روز مادر در قاب رسوم سراسر جهان

به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، روز مادر در سراسر جهان یکی از مهم‌ترین مناسبت‌های عاطفی و خانوادگی است که به بزرگداشت مادران و جایگاه مادرانه در جوامع اختصاص دارد. این روز در عین جهانی بودن، در هر کشور تاریخ، معنا و آئین‌های متفاوتی دارد و به همین دلیل می‌توان آن را ترکیبی از سنت، مذهب و فرهنگ دانست.

مادری کردن، پیوندی میان ایمان و انسان است. مرور آئین‌های مذهبی مرتبط با روز مادر نشان می‌دهد که در فرهنگ‌های گوناگون، مادر نه‌تنها سرچشمه زندگی، بلکه نماد روح الهی، عشق و ازخودگذشتگی است. از حضرت فاطمه زهرا (س) در دین اسلام تا مریم مقدس در مسیحیت، این روز در سراسر جهان فراتر از مرزها و زبان‌ها، یادآور قداست مادری و نقش جاودانه آن در ایمان و فرهنگ بشر است.

ریشه‌های تاریخی و گسترش جهانی

شکل امروزی روز مادر در کشورهای مختلف بیش از همه تحت تأثیر جنبش‌های اوایل قرن بیستم در ایالات متحده آمریکا شکل گرفت؛ زمانی که فعالان اجتماعی تلاش کردند یک روز ملی برای قدردانی از مادران ثبت کنند و این الگو بعدها به‌سرعت به اروپا، قاره آمریکا و بخش‌هایی از آسیا گسترش پیدا کرد. با این حال در بسیاری از جوامع، پیش از این جشن‌ها و آئین‌های مذهبی یا فصلی مرتبط با مادر، باروری و زنان مقدس وجود داشت و روز مادر جدید اغلب با همان مناسبت‌های کهن ادغام شد، نه اینکه به‌طور کامل جایگزین آن‌ها شود.

به همین دلیل در بعضی کشورها این روز رنگ‌وبوی کامل مذهبی و معنوی دارد و گاهی با نیایش و حضور در اماکن مقدس همراه است، در حالی که در کشورهای دیگر بیشتر یک مناسبت خانوادگی است و در سال‌های اخیر تا حد زیادی تجاری و مصرف‌محور به‌شمار می‌رود. این لایه‌لایه بودن تاریخ روز مادر، موجب شده است که شکل و زمان برگزاری آن از کشوری به کشور دیگر تفاوت‌های چشمگیر داشته باشد.

تاریخ روز مادر در ایران

پس از انقلاب اسلامی ایران، امام خمینی در یک سخنرانی در سال ۱۳۵۸ اعلام کرد «اگر روزی باید روز زن باشد، چه روزی والاتر و افتخارآمیزتر از روز ولادت با سعادت فاطمه زهرا سلام الله علیهاست»، بنابراین روز مادر در ایران همزمان با میلاد حضرت فاطمه (س) دختر بزرگوار پیامبر اسلام (ص) در تاریخ بیستم جمادی‌الثانی مصادف با بیستم آذر ۱۴۰۴ برگزار می‌شود. در این روز مردان به همسر و مادر خود هدایایی تقدیم می‌کنند و فرزندان با تقدیم گل، کارت پستال و هدایا از مادران خود تجلیل به عمل می‌آورند.

تاریخ، آئین‌ها و سنت‌های روز مادر در سراسر جهان

روز مادر در جهان تاریخ واحدی ندارد و هر کشور بنا به سنت‌ها و زمینه‌های تاریخی خود، روزی متفاوت را برای آن برگزیده است. گروه بزرگی از کشورها، از جمله ایالات متحده آمریکا، کانادا، بخش مهمی از آمریکای لاتین، هند و تعدادی از کشورهای اروپایی و آسیایی، روز مادر را در «یکشنبه دوم ماه می» برگزار می‌کنند که به‌طور مستقیم از الگوی آمریکایی اقتباس شده است.

در مقابل بعضی کشورها این روز را به رویدادهای دینی یا ملی گره زده‌اند. در بسیاری از کشورهای عربی، روز مادر به‌طور معمول در بیست‌ویکم مارس، هم‌زمان با آغاز بهار، گرامی داشته می‌شود و پیوندی نمادین میان مادر و زایش طبیعت برقرار می‌کند. در بریتانیا و ایرلند، روز مادر «یکشنبه چهارم روزه بزرگ» در تقویم مسیحی با عنوان «یکشنبه مادری» شناخته می‌شود که پیشینه‌ای مذهبی دارد. در بعضی کشورها تاریخ ثابت و صددرصد تاریخی است؛ برای مثال در بولیوی روز مادر به یاد مادرانی برگزار می‌شود که در قرن نوزدهم در دفاع از فرزندان و سرزمین خود کشته شدند و همین خاطره جمعی، ماهیتی حماسی به این مناسبت داده است.

در بسیاری از کشورهای حوزه تحت نفوذ سابق اتحاد جماهیر شوروی، «روز جهانی زن» در هشتم مارس همچنان مهم‌ترین روز برای بزرگداشت زنان و مادران است و حتی در کشورهایی که بعدتر روز مادر جداگانه‌ای تعیین کرده‌اند، این دو مناسبت در ذهن و فرهنگ عمومی با هم هم‌پوشانی دارند.

با وجود تفاوت‌های تقویمی، مضمون مشترک روز مادر به‌طور تقریبی در همه جا قدردانی، احترام و ابراز محبت به مادر است؛ اما شکل بروز این احساسات در فرهنگ‌ها متفاوت است. در بسیاری از کشورهای غربی، رسم است که فرزندان به مادر خود گل، کارت تبریک و هدایای کوچک تقدیم کنند، او را به صرف صبحانه، ناهار یا شام بیرون ببرند و کودکان در مدرسه کارت‌ها و کاردستی‌های دست‌ساز برای مادران‌شان آماده کنند. هم‌زمان تبلیغات گسترده تجاری موجب شده این روز به یکی از شلوغ‌ترین زمان‌ها برای گل‌فروشی‌ها، رستوران‌ها و فروشگاه‌های هدیه تبدیل شود.

در بخش‌هایی از آسیا، آمریکای لاتین و خاورمیانه، روز مادر بیش از آنکه رویدادی فردی باشد، رنگ‌وبوی خانوادگی و گسترده دارد و با گردهمایی‌های بزرگ خانوادگی، دیدار از مادربزرگ‌ها و برگزاری مهمانی در کنار چند نسل از زنان خانواده همراه است. در جوامع کاتولیک و ارتدوکس، حضور در مراسم مذهبی، دعا برای مادران و توسل به چهره‌هایی همچون حضرت مریم یا زنان قدیس، هنوز بخشی جدایی‌ناپذیر از این روز است و تقدس نقش مادری را برجسته می‌کند.

از نگاه مذهبی، روز مادر در بسیاری از فرهنگ‌ها ریشه در انواع آئین‌های مذهبی دارد. در کشورهای کاتولیک همچون مکزیکوسیتی، بزرگداشت مریم مقدس که نماد مادری الهی است، بخشی از مراسم این روز محسوب می‌شود و خانواده‌ها پس از مراسم کلیسایی، با سرود، گل و جشن خانوادگی، فداکاری مادران را ارج می‌نهند. در بعضی کشورها، روز مادر در کنار یا در دل مناسبت‌های وسیع‌تری همچون «روز زن» معنا پیدا می‌کند و در بعضی نقاط جهان، دولت‌ها روزهایی همچون «روز والدین» یا «روز خانواده» را در تقویم رسمی گنجانده‌اند تا تمرکز از تنها مادر به کل ساختار خانواده منتقل شود.

این هم‌زمانی‌ها نشان می‌دهد که جایگاه نمادین روز مادر تنها به رابطه مادر و فرزند محدود نمی‌شود، بلکه با بحث‌های گسترده‌تری درباره حقوق زنان، نقش‌های جنسیتی و تحول ساختار خانواده نیز گره خورده است. به بیان دیگر، روز مادر به عرصه‌ای تبدیل شده است که در آن از فداکاری‌های مادران تمجید می‌شود و هم‌زمان درباره انتظارات و فشارهای اجتماعی بر آنان گفت‌وگو شکل می‌گیرد.

در مکزیکوسیتی، پایتخت مکزیک، جشن روز مادر در تاریخ دهم ماه می برگزار می‌شود. از سپیده دم، گروه‌های ماریاچی با نواختن موسیقی زنده و خواندن ترانه‌های سنتی، مادران را از خواب بیدار می‌کنند. مدارس نیز با نمایش‌ها و رقص‌های محلی و شاد، فضای جشن را پرشور می‌کنند. خانواده‌ها در این روز گرد هم می‌آیند و با صرف غذاهای محلی محبوب همچون «موله» و «انچیلادا» سپاس خود را از مادران ابراز می‌کنند و شهر غرق در رنگ، صدا و احساس می‌شود.

در لیما، پایتخت پرو، روز مادر در دومین یک‌شنبه ماه می جشن گرفته می‌شود و علاوه‌بر صرف ناهار خانوادگی در خانه یا رستوران، بسیاری افراد به آرامگاه‌های مادران خود مراجعه می‌کنند. گورستان‌ها در این روز با گل، بادکنک و پرچم‌های قلبی تزئین شده و فضایی پر از شادی، موسیقی و گفت‌وگوهای محبت‌آمیز میان خانواده‌ها حاکم است.

آدیس‌آبابا، پایتخت اتیوپی، از آئین کهن «آنتروشت» به‌عنوان روز مادر بهره می‌برد که هم‌زمان با پایان فصل بارندگی برگزار می‌شود. این جشن چندروزه با موسیقی، رقص و سفره‌های بزرگ خانوادگی همراه است؛ پسران گوشت و دختران سبزیجات تهیه می‌کنند تا غذایی مشترک پخته شود. این آئین نماد همبستگی، صبوری و مهر مادری است و جوانان و سالمندان را کنار هم می‌آورد. در بانکوک، تایلند، روز مادر همزمان با سالروز تولد ملکه مادر سیریکیت، در تاریخ دوازدهم آگوست برگزار می‌شود. خیابان‌ها و اماکن رسمی مملو از پرچم، چراغ و آتش‌بازی است. گل یاس که نماد پاکی و عشق مادری است، به مادران هدیه داده می‌شود و کودکان در مدارس با ابراز احترام قلبی همچون زانو زدن، عشق خود را ابراز می‌کنند؛ آئینی که ترکیبی از عشق خانوادگی و تکریم ملی است.

لندن، پایتخت بریتانیا، سنت دیرینه « یکشنبه مادری Mothering Sunday» را در یک‌شنبه‌ای از دوران روزه‌داری (لنت) برگزار می‌کند. برخلاف جنبه تجاری روز مادر در مکان‌های دیگر، این جشن در انگلستان ریشه‌ای مذهبی دارد. مردم در کلیساها جمع می‌شوند و کیک سنتی «سیمنل» را که با لایه‌های مارزیپان تزئین شده، تهیه می‌کنند و گل نرگس هدیه می‌دهند. خانواده‌ها به‌طور معمول با هم ناهار یا شام می‌خورند و بازارهای شهر مملو از کارت و گل می‌شود.

در ریو دو ژانیرو، برزیل، روز مادر دومین تعطیلات بزرگ پس از کریسمس است و در دومین یک‌شنبه ماه می جشن گرفته می‌شود. مراسم مذهبی این روز اغلب با جشن‌های خانوادگی فضای باز همراه است. کودکان با گل، نقاشی، شعر و کیک‌های خانگی از مادران خود تقدیر می‌کنند و خانواده‌ها حس اتحاد و عشق را در سراسر شهر به اشتراک می‌گذارند.

در نپال، روز مادر با عنوان «ماتا تیرتا آونسی» در نیمه تاریک بدر ماه برگزار می‌شود. در کاتماندو، خانواده‌ها به زیارت برکه مقدسی در جنوب غربی شهر می‌روند و با گل، نذر و دعا یاد مادران زنده و درگذشته را گرامی می‌دارند. این مراسم دارای ماهیتی مذهبی و معنوی است که پیوند میان نسل‌ها را تقویت می‌کند.

در پاریس، روز مادر در آخرین یک‌شنبه ماه می برگزار می‌شود. جشن‌هایی ساده و صمیمی که در آن دسته‌گلی از زنبق یا هدایای کوچکی به مادران داده می‌شود و خانواده‌ها در فضایی دوستانه دور میز ناهار جمع می‌شوند. این روز در برابر جنبه‌های تجاری بیشتر کشورها، بر صداقت و احساسات انسانی تمرکز دارد.

نیویورک، برخلاف پاریس، روز مادر را با رنگ و لعاب تجاری بیشتری برگزار می‌کند. فروشگاه‌ها پر از گل‌های میخک و کارت تبریک است و خانواده‌ها اغلب برای صرف صبحانه یا ناهار به رستوران می‌روند و با تقدیم هدایا این روز را جشن می‌گیرند. میخک صورتی نماد مادران زنده و میخک سفید برای مادران درگذشته استفاده می‌شود.

در رم، پایتخت ایتالیا، روز مادر نمادی از پیوندهای خانوادگی و احترام است. در دومین یک‌شنبه ماه می، کودکان با شعر، گل و شیرینی‌های قلبی شکل از مادران خود تقدیر می‌کنند و مادران از انجام کارهای روزمره معاف می‌شوند تا روزی آرام را در کنار خانواده سپری کنند.

در فیلیپین، جشن «فلورس د مایو Flores de Mayo» آئینی گسترده به مدت یک ماه است که طی آن کودکان هر روز گل‌هایی به کلیسا می‌آورند و این جشن با راهپیمایی باشکوهی پایان می‌گیرد که در آن گل‌ها به مریم مقدس تقدیم می‌شوند. در آسیا، روز مادر با آئین‌های بودایی و هندو آمیخته است. بانکوک با مراسم پیشکش صدقات به راهبان و تقدیم گل یاس سفید و آئین شمع‌افروزی و هند با جشن ۱۰ روزه دورگا پوجا که به احترام الهه دورگا برگزار می‌شود این روز را برگزار می‌کنند که نمایش‌هایی از ستایش مادری در قالب مذهبی است. اتیوپی و نپال نیز آئین‌های ویژه مذهبی و فرهنگی خود را برای بزرگداشت مادران دارند که هر دو با پایکوبی، موسیقی و دعا همراه است و بیشتر بر پیوندهای خانوادگی و معنوی تأکید دارد.

این مجموعه آداب و رسوم فراوان نشان می‌دهد که مهر مادری زبانی جهانی است که در فرهنگ‌ها و مذاهب متنوع شکل‌های مختلفی به خود می‌گیرد ولی هدفی مشترک دارد که بزرگداشت و قدردانی از مادران و تجلیل از نقش بی‌بدیل آنان در شکل‌دهی به زندگی و جامعه است.

پیشتازان برگزاری روز مادر در آسیا

روز مادر در شکل مدرن و غربی آن، نخستین‌بار در اوایل قرن بیستم در ژاپن نهادینه شد و سپس در دهه‌های بعد، کشورهایی همچون کره جنوبی، چین، هند و چند کشور جنوب شرق آسیا نیز با تأثیرپذیری از الگوی آمریکایی، این مناسبت را به‌صورت رسمی یا غیررسمی پذیرفتند. در مقابل، شماری از ملت‌های آسیایی ترجیح دادند مفهوم «تجلیل از مادر» را با سنت‌ها و ارزش‌های بومی خود ادغام کنند و به آن شکل ملی تازه‌ای ببخشند.

ژاپن نخستین کشور آسیایی بود که روز مادر را به‌سبک غربی وارد تقویم خود کرد. از دهه ۱۹۱۰ تا دهه ۱۹۳۰، این روز در ارتباط با تولد امپراتریس کوجون آغاز شد و به‌تدریج در سطح عمومی رواج پیدا کرد. پس از پایان جنگ جهانی دوم، ژاپن تاریخ رسمی این روز را مطابق الگوی ایالات متحده آمریکا یعنی «دومین یک‌شنبه ماه می» تعیین کرد. در این کشور، هدیه‌دادن گل میخک و قدردانی از فداکاری مادران از جمله رسوم رایج شد.

در کره جنوبی نیز این رسم ابتدا در سال ۱۹۵۶ به‌صورت جداگانه و با عنوان «روز مادر» شکل گرفت. اما از سال ۱۹۷۳ دولت کره با هدف تقویت ارزش‌های کنفوسیوسی در خانواده، این روز را در قالب «روز والدین» در تاریخ هشتم می گسترش داد. هرچند این تغییر ماهیتی بومی پیدا کرد، ولی الهام اولیه همچنان از روز مادر غربی گرفته شده بود. در چین احترام به مادران و والدین پیشینه‌ای کهن در فرهنگ کنفوسیوسی دارد، اما نوع غربی روز مادر از دهه ۱۹۸۰ به‌طور گسترده مورد توجه قرار گرفت. در مقطعی، دولت چین نیز از این روز برای حمایت و کمک به مادران نیازمند استفاده کرد.

در هند با وجود وجود آئین‌های دیرینه در ستایش مادران و الهه‌های مؤنث، شکل آمریکایی روز مادر تنها از اواخر قرن بیستم به‌ویژه در مناطق شهری، محبوبیت پیدا کرد. در این زمان رسانه‌ها و فرهنگ جهانی نقشی تعیین‌کننده در گسترش آن داشتند. کشورهای جنوب شرق آسیا همچون سنگاپور، تایوان و ویتنام نیز از نیمه دوم قرن بیستم و هم‌زمان با رشد رسانه‌های بین‌المللی، دومین یک‌شنبه ماه می را برای روز مادر برگزیدند. با این حال در بسیاری از این کشورها هنوز هم رنگ و بوی آئین‌های بودایی و سنت‌های خانواده‌محور در نحوه بزرگداشت نقش مادر آشکار است.

تایلند در میانه قرن بیستم ایده روز مادر را از غرب اقتباس کرد، اما در سال ۱۹۷۶ آن را به تولد ملکه سیریکیت در تاریخ دوازدهم آگوست پیوند زد. از آن پس این روز علاوه‌بر جنبه نمادین مربوط به مادران، تبدیل به مناسبتی ملی و آمیخته با احترام سلطنتی و آئین‌های بودایی شد. در اندونزی مسیر متفاوتی طی شد. این کشور به‌جای پیروی از تاریخ ماه می، «روز ملی مادر» را در بیست‌ودوم دسامبر هر سال تعیین کرد. این تاریخ یادآور نخستین کنگره زنان اندونزی در سال ۱۹۲۸ است و از سال ۱۹۵۳ به‌عنوان نمادی از پیوند جنبش‌های زنان با مفهوم مادرانگی و هویت ملی تثبیت شده است.

ابعاد اجتماعی و اقتصادی روز مادر

امروزه روز مادر در بسیاری از کشورها نقش پررنگی هم در زندگی اجتماعی و هم در اقتصاد ایفا می‌کند. از نظر اجتماعی، این روز بار دیگر تصویر مادر را به عنوان ستون عاطفی خانواده، مربی نسل آینده و نماد ازخودگذشتگی برجسته می‌کند، اما در عین حال زمینه‌ای برای طرح مطالباتی همچون به‌رسمیت‌شناختن کارخانگی بدون دستمزد، فشار روانی ناشی از مسئولیت‌های هم‌زمان شغلی و خانوادگی و پذیرش انواع متنوع مادری همچون مادران ناتنی یا سرپرست خانوار را فراهم می‌کند.

از منظر اقتصادی، روز مادر به جهش قابل‌توجه در مصرف از خرید گل، طلا و جواهر و محصولات آرایشی گرفته تا رزرو رستوران، سفرهای کوتاه و سفارش‌های اینترنتی منجر می‌شود. شرکت‌ها و رسانه‌ها هر سال کمپین‌های گسترده‌ای با محوریت عاطفه، سپاس‌گزاری و خانواده به راه می‌اندازند و این مناسبت را به فرصت مهمی برای بازاریابی و فروش تبدیل می‌کنند. با وجود این جنبه تجاری، برای بسیاری از خانواده‌ها روز مادر همچنان فرصتی منحصربه‌فرد است تا در فضای رسمی یا صمیمی، نقش مادر را در زندگی خود به رسمیت بشناسند و از او قدردانی کنند.