به گزارش خبرگزاری ایمنا از سیستان و بلوچستان، در جنوب شرقی ایران، جایی میان خشکی و رطوبت، میان کویر و دریا، موجودی زندگی میکند که هم ترس میآفریند و هم احترام؛ گاندو، تمساح پوزهکوتاه ایرانی.
در نگاه نخست، او شاید نمادی از خطر باشد، اما در چشم مردم بلوچستان، نشانهای از برکت و زندگی است. میگویند: «هر جا گاندو باشد، آب هم هست و آب یعنی حیات.» در جنوب سیستان و بلوچستان بهویژه در منطقه حفاظتشدهی باهوکلات، گاندوها هنوز آزادانه در آبهای شیرین و مردابها زیست میکنند، این حیوان در فهرست جهانی گونههای در معرض انقراض قرار دارد و در حالی که جمعیت جهانی این گونه در هند و پاکستان رو به کاهش است، بلوچستان ایران کوچکترین و مهمترین زیستگاه گاندو در جهان بهشمار میرود.
به گفته اصغر مبارکی، کارشناس محیط زیست و متخصص گونههای خزنده، گاندو نام محلی تمساح پوزهکوتاه یا همان تمساح مردابی است که خاستگاه اصلی آن شبهقاره هند است، کوچکترین جمعیت جهانی این گونه در جنوب سیستان و بلوچستان و عمدتاً در محدوده باهوکلات، سرباز و بخشی از رودخانه کاجو زندگی میکند.
وی در گفتوگو با خبرنگار ایمنا ادامه میدهد: گاندوها در واقع حیواناتی سازگار با زیستگاههای انسانی هستند، با وجود ظاهر خشن، رفتاری محافظ دارند و در فصلهای عادی خطری برای انسان ایجاد نمیکنند، مگر در دوران تخمگذاری یا نگهداری از نوزادان. در این زمان، اگر کسی به قلمروشان نزدیک شود، با واکنشی تهاجمی روبهرو میشود.
مزرعهای برای بقا؛ تلاش برای نجات یک گونه
با افزایش تهدیدها، ادارهکل محیطزیست استان سیستان و بلوچستان با همکاری نهادهای محلی اقدام به ایجاد مراکز پرورش و نگهداری گاندو در چابهار و دیگر مناطق جنوبی کرده است، این مراکز نه تنها به عنوان مکانهای حفاظتی، بلکه به عنوان جاذبههای منحصربهفرد گردشگری طبیعی نیز شناخته میشوند.
در یکی از این مزارع در نزدیکی نخلستانهای چابهار، گردشگران میتوانند از نزدیک رفتار این موجود شگفتانگیز را مشاهده کنند، اینجا محیطی است که علم و احساس به هم رسیدهاند، جایی که هر نوزاد کوچک گاندو، امیدی تازه برای ادامه حیات این گونه محسوب میشود.
مبارکی در توضیح اهمیت این مراکز میگوید: مراکز پرورش گاندو برای بازپروری تمساحهایی ایجاد شدهاند که از زیستگاه طبیعیشان دور مانده یا آسیب دیدهاند، در این مراکز، پس از مراقبتهای لازم، حیوان دوباره به زیستگاه اصلی خود بازگردانده میشود، این فرایند نه تنها به حفظ جمعیت کمک میکند، بلکه دانش بومی و علمی را در کنار هم به کار میگیرد.
زندگی در مرز خشکی و آب
گاندوها معمولاً در رودخانههای فصلی باهوکلات و کاجو زندگی میکنند، در روزهای گرم، روی شنهای داغ آفتاب میگیرند و در شب به آرامی در آب فرو میروند اما زندگیشان همیشه ساده نیست، تغییرات اقلیمی، خشکسالیهای پیدرپی و ساخت سدها، بخشهایی از زیستگاه طبیعی آنها را از بین برده و جمعیتشان را پراکنده کرده است.
مبارکی با نگرانی توضیح میدهد: سدسازی و خشکسالی موجب شده است که جمعیت گاندوها به چند بخش مجزا تقسیم شود، این موضوع خطر کاهش تنوع ژنتیکی را افزایش میدهد، گاندو برای بقای خود به جریان آزاد آب نیاز دارد، و هر زمان بارندگی زیاد میشود، همراه با سیلاب جابهجا میشوند، در چنین شