سودان گرفتار در دو جبهه جنگ و سیاست

به گزارش خبرگزاری ایمنا، از آوریل ۲۰۲۳، سودان به صحنه یکی از خون‌بارترین و پیچیده‌ترین درگیری‌های قاره آفریقا تبدیل شده است؛ جنگی که در ظاهر اختلافی بر سر ادغام ساختارهای نظامی بود، اما در واقع رقابتی عمیق برای کنترل قدرت و منابع استراتژیک این کشور به شمار می‌رود. در یک سو، ارتش سودان به رهبری ژنرال عبدالفتاح البرهان قرار گرفته و در سوی دیگر، نیروهای پشتیبانی سریع به فرماندهی محمد حمدان دقلو، مشهور به «حمیدتی». هر دو طرف خود را مدافع منافع ملی معرفی می‌کنند، اما حاصل این کشمکش، چیزی جز ویرانی گسترده و رنج میلیون‌ها شهروند سودانی نبوده است.

جنگ بر سر منابع یک کشور

اختلافی که در ابتدا رنگ و بوی نظامی داشت، خیلی زود ماهیت واقعی‌اش را آشکار کرد: نبرد بر سر طلا، مسیرهای تجاری و کنترل بندرهای راهبردی. سودان از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان طلا در آفریقا به‌شمار می‌رود و همین منبع ارزشمند، به پیشران اصلی تأمین مالی جنگ تبدیل شده است، همچنین بندر کلیدی «پورت سودان» در دریای سرخ، به یکی از مهم‌ترین کانون‌های رقابت بدل شده؛ مسیری که کنترل آن می‌تواند دستِ بالا را در تجارت منطقه‌ای و معادلات ژئوپلیتیکی به هر طرف بدهد. به این ترتیب، درگیری سودان از یک نزاع نظامی فراتر رفته و به رویارویی اقتصادی و راهبردی گسترده‌ای بدل شده است که هر روز ابعاد تازه‌ای پیدا می‌کند.

فاجعه انسانی؛ چهره فراموش‌شده جنگ

در میانه کشمکش‌های نظامی سودان، مردم این کشور همچنان قربانی اصلی ناآرامی‌ها هستند. سازمان ملل اعلام کرده است که میلیون‌ها نفر ناچار به ترک خانه‌های خود شده و میلیون‌ها تن دیگر در آستانه قحطی قرار دارند. شهرهایی که روزگاری کانون کشاورزی و تجارت بودند، اکنون ویرانه‌ای بیش نیستند و زیرساخت‌های حیاتی در بسیاری مناطق فروپاشیده است.

محاصره شهرها و ناامنی گسترده نیز روند ارسال کمک‌های بشردوستانه را مختل کرده و بسیاری از خانواده‌ها به منابع اولیه بقا دسترسی ندارند. آنچه امروز در سودان جریان دارد، تنها جنگی برای قدرت نیست، بلکه بحرانی انسانی است که جامعه جهانی همچنان چشم خود را بر آن بسته است.

جنگ در سودان؛ تازه‌ترین تحولات میدانی، انسانی و سیاسی

ارتش سودان و نیروهای شبه‌نظامی «پشتیبانی سریع» در پی گسترش کنترل خود هستند، در حالی که جامعه جهانی برای برقراری آتش‌بس فشار وارد می‌کند.

وضعیت انسانی در سودان همچنان فاجعه‌بار است؛ زیرا ارتش سودان (SAF) و نیروهای شبه‌نظامی «پشتیبانی سریع» (RSF) درگیری مرگبار و طولانی‌مدت خود را ادامه می‌دهند. ژنرال‌های فرمانده دو طرف – که هر دو به ارتکاب جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت در این کشور ثروتمند اما بحران‌زده شمال‌شرق آفریقا متهم هستند – هیچ نشانه‌ای از تمایل به پذیرش آتش‌بس نشان نمی‌دهند.

در ادامه، مهم‌ترین تحولات میدانی، انسانی و سیاسی سودان در ماه گذشته مرور می‌شود:

درگیری‌ها و وضعیت کنترل نظامی

• نیروهای RSF پس از تصرف «الفاشر»، آخرین پایگاه مهم ارتش در دارفور غربی در اواخر اکتبر، به کشتار غیرنظامیان و تثبیت کنترل خود بر این ایالت ادامه داده‌اند.

• ارتش سودان (SAF) بیشتر مناطق شرقی و مرکزی کشور، از جمله پایتخت خارطوم و بخش‌هایی از کردفان را در اختیار دارد. با این حال، RSF و میلیشیاهای متحد آن در حال بسیج تجهیزات و نیروها برای تصرف مناطق بیشتری در کردفان مرکزی هستند.

• نیروهای RSF قصد دارند بابنوسه و الابیض را تصرف کنند؛ دو شهر استراتژیک که مسیر دسترسی به خارطوم و منابع مهم کشاورزی، دامداری و نفت را در اختیار دارند و برتری نظامی و اقتصادی مهمی ایجاد می‌کنند.

• نیروهای ارتش در اواسط نوامبر تصرف کزقیل و ام‌دم حاج احمد در کردفان شمالی را جشن گرفتند و در حالی که بازیگران بین‌المللی برای آتش‌بس فشار می‌آورند، همچنان بر حفظ مواضع خود در مرکز سودان متمرکز هستند.

بحران انسانی در سودان

• شاهدان و سازمان‌های بین‌المللی فعال در دارفور، از موارد گسترده و هولناک نقض حقوق بشر توسط RSF پس از تصرف خونین الفاشر خبر داده‌اند؛ شواهد نشان می‌دهد این نیروها در قتل‌عام، تجاوز به زنان و دختران و گروگان‌گیری برای دریافت باج دست داشته‌اند.

