به گزارش خبرگزاری ایمنا، با آغاز فصل امتحانات، فضای آموزشی به طور محسوسی دستخوش تغییر میشود، کلاسها رنگی از جدیت به خود میگیرند، خانوادهها بیش از پیش بر عملکرد فرزندان خود تمرکز میکنند و دانشآموزان در معرض فشار روانی قرار میگیرند و این دوره، نه تنها یک رویداد تحصیلی، بلکه یک تجربه اجتماعی و روانی است که میتواند مسیر رشد فردی و جمعی دانشآموزان را تحت تأثیر قرار دهد و باید این واقعیت برجسته شود که امتحان، تنها سنجش دانش نیست، بلکه آزمونی برای تواناییهای روانی و هیجانی نیز محسوب میشود.
مطالعات روانشناسی نشان میدهد که اضطراب امتحان، یکی از شایعترین چالشهای دوران تحصیل است، این اضطراب میتواند در قالب بیخوابی، کاهش تمرکز، دلدرد یا حتی افت انگیزه بروز کند و آنچه اهمیت دارد، درک این نکته است که اضطراب امتحان یک واکنش طبیعی به موقعیت ارزیابی است و نباید به عنوان ضعف یا ناکارآمدی دانشآموز تلقی شود. رسانهها با بازنمایی درست این موضوع میتوانند به خانوادهها و معلمان یادآوری کنند که نگرانی دانشآموزان بخشی از فرایند یادگیری است و نیازمند حمایت و مدیریت صحیح است.
از منظر اجتماعی، فشار خانوادهها و انتظارات فرهنگی نقش مهمی در تشدید اضطراب دارند؛ در بسیاری از خانوادهها، نمره و رتبه به عنوان معیار اصلی موفقیت معرفی میشود و همین نگاه، بار روانی سنگینی بر دوش دانشآموزان میگذارد. این فشار، اگر با حمایت عاطفی همراه نباشد، میتواند به کاهش اعتمادبهنفس و شکلگیری نگرانیهای بیمارگونه منجر شود و تغییر نگرش عمومی در این مسیر باید مد نظر قرار گیرد و ارزش تلاش فردی و پیشرفت تدریجی، جایگزین نگاه نمرهمحور شود.
از دیدگاه روانشناسی شناختی، افکار منفی و خودگوییهای درونی محرکهای اصلی اضطراب هستند و دانشآموزانی که مدام با خود جملات منفی را تکرار میکنند، ذهن خود را درگیر چرخهای مخرب میسازند و انتشار محتوای آموزشی میتواند اهمیت مهارتهای بازسازی شناختی را برجسته کند که این مهارتها به دانشآموزان کمک میکند افکار منفی را شناسایی و جایگزین باورهای مثبت و واقعبینانه کنند.
استرس امتحان را میتوان یک پیام هشدار درونی در نظر گرفت / آموزش مهارتهای خودتنظیمی هیجانی برای کاهش اضطراب
فاطمه رضازاده، روانشناس و مشاوره کودک و نوجوان با بیان اینکه استرس امتحان را میتوان مانند یک پیام هشدار درونی در نظر گرفت که ذهن به دانشآموز میدهد تا اهمیت موقعیت را درک کند، به خبرنگار ایمنا میگوید: اگر این پیام به درستی مدیریت شود، میتواند به انرژی سازنده تبدیل شود، اما اگر نادیده گرفته شود یا شدت یابد، به مانعی جدی در مسیر یادگیری بدل خواهد شد.
وی با بیان اینکه یکی از رویکردهای روانشناسی برای کاهش اضطراب، آموزش مهارتهای خودتنظیمی هیجانی است، میافزاید: دانشآموزان با یادگیری تکنیکهایی مانند نوشتن احساسات، تمرین ذهنآگاهی یا مدیتیشن کوتاه، میتوانند هیجانهای منفی را تخلیه و آرامش بیشتری تجربه کنند و این تمرینها به آنها کمک میکند تا در لحظه امتحان ذهنی شفافتر داشته باشند.
