکر شده در بالا از شام گرفته تا خشکبار و میوه را برای خانواده عروس ببرند به صورتی که آن شب خانواده عروس جهت برگزاری شب چله هیچ اقدامی نکرده باشد که علاوه بر دلمه، در سنندج رسم است رشته پلو نیز در خوانچهها گذاشته شود.
وی ادامه میدهد: همچنین علاوه بر مواردی که گفته شد، هدیهای گرانبها که معمولاً پارچه یا قطعهای طلا میباشد نیز برای عروس خانم برده میشود.
این کارشناس مردمشناسی خاطرنشان میکند: رسم دیگری وجود دارد به نام «شهو زمسانی» که در آن عروس اولین شب چله را در خانه شوهر تجربه میکند و آن به این معناست که این بار خانواده عروس باید خوانچههایی را که تمام نیازهای شب چله خانواده داماد را برطرف کند را به منزل دامادشان ببرند.
هاشمی میگوید: در سالهای گذشته در روستاهای کردستان، در شب چله مراسم شال انداختن نیز اجرا میشد که در این رسم از روزنههای بالای بامها که نقش هواکش و نورگیر را دارند، جوانان روستا شالهای لباسشان را پایین میفرستند تا صاحبخانه هدیهای به مناسب شب چله در آن بگذارد.
وی تاکید میکند: همچنان که در قبل نیز اشاره شد، ویژگی اصلی شب چله جمع شدن خانوادهها در کنار هم است و در این جمع شدنها است که بسیاری از کدورتها برطرف میشود و مخصوصاً امروزه که خانوادهها کمتر همدیگر را ملاقات میکنند، فرصت مناسبی است برای تجدید دیدار است.
هاشمی عنوان میکند: شب چله از زیباترین شبها در مناسبتهای اجتماعی است که یک نفر میتواند تجربه کند و صدای خنده و شادی و سرور از هر خانهای شنیده میشود و زمزمههای روایت حماسهها و داستانها، گرمابخش سردی شب یلدا است.
برگزاری جشنهای شب یلدا در کردستان
پویا طالبنیا، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی کردستان نیز به ایمنا میگوید: برنامههای شب چله سال جاری با مشارکت گسترده مردم و با اتکا به آئینها و سنتهای محلی در سطح استان برگزار میشود.
وی میافزاید: برنامههای شب چله با محوریت ظرفیتهای فرهنگی و گردشگری در تمامی مناطق استان برگزار خواهد شد.
مدیرکل میراثفرهنگی کردستان با اشاره به تنوع فرهنگی و غنای سنتهای محلی هر شهرستان و روستا، ادامه میدهد: استفاده از ظرفیتهای اقامتگاههای بومگردی، حضور گروههای هنری محلی و تولیدکنندگان خوراکهای سنتی میتواند تجربهای منحصربهفرد برای شهروندان و گردشگران ایجاد کند و مشارکت مردم را در برگزاری این مراسم تقویت کند.
طالبنیا خاطرنشان میکند: هماهنگیهای لازم برای اجرای برنامهها با رعایت تمام نکات فرهنگی، امنیتی و رفاهی در حال انجام است تا علاوه بر حفظ سنتها، فرصتی برای معرفی جاذبههای گردشگری و فرهنگ غنی استان فراهم شود.
وی تاکید میکند: شب چله فرصتی برای برجستهکردن ظرفیتهای فرهنگی، غذایی و هنری کردستان بوده و هدف از این برنامهها، احیای آئینهای بومی، توسعه گردشگری و ارتقای مشارکت مردم در فعالیتهای فرهنگی استان است.
مدیرکل میراث فرهنگی کردستان عنوان میکند: جشنهای شب چله در کردستان از بیستم الی بیستنهم آذر برگزار شده و برنامه آشپزی سفره کردی، بازیهای بومی محلی، نمایشگاه صنایعدستی و… از جمله برنامههای جانبی آن است.
برگزاری ۱۲ رویداد متنوع به مناسبت شب چله در کردستان
علی اکبر ورمقانی، معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار کردستان نیز عنوان میکند: امسال ۱۲ رویداد متفاوت و متنوع به مناسبت شب چله در استان کردستان برنامهریزی شده است که بخش اساسی این برنامهها مردم محور است و دستگاهها فقط نقش تسهیلگری داشته و برنامهریزی میکنند.
وی با اشاره به برپایی نمایشگاه صنایع دستی به مناسبت شب یلدا در سنندج، خاطرنشان میکند: معرفی ظرفیتهای میراث فرهنگی و گردشگری استان به سایر نقاط کشور از اهمیت بالایی برخوردار است و باید با ایجاد فرصتهای بیشتر برای گردشگران داخلی و خارجی، کردستان بیش از پیش در عرصه ملی و بینالمللی شناخته شود.
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار کردستان یادآور میشود: برگزاری جشنواره سفره کردی نیز به مناسبت شب چله اقدامی در خور توجه بوده است که توسعه گردشگری غذایی نه تنها به شناساندن فرهنگ و هویت کردستان کمک میکند، بلکه موجب رونق اقتصادی و ایجاد فرصتهای شغلی پایدار برای جوانان و فعالان محلی خواهد شد.
به گزارش ایمنا، شب یلدا همچنان یادآور این حقیقت است که در بلندترین و تاریکترین شبها، امید، همدلی و نور راه خود را پیدا میکند و باید قدر یک دقیقه بیشتر در کنار هم بودن را دانست.
نظر شما