• هزاران نفر پس از فرار از الفاشر به مناطق اطراف همچون تویله ناپدید شده‌اند. هزاران نفر دیگر ناچار شده‌اند به چاد بگریزند؛ جایی که شرایط انسانی تفاوت چندانی ندارد و سازمان‌های امدادی با وجود کمبود شدید منابع سازمان ملل، برای کمک‌رسانی تلاش می‌کنند.

• تصاویر ماهواره‌ای نشان داده است RSF به‌طور سازمان‌یافته تعداد زیادی از اجساد را در گورهای دسته جمعی در مناطق مختلف الفاشر سوزانده و دفن کرده تا آثار آنچه یکی از سازمان‌های پزشکی غیردولتی سودانی «نسل‌کشی» نامید، پنهان شود.

• سامانه جهانی طبقه‌بندی یکپارچه امنیت غذایی (IPC) در اوایل نوامبر اعلام کرد قحطی در الفاشر و همچنین در شهر کادوقلی در کردفان جنوبی تأیید شده است. این نهاد تحت حمایت سازمان ملل هشدار داد که ۲۰ منطقه دیگر در دارفور و کردفان نیز در آستانه ورود به وضعیت قحطی هستند، زیرا همچنان مسیر ارسال کمک‌ها مسدود مانده است.

• امی پوپ، مدیرکل سازمان بین‌المللی مهاجرت، اعلام کرد سودان اکنون بزرگ‌ترین بحران جابه‌جایی جمعیت در جهان را تجربه می‌کند؛ بحرانی که به‌طور عمده کودکان و زنان را تحت تأثیر قرار داده و با وجود مقیاس فاجعه‌بار، توجه کافی دریافت نمی‌کند. نزدیک به ۱۴ میلیون نفر در داخل سودان آواره یا به کشورهای فقیر همسایه پناه برده‌اند.

گروه موسوم به «کواد» شامل ایالات متحده، عربستان سعودی، مصر و امارات متحده عربی، طرحی برای آتش‌بس ارائه کرده است که گذار به حکومت غیرنظامی را در آینده سودان پیش‌بینی می‌کند. با وجود این، درگیری‌ها همچنان در میدان ادامه دارد؛ در حالی که نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) اعلام کرده‌اند این طرح را پذیرفته‌اند، اما ارتش سودان (SAF) آن را رد کرده است.

نیروهای RSF در ششم نوامبر اعلام کردند که طرح میانجی‌گران را پذیرفته‌اند. فرمانده این نیرو، محمد حمدان دقلو مشهور به «حمیدتی»، نیز در بیست‌وششم نوامبر یک پیام ویدئویی منتشر کرد و مدعی شد نیروی تحت فرمان او به یک «آتش‌بس انسانی» یک‌جانبه سه‌ماهه متعهد است. با این حال، حملات RSF در طول ماه نوامبر متوقف نشد.

اعلام حمیدتی تنها یک روز پس از آن منتشر شد که عبدالفتاح البرهان، فرمانده ارتش، در سخنرانی خطاب به فرماندهان ارشد که دفتر او منتشر کرد طرح کواد را به‌طور کامل رد کرد. البرهان گفت این طرح، ارتش را به‌شدت تضعیف می‌کند، نهادهای امنیتی را منحل می‌سازد و نیروهای RSF را در مواضع فعلیشان نگه می‌دارد.

او به‌طور مشخص از امارات نام برد و گفت گروه کواد بدون اعتبار است، زیرا «تمام جهان شاهد حمایت امارات از شورشیان علیه دولت سودان بوده است». ابوظبی که بزرگ‌ترین واردکننده طلای سودان است، همچنان هرگونه کمک تسلیحاتی یا مالی به RSF را انکار می‌کند.

واکنش ترامپ به جنگ سودان

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، پس از درخواست محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در جریان دیدارش از کاخ سفید، وعده داد که «همکاری و هماهنگی» برای پایان‌دادن به جنگ سودان را تقویت خواهد کرد. مشاور ارشد ترامپ در امور عربی و آفریقایی، مسعد بولوس، نیز در ابوظبی همراه با انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس‌جمهور امارات، یک نشست خبری مشترک برای پیشبرد طرح آتش‌بس برگزار کردند.

امارات و ترامپ چگونه در مدیریت بحران سودان نقش‌آفرینی می‌کنند؟

در شبکه پیچیده رقابت‌ها و معاملات پشت‌پرده شاخ‌آفریقا و سودان، نقش ترامپ بار دیگر برجسته‌می‌شود. او در «تروث سوشال» از «جنایات هولناک» در سودان سخن‌گفت و تأکید کرد، آمریکا همراه با عربستان، امارات، مصر و دیگر شرکا برای پایان‌دادن به بحران تلاش خواهد کرد. هم‌زمان، یک هواپیمای ترابری IL-76 در بوصاصو، حلقه کلیدی شبکه لجستیکی امارات، فرود آمد، شهری که هم مسیر انتقال تجهیزات به سودان و هم پایگاهی برای عملیات ضدتروریسم آمریکاست.

این موقعیت نشان‌دهنده جهانی است که تصمیمات بزرگ در آن در گرو معاملات و منافع نخبگان است تا سیاست‌گذاری نهادی. امارات با ساختار خاص خود سریع تصمیم‌گیری و اجرا می‌کند و ترامپ نیز با سیاست‌های معامله‌محور خود از آن حمایت می‌کند، نتیجه وابستگی دوگانه‌ای است: آمریکا جنایات RSF را محکوم و تهدید به تحریم می‌کند، اما برای عملیات ضدتروریسم در سومالی و رصد دریای‌سرخ و فعالیت‌های الشباب و حوثی‌ها، به زیرساخت‌های امارات متکی است.