روانشناس و مشاوره کودک و نوجوان تصریح میکند: نقش محیط مدرسه در مدیریت استرس کمتر مورد توجه قرار میگیرد و کلاسهایی که فضای دوستانه و غیررقابتی دارند، اضطراب دانشآموزان را کاهش میدهند، همچنین توصیه میشود معلمان با ایجاد فرصتهای تمرین گروهی و بازخورد حمایتی، حس امنیت روانی را در دانشآموزان تقویت کنند.
شکنندگی هویت تحصیلی دانشآموزان / مداخلات متناسب با ویژگیهای شخصیتی و شرایط خانوادگی هر دانشآموز طراحی شود
رضازاده با بیان اینکه از منظر روانشناسی رشد، نوجوانان در مرحلهای هستند که هویت و اعتمادبهنفس آنها در حال شکلگیری است، ادامه میدهد: امتحانات میتوانند این روند را تقویت یا تضعیف کنند و اگر دانشآموزان تنها بر اساس نمره ارزشگذاری شوند، هویت تحصیلی آنها شکننده خواهد شد، اما اگر تلاش و پیشرفت فردی مورد توجه قرار گیرد، اعتمادبهنفس پایدار شکل میگیرد.
وی با تاکید بر اینکه یکی دیگر از ابزارهای روانشناختی، آموزش مهارتهای حل مسئله است، میگوید: وقتی دانشآموزان یاد میگیرند مشکلات را مرحله به مرحله تحلیل کنند، ذهن آنها کمتر درگیر نگرانیهای کلی میشود و این مهارت نه تنها در امتحانات، بلکه در زندگی روزمره نیز به کاهش اضطراب کمک میکند.
روانشناس و مشاوره کودک و نوجوان اضافه میکند: باید به تفاوتهای فردی توجه داشت؛ برخی دانشآموزان به صورت ذاتی مقاومتر و برخی حساستر هستند و مداخلات باید متناسب با ویژگیهای شخصیتی و شرایط خانوادگی هر دانشآموز طراحی شوند و تنها با این نگاه فردمحور است که میتوان استرس امتحان را به فرصتی برای رشد و یادگیری تبدیل کرد.
تجربه اضطراب و فشار روانی در ایام امتحانات امری طبیعی است / افکار منفی و خودگوییهای درونی، محرکهای اصلی اضطراب است
زهره سادات کاظمی، روانشناس و مشاور تربیتی با بیان اینکه در ایام امتحانات، بسیاری از دانشآموزان با اضطراب و فشار روانی مواجه میشوند، به خبرنگار ایمنا میگوید: این واکنش طبیعی است، زیرا ذهن و بدن در برابر موقعیتهای ارزیابی حساسیت نشان میدهند، اما اگر این اضطراب شدت بگیرد، میتواند تمرکز، حافظه و عملکرد شناختی را مختل کند و کمک به دانشآموزان برای شناخت این واکنش و مدیریت آن باید مد نظر قرار گیرد.
وی با بیان اینکه یکی از عوامل مهم در شکلگیری استرس، انتظارات بالای خانواده و جامعه است، میافزاید: وقتی دانشآموز احساس کند ارزش او تنها به نمره وابسته است، فشار روانی افزایش مییابد و توصیه میشود والدین و معلمان فضایی حمایتی ایجاد کنند و خطا و شکست به عنوان بخشی طبیعی از مسیر یادگیری پذیرفته شود.
روانشناس و مشاور تربیتی با اشاره به اینکه افکار منفی و خودگوییهای درونی، محرکهای اصلی اضطراب هستند، تصریح میکند: دانشآموزی که مدام با خود میگوید «من شکست میخورم» یا «همه از من ناامید میشوند»، ذهن خود را درگیر چرخهای مخرب میکند و در جلسات مشاوره، به دانشآموزان آموزش داده میشود که چگونه این افکار را شناسایی و با بازسازی شناختی، جایگزین باورهای مثبت و واقعبینانه کنند.
