به گزارش خبرگزاری ایمنا از مازندران، با فرا رسیدن آبان، حال و هوای مازندران رنگی دیگر به خود میگیرد، ماهی که برای مردمان این دیار تنها نشانهای از پاییز نیست، بلکه یادآور فرهنگی کهن و ریشهدار است، فرهنگی که در تار و پود زندگی آنان تنیده و با هویت، باور و آئینهایشان درآمیخته است.
در سراسر سال میتوان در مازندران شاهد آئینها و رسمهای اصیل و دیدنی بود، اما آبان جایگاهی ویژه در دل مردم این سرزمین دارد، از همین رو در تقویم رسمی ایران، چهاردهم آبان به نام روز مازندران ثبت شده است، روزی که ریشه در واقعهای تاریخی دارد، بیعت مردم طبرستان با حسن بن زید علوی، بنیانگذار نخستین حکومت علوی و شیعی در جهان اسلام.
مازندران، بخشی از سرزمین باستانی طبرستان با پیشینهای هزارانساله شناخته میشود، غارهای هوتو و کمربند و محوطه تاریخی گوهرتپه بهشهر از آثار ارزشمند آن به شمار میروند، زبان مازندرانی، آئینهای محلی، موسیقی بومی و خوراکهای سنتی نیز از میراث زنده این خطه هستند که هنوز در زندگی روزمرهی مردم حضور دارند.
اما پرسش این است که چرا ۱۴ آبان روز مازندران شد؟ بر پایه مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه ۸۶۴ و بنا به پیشنهاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، این روز به عنوان روز ملی مازندران تصویب و در تقویم رسمی کشور ثبت شد، این نامگذاری برگرفته از همان واقعه تاریخی بیعت مردم طبرستان با حسن بن زید علوی است که به تشکیل نخستین حکومت شیعی در این سرزمین انجامید.
این رخداد سبب شد که هفته مازندران نیز در میان مردم استان بهعنوان زمانی برای برگزاری برنامههای متنوع فرهنگی، هنری و آئینی شناخته شود، برنامههایی شامل جشنوارههای بومی و محلی، موسیقی فولکلور، نمایش آئینها و معرفی گسترده فرهنگ مازندرانی به سراسر ایران.
نخستین حکومت شیعی جهان در طبرستان
یکی از مهمترین دلایل نامگذاری این روز، شکلگیری حکومت علویان در مازندران است، این رویداد در سال ۲۵۰ هجری قمری در شهر آمل و چند منطقه دیگر از طبرستان رخ داد و از همان زمان، بنای رسمی حکومت شیعه در جهان اسلام گذاشته شد.
حجتالاسلام ابراهیم یعقوبیان، پژوهشگر دینی و استاد حوزه علمیه درباره این واقعه به خبرنگار ایمنا میگوید: حضور حسن بن زید، معروف به داعی کبیر در آمل در ۲۳ شوال سال ۲۵۰ هجری قمری و بیعت مردم با او، نقطه آغاز حکومت علویان بود، او با ساماندهی فرمانداران و والیان، حکومتی گسترده از مازندران تا بخشهایی از گیلان و گرگان را تحت فرمان خود گرفت، پس از او، برادرش محمد بن زید تا سال ۳۱۶ هجری قمری حکومت را ادامه داد و این سلسله حدود ۶۶ سال پابرجا ماند.
یعقوبیان در ادامه به نکتهای تاریخی اشاره میکند: اولین گنبد و بارگاهی که بر مزار امام حسین (ع) ساخته شد، در سال ۶۶ هجری قمری به دست مختار ثقفی برپا شد، اما بعدها چندین بار توسط خلفای عباسی ویران شد، در سال ۲۷۳ هجری قمری، محمد بن زید علوی به همراه گروهی از مردم آمل به عراق رفت و بارگاه امام حسین (ع) را بازسازی کرد، این چهارمین گنبد و صحن حرم حسینی بود و افتخاری بزرگ برای مردم آمل به شمار میرود.
وی همچنین توضیح میدهد که حکومت علویان تا سال ۳۱۶ هجری قمری به وسیله جانشینان حسن بن زید ادامه پیدا کرد، از جمله شخصیتهای برجسته این دوره، ناصرالحق حسنبنعلی العسکری بود که هم عالم و هم سیاستمداری بزرگ به شمار میرفت و آثار علمی مهمی همچون فدک، الظلامة الفاطمیه و الفقه الناصری از او بر جای مانده است.
یعقوبیان میافزاید: نوه دختری او، سید رضی (گردآورندهی نهجالبلاغه) از خاندان آملی بود، او از بزرگترین فقها و متکلمان شیعه به شمار میرود و این پیوند نسبی نشان میدهد که ریشه علمی و مذهبی خاندان علوی در مازندران بسیار عمیق است.
