به گزارش خبرگزاری ایمنا از چهارمحالوبختیاری، لهجهها همواره بخشی جداییناپذیر از زندگی مردم هر منطقه بودهاند، بخشهایی که نهتنها شیوه حرفزدن، بلکه شیوه نگاهکردن، احساسکردن و زیستن یک جامعه را بازتاب میدهند.
در میان این تنوع زبانی، لهجه دهکردی جایگاهی ویژه دارد، لهجهای که سالها همراه مردم شهرکرد بوده و در طیف گستردهای از روابط خانوادگی، تعاملات اجتماعی و روایتهای تاریخی، نقش مهمی ایفا کرده است، با این حال، تحولات سریع جامعه امروز از گسترش شهرنشینی تا نفوذ رسانهها و ارتباطات موجب شده است که بسیاری از ویژگیهای اصیل این لهجه کمکم کمرنگ شود و بخشی از واژگان و اصطلاحات قدیمی آن از جریان گفتوگوی روزمره کنار برود.
همین دغدغه، ضرورت پرداختن دوباره به لهجه دهکردی را برجسته میکند، زیرا زبان محلی تنها ابزار سخن گفتن نیست، بلکه بخش مهمی از هویت فرهنگی و حافظه تاریخی مردم است، توجه به این لهجه در حقیقت توجه به گذشته و ریشههایی است که همچنان میتوانند برای نسلهای آینده معنا و ارزش ایجاد کنند، آشنایی با تاریخچه و ویژگیهای آن نیز کمک میکند تا جایگاهش در میان دیگر گویشها و لهجههای ایرانی بهتر دیده و فهمیده شود.
«باران گرفت» هنوز میبارد؛ روایت زنده از اصالت لهجه دهکردی
برای بررسی این موضوع، در این گزارش سراغ پژوهشگران، دانشگاهیان و فعالان حوزه فرهنگ رفتهایم تا از نگاه آنان، ابعاد مختلف این لهجه را بشناسیم، در نخستین گفتوگو، نادر ساکنیان دهکردی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهرکرد، بر این نکته تأکید میکند که لهجه دهکردی ریشههای عمیقی در زبان فارسی دارد و در طول تاریخ، تحتتأثیر گویشهای اطراف بهویژه لری بختیاری و لهجه اصفهانی به شکل امروزی خود رسیده است.
ساکنیان میگوید: لهجه دهکردی دارای آهنگ خاصی است و سرشار از کنایه و لفافهگویی است، وجود برخی از واژههای منحصربهفرد، برای دیگر فارسیزبانان، ناآشنا و حتی فرزندان بومی امروز شهرکرد نیز اغلب نامفهوم است، در اثر استفاده نشدن از این واژهها و ضربالمثلها، رفته رفته لهجه دهکردی اهمیت خود را از دست داده است.
وی میافزاید: لهجه دهکردی، لهجهای اصیل است و ریشه در تاریخ پیدایش زبان فارسی دارد، به طور مثال جمله «باران گرفت» که در لهجه دهکردی به معنای «باران شروع به باریدن کرد» به کار میرود و در متون ادب فارسی پیشین به همین مفهوم به کار رفته است از جمله در تاریخ بیهقی میخوانیم: «… و غوریان را دل بشکست، گریختن گرفتند»، به معنای «آغاز کردند» است. مثالهای بیشماری از این جمله در ادب فارسی وجود دارد که باز هم بر اصالت لهجه دهکردی تاکید میکند.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد تاکید میکند: هدف از این نمونهها، آن نیست که گفته شود کاربرد این واژهها مختص لهجه دهکردی است، بلکه ما میخواهیم بگوییم که لهجه دهکردی از اصالت قابل استنادی برخوردار است.
تهدید فراموشی برای یکی از اصیلترین لهجههای فارسی
محمد حکیمآذر، مدرس دانشگاه شهرکرد نیز در پاسخ به این سوال که چه کسی لهجه دهکردی را ایجاد کرده است؟ به خبرنگار ایمنا میگوید: هیچکس و ادامه میدهد: لهجه دهکردی شکلی آوایی از زبان پارسی است که همچون همه لهجههای زبان پارسی به مرور زمان و تحت تأثیر عوامل گوناگون به ویژه عامل اقلیم به این شکلی که امروز میشنویم در آمده و مهمترین عوامل مؤثر در شکلگیری لهجهها جغرافیا، آب و هوا، خصوصیات فیزیولوژیکی قومی، مذهب و دین، مهاجرپذیری، اقوام و شهرهای همسایه و مشاغل غالب است.
وی میافزاید: هرچه جامعهای بستهتر باشد، لهجه و گویش مردم آن جامعه دست نخوردهتر و بکرتر است و هرچه بازتر باشد اختلاط آهنگینی با دیگر لهجههای زبان در آن میتوان دید، این موضوع نه حُسن است که احیاناً گروهی بخواهند به آن مفتخر باشند و نه عیب است که کسی از آن بیزاری بجوید. این ویژگیِ لهجه و گویش است.
