به گزارش خبرگزاری ایمنا، کتاب آب هرگز نمیمیرد یکی از مهمترین و پرخوانندهترین آثار ادبیات دفاع مقدس در سالهای اخیر است؛ کتابی که توانست معیار تازهای برای روایت یک فرمانده رزمنده ارائه کند. این اثر بر پایه مصاحبههای متعدد حمید حسام با شهید میرزا محمد سلگی و بررسی اسناد و خاطرات تکمیلی دیگر فرماندهان لشکر ۳۲ انصارالحسین (ع) نوشته شده است. اهمیت کتاب در این است که برخلاف بسیاری از آثار خاطرهنگاری جنگ که صرفاً روایات شخصی رزمندگان را ثبت میکنند، نویسنده در اینجا تلاش کرده یک روایت همزمان شخصی، تاریخی، بنیادین و تحلیلی ارائه دهد؛ روایتی که چندین صدا در آن مشارکت دارند و نگاه فردی را با تجربه جمعی جبهه پیوند میدهد.
از کودکی تا شکلگیری روحیه مقاومت؛ خط سیر یک زندگی واقعی
کتاب از نخستین سالهای زندگی میرزا محمد سلگی آغاز میشود؛ از کودکی در روستای «آورزمان»، محیط خانواده، ساختار اجتماعی آن زمان، و فضای اقتصادی و فرهنگی که شخصیت او را پایهگذاری کرد. این بخش نه برای افزایش حجم کتاب، بلکه برای ارائه زمینهای است که بعدها در فهم رفتار، باورها و فرماندهی او نقشی اساسی دارد.
سلگی در نوجوانی با تحولات اجتماعی دهه ۵۰ آشنا میشود و این دوره در کتاب به عنوان مرحلهای کلیدی شرح داده میشود: نوجوانی او مقارن است با گسترش نارضایتیهای عمومی، فعالیتهای انقلابی در روستاها و شهرهای کوچک، و تغییراتی که زندگی یک نسل را دگرگون کرد. ورود سلگی به فعالیتهای انقلابی و شکلگیری اعتمادبهنفس و هویت مبارزاتیاش نیز در همین بخشها پیگیری میشود.
جوانی در متن انقلاب؛ ورود تدریجی به مسیر مبارزه
با پیروزی انقلاب، سلگی وارد مرحله تازهای از زندگی میشود. کتاب به شیوهای مستند و مرحلهبهمرحله، چگونگی شکلگیری نیروهای مردمی، فعالیتهای اولیه بسیج، تلاشها برای برقراری امنیت در مناطق مختلف و شروع حضور تدریجی او در فعالیتهای نظامی را تشریح میکند.
در این فصلها، خواننده با فضایی مواجه میشود که در آن هیچچیز منظم و سازمانیافته نیست و بسیاری از رزمندگان از دل تجربه، خطمشی پیدا میکنند. برای همین، سلگی نه صرفاً یک فرمانده نظامی، بلکه محصول روندی اجتماعی و تاریخی معرفی میشود.
ورود به جبهه؛ مسیر تبدیل شدن به یک فرمانده میدان
بخش عمده کتاب به حضور سلگی در دفاع مقدس، مشارکت در عملیاتها و نقش او به عنوان فرمانده گردان ابوالفضل (ع) میپردازد. این روایت با جزئیات ارائه شده است، اما نه به شکل صرفاً نظامی. آنچه کتاب را ارزشمند میکند، نگاه چندسویه به وقایع است: سلگی خاطره اصلی را بیان میکند؛ حسام آن را مستند مینماید؛ همرزمان روایتها را تکمیل میکنند و نویسنده ساختار و ترتیب روایی را سامان میدهد.
نتیجه، روایتی است که هم از نظر عاطفی زنده است و هم از نظر تاریخی معتبر. عملیات والفجر ۸، والفجر ۴، محرم، بدر و دیگر مأموریتها نهفقط در قالب شرح صحنه نبرد، بلکه در قالب چگونگی تصمیمگیری، مدیریت بحران، آشنایی با رزمندگان، و تأثیر عملیاتها بر روحیه و جسم نیروها بازسازی شدهاند.