برنامهریزی و مدیریت زمان، ستون اصلی کاهش استرس است / دانشآموزی که احساس تعلق و حمایت دارد، کمتر دچار اضطراب شدید میشود
کاظمی با بیان اینکه برنامهریزی و مدیریت زمان، ستون اصلی کاهش استرس است، ادامه میدهد: وقتی دانشآموزان مطالب را به بخشهای کوچکتر تقسیم میکنند و با تکنیکهایی مانند مرور فعال یا خلاصهنویسی پیش میروند، احساس کنترل بیشتری پیدا میکنند و این حس کنترل، اضطراب را کاهش میدهد و اعتمادبهنفس را تقویت میکند.
وی با بیان اینکه سبک زندگی سالم نیز نقش مهمی دارد، میگوید: خواب کافی، تغذیه مناسب و فعالیت بدنی منظم، به تنظیم هورمونهای استرس و بهبود عملکرد مغز کمک میکند و همیشه تأکید میشود که موفقیت در امتحان تنها به ساعات مطالعه وابسته نیست، بلکه به کیفیت مراقبت از بدن و ذهن نیز بستگی دارد.
روانشناس و مشاور تربیتی با اشاره به اینکه حمایت اجتماعی و ارتباط مثبت با معلمان و همسالان، سپری روانی در برابر فشار امتحانات ایجاد میکند، اضافه میکند: دانشآموزی که احساس تعلق و حمایت دارد، کمتر دچار اضطراب شدید میشود و انگیزه بیشتری برای تلاش پیدا میکند و مدیریت استرس در دانشآموزان نیازمند رویکردی چندبعدی شامل آموزش مهارتهای شناختی، سبک زندگی سالم و روابط حمایتی است.
محیط مدرسه و شیوه تعامل معلمان با دانشآموزان نیز در مدیریت استرس نقشی کلیدی دارد. کلاسهایی که بر همکاری، تمرین گروهی و بازخورد سازنده تأکید دارند، اضطراب امتحان را کاهش میدهند و در مقابل، فضاهای رقابتی و تنبیهی، سطح استرس را افزایش میدهد و حتی میتوانند به افت عملکرد تحصیلی منجر شوند و بازتاب تجربههای موفق مدارس میتواند الگویی برای ایجاد فضای امن و حمایتگر ارائه دهد و نقش معلمان را در کاهش اضطراب برجسته سازد.
از منظر روانشناسی رشد، امتحانات بخشی از فرایند شکلگیری هویت تحصیلی نوجوانان هستند و تجربه موفقیت یا شکست در این مرحله میتواند بر اعتمادبهنفس و تصویر ذهنی آنان از خود تأثیر عمیق بگذارد. اگر این تجربهها با حمایت و پذیرش همراه باشند، حتی شکست میتواند به فرصتی برای یادگیری و رشد تبدیل شود و روایت داستانهای واقعی از دانشآموزانی که پس از شکست توانستهاند مسیر موفقیت را بیابند، میتواند الهامبخش نسل جوان باشد.
عوامل زیستی و سبک زندگی نیز در مدیریت استرس نقش دارند و خواب کافی، تغذیه سالم و فعالیت بدنی منظم، به تنظیم هیجانات و افزایش توانایی ذهنی کمک میکند. روانشناسی سلامت تأکید دارد که بیتوجهی به این عوامل، اغلب به خستگی، کاهش تمرکز و افزایش حساسیت هیجانی منجر میشود و تولید برنامههای آموزشی و اطلاعرسانی میتواند خانوادهها را نسبت به اهمیت این عوامل آگاه سازد و فرهنگ مراقبت از سلامت جسم و روان را تقویت کند.
به طور کلی، مدیریت استرس امتحان نیازمند رویکردی چندبعدی است و این رویکرد باید به ذهن، بدن و به روابط اجتماعی توجه داشته باشد. رسانهها، خانوادهها و نهادهای آموزشی باید با همکاری یکدیگر، زمینهای فراهم کنند تا دانشآموزان بتوانند این دوره حساس را با آرامش، اعتمادبهنفس و انگیزه بیشتر پشت سر بگذارند و تنها با چنین نگاه جامع است که میتوان اضطراب امتحان را از تهدیدی روانی به فرصتی برای رشد و یادگیری تبدیل کرد.
نظر شما