مرعشیان و دومین حکومت شیعی در طبرستان
یعقوبیان در ادامه گفتوگو به مرحله دوم تشکیل حکومتهای شیعی در مازندران اشاره میکند: در سال ۷۶۰ هجری قمری، میرقوامالدین بن سید صادق از خاندان سادات مرعشی با قیام مردم آمل و دابودشت، دومین حکومت بزرگ شیعی را در این منطقه پایهگذاری کرد. او که از شاگردان علمای برجسته خراسان بود، پس از تحصیل در مشهد و سبزوار نزد عزالدین سلطانی، شاگرد شیخ حسن جوری و شیخ خلیفه به آمل بازگشت، پس از دستگیری و آزادی در منطقه سید نورالدین (روستای کنونی مرزنگو) اقامت گزید، مردم با دیدن علم و تقوای او گرد آمدند و با حمایت عمومی، حکومت باوندیان را سرنگون کردند، بدینترتیب، دومین حکومت شیعی در جهان شکل گرفت.
میرقوامالدین خود حکومت نکرد، بلکه اداره امور را به خاندان مرعشی سپرد، حکومت مرعشیان تا سال ۱۰۰۵ هجری قمری ادامه پیدا کرد و در نهایت با ظهور صفویان در هم آمیخت، هرچند در میانه این دوران، حمله تیمور لنگ موجب وقفهای شد، اما حکومت مرعشیان دوباره قدرت پیدا کرد، همزمان، سلسله سادات آلکیا در گیلان شکل گرفت و بعدها صفویان که از تبار شیخ صفیالدین اردبیلی بودند با الهام از آنان، حکومت شیعی صفوی را در سراسر ایران برپا کردند.
یعقوبیان تأکید میکند: از نظر سیاسی، ریشه صفویان را میتوان با یک واسطه به آمل و مازندران نسبت داد، بدینگونه، دومین حکومت شیعی جهان نیز به دست مردم آمل و دابودشت بنا نهاده و پایههای تشیع در ایران استوار شد.
نقش مازندران در ترویج تشیع و عصر صفویه
این پژوهشگر دینی میافزاید: از میان علمای برجسته این خطه، سلطانه آملی را میتوان از چهرههای شاخص دوران صفوی دانست، او کتابی در علم اصول نگاشت که از مهمترین آثار علمی زمان خود بود. فرزندان او نیز از رجال علمی و وزرای برجستهی دولت صفویه بودند.
به گفته یعقوبیان، پیوند تاریخی و معنوی مازندران با تشیع تا دوران معاصر ادامه پیدا کرده است، در قرن چهاردهم هجری، علمای بزرگی همچون علامه حسنزاده آملی، آیتالله جوادی آملی، آیتالله شیخ محمدتقی آملی و آیتالله میرزا هاشم آملی، حلقه ارتباط میان مردم و مرجعیت شیعه و از پایهگذاران فکری انقلاب اسلامی ایران بودند.
وی تأکید میکند: سه مقطع تاریخی در ترویج تشیع در شمال ایران نقش اساسی داشتهاند، نخست حکومت علویان در طبرستان، دوم حکومت مرعشیان در آمل و سوم گسترش اندیشه شیعی در عصر صفویه، بدون این سه مرحله تاریخی، شاید ایران هرگز به دوران شکوفایی صفوی نمیرسید.
یعقوبیان خاطرنشان میکند: شناخت دقیق این سلسلهوقایع تاریخی برای فهم بنیانهای فرهنگی حکومت صفوی ضروری است، حکومت صفویه در واقع بر پایه قیامهای شیعی و تلاش علمای مازندرانی شکل گرفت، این ریشهها باید به عنوان بنیاد فرهنگی و فکری ایران شناخته و حفظ شوند، چرا که نقش آنها در تثبیت و گسترش فرهنگ شیعی در کشور بسیار حیاتی است.
مازندران؛ سرزمین شعر، اسطوره و ایمان
مازندران نه تنها خاستگاه تشیع و حکومتهای علوی، بلکه مهد شعر، ادب و اندیشه ایرانی نیز بوده است، شاعران بزرگی همچون نیما یوشیج، سلمان هراتی و طالب آملی از دل این سرزمین برخاستهاند و فرهنگ و هویت ایرانی را در شعر خود تجلی دادهاند.
افسانه جاودانه آرش کمانگیر نیز از همین دیار برخاسته است؛ پهلوانی که جان خویش را برای پاسداری از مرزهای ایران فدا کردف روایت این اسطوره نه تنها در ایران، بلکه در سراسر جهان شهرت پیدا کرده و نمادی از رشادت و میهندوستی مردمان طبرستان است.
و چه زیبا گفت فردوسی بزرگ در وصف این دیار سبز و اسطورهای «که مازندران شهر ما یاد باد، همیشه مرز و بومش آباد باد.»
مازندران، این سرزمین سبز و جاوید، نه فقط زادگاه فرهنگ و ادب و ایمان، بلکه نمادی از ایستادگی، هویت و همبستگی ایرانی است، روز مازندران فرصتی است برای بازخوانی این تاریخ درخشان، بزرگداشت ریشههای فرهنگی و تجلیل از مردمانی که از دیرباز، پرچمدار فرهنگ علوی و پاسداران هویت ایرانزمین بودهاند.
گزارش از کبریا مقدس، خبرنگار ایمنا در مازندران
نظر شما