یکی از نقاط تمایز مهم کتاب، روایت مجروحیت سنگین سلگی در عملیات والفجر ۸ و قطع نخاع اوست؛ رخدادی که او را تا پایان عمر با محدودیتهای جسمی روبهرو کرد، اما مسیر فرماندهی معنوی و فکریاش را تغییر نداد. این بخش یکی از تعیینکنندهترین نقاط کتاب است.
چندصدایی در روایت؛ نوآوری در تاریخ شفاهی
یکی از دلایلی که «آب هرگز نمیمیرد» بهعنوان الگویی در تاریخ شفاهی مطرح شد، شیوه تدوین کتاب است. حسام تنها به نقل خاطرات سلگی بسنده نکرده است؛ بلکه برای کامل شدن روایت از سخنان فرماندهان لشکر ۳۲، یادداشتها و گزارشهای عملیات، روایتهای رزمندگان گردان، و بررسیهای میدانی استفاده کرده و همه اینها را در ساختاری یکپارچه کنار هم قرار داده است. این روش باعث شده روایت فردی به روایتی اجتماعی و جمعی ارتقا یابد و کتاب به سندی روشنتر از تجربه یک واحد نظامی تبدیل شود.
سبک نگارش؛ ساده، صریح و بدون فاصلهگذاری تصنعی
نثر کتاب ساده، روان و توضیحی است. نویسنده تلاش نکرده زبان را ادبی کند یا پیچیدگی سازد؛ بلکه تلاش کرده لحن سلگی، سادگی بیان رزمندگان، ساختار عملیاتی و فضای جبهه را همانگونه که هست، منتقل کند. به همین دلیل، کتاب برای خوانندگان نوجوان، جوان و حتی کسانی که آشنایی عمیقی با ادبیات جنگ ندارند، قابلفهم و اثرگذار است.
نقاط قوت کتاب
جامعیت روایت: از کودکی تا مجروحیت و سالهای پس از جنگ، یک «سیر کامل زیستی» ارائه شده است.
دقت در مستندسازی: روایتها با اسناد، خاطرات تکمیلی و بررسیهای جدی تقویت شدهاند.
چندصدایی بودن: صداهای مختلف روایت را از حالت تکصدایی خارج کردهاند.
تصویر دقیق از یک واحد رزمی مهم: لشکر ۳۲ انصارالحسین (ع) از یگانهای مؤثر جنگ بود و این کتاب بخشی از تاریخ آن را روشن میکند.
نشان دادن تحول شخصیتی سلگی: کتاب مسیر تبدیل یک نوجوان روستایی به فرماندهای خطشکن را به خوبی بازتاب میدهد.
نقدهای مطرحشده
غلبه روایت نظامی بر روایت اجتماعی: بخشهای مربوط به عملیاتها سنگینتر از بخشهای اجتماعی است.
ایدهآلسازی شخصیت: برخی منتقدان معتقدند نثر کتاب گاه زمینه کمالگرایی و ایدئالسازی شخصیت سلگی را تقویت میکند.
پرتعداد بودن اسامی و عملیاتها: برای خوانندگان غیرمتخصص، حجم اطلاعات عملیاتی ممکن است زیاد باشد.
به گزارش ایمنا، کتاب آب هرگز نمیمیرد از معدود آثاری است که توانسته روایت یک فرمانده را با سازوکاری علمی و چندمنبعی ثبت کند. روش کار حمید حسام باعث شد این کتاب به الگویی برای سایر آثار تاریخ شفاهی تبدیل شود و در بسیاری از محافل دفاع مقدس آن را یکی از کاملترین کتابهای روایی معرفی کنند.
این اثر نهتنها زندگی یک فرمانده را بازگو میکند، بلکه بخشی از تاریخ جنگ را از زاویه یک یگان مهم توضیح میدهد و نشان میدهد چگونه تجربه زیستی، اجتماعی و عاطفی یک فرد با تجربه جمعی یک لشکر پیوند میخورد.
نظر شما