حکیمآذر اضافه میکند: لهجهها در یک محدوده جغرافیایی همچون دهکرد میتوانند به زیرشاخههای ظریفتری هم طبقهبندی شوند، لهجه یک محله ممکن است با یک محله دیگر اندکی فرق کند، همچنین لهجه اهل یک خانواده با خانوادهای دیگر.
ساتیار فرجزاده، پژوهشگر حوزه تاریخ محلی نیز در این ارتباط میگوید: فضای مدرن و شهرنشینی خواه یا ناخواه لهجهها را کنار میزند و کمرنگ میکند، مگر اینکه لهجهها ثبت و ضبط شوند و این را باید از طریق ضبط صدا، موسیقی، شعر و به طور کلی تاریخ شفاهی انجام داد.
وی میافزاید: آن چیزی که ما هم اکنون از لهجه دهکردی مشاهده میکنیم، تلفیقی از لهجه عشایر دهکردی، صنعتگران، رعیتها و باغداران قدیم شهرکرد است.
همان طور که گفته شد گذر زمان و تکنولوژی سبب کمرنگ شدن لهجه میشود و برای اینکه ما بتوانیم این میراث گرانبها را حفظ و نگهداری کنیم، باید اقداماتی از سوی مسئولان مربوطه انجام شود.
لهجه دهکردی، میراثی زبانی که در گذر زمان کمرنگ میشود
مهدی طهماسبی، رئیس گروه فرهنگی و رسانهای ادارهکل فرهنگ و ارشاد اسلامی چهارمحالوبختیاری هم در این ارتباط میگوید: یکی از اصول متداول در این نهاد برای حفظ گویشها و لهجهها برگزاری نشستهای تخصصی، جشنوارهها است که در استان ما نیز این اقدامات انجام میشود و همچنین از تولید و نشر آثار مکتوب در این زمینه حمایت میکنیم، همان طور که تاکنون شده است.
وی میافزاید: همچنین از ایدهها، نظرات، خلاقیتها و نوآوریها در حوزه حفظ و نگهداری لهجهها استقبال و حمایت میکنیم و برون داد و خروجی نشستهای تخصصی و جشنوارهها به صورت تولید محتوای فضای مجازی آماده و منتشر میشود.
رئیس گروه فرهنگی و رسانهای ادارهکل فرهنگ و ارشاد اسلامی چهارمحالوبختیاری ادامه میدهد: گاهی مشاهده میشود عدهای برای جذب دنبالکننده در فضای مجازی لهجه را دست مایه تمسخر و پردهدری قرار میدهند که این اصلاً قابل قبول نیست، طنز خوب است اما شکستن حریمها به هیچ وجه مطلوب نیست و همین سبب میشود تا استقبال از لهجهها و گویشها در نسلهای آینده پایین بیاید.
لهجهای که مردمش را به هم وصل میکند
ثبت و ضبط لهجه دهکردی میتواند به حفظ زبان و فرهنگ محلی کمک کند و سبب تقویت هویت و روابط اجتماعی شود و همچنین با ایجاد حس تعلق به جامعه موجب همبستگی محلی میشود و به نمایش گذاشتن لهجه و فرهنگ محلی میتواند به جذب گردشگران و ترویج صنایع دستی کمک کند.
فریده احمدی، کارشناس ثبت میراث فرهنگی ناملموس و طبیعی ادارهکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحالوبختیاری درباره ثبت ملی لهجه دهکردی به خبرنگار ایمنا میگوید: تاکنون در ارتباط با ثبت گویشها و لهجهها کاری در استان انجام نشده است.
وی میافزاید: این اقدام پروژه عظیمی است که چند باری نیز مقدمات آن انجام شد اما به دلیل برخی مشکلات همچون کمبود اعتبارات به سرانجام نرسید.
به گزارش ایمنا، لهجه دهکردی تنها مجموعهای از واژگان نیست؛ حلقهای است که گذشته و حال مردم شهرکرد را به هم پیوند میدهد، آنچه امروز در معرض فراموشی قرار گرفته، نه تنها یک شیوه گفتار، بلکه بخشی از هویت فرهنگی این منطقه است، تلاش برای ثبت، آموزش و ترویج این لهجه، در واقع تلاشی برای حفظ میراثی است که میتواند سرمایهای فرهنگی برای نسلهای آینده باشد، آینده لهجه دهکردی، وابسته به میزان توجه و همکاری نهادها، پژوهشگران و مردم است، تلاشی مشترک که اگر امروز آغاز شود، میتواند صدای شیرین و اصیل این لهجه را برای همیشه زنده نگه دارد.
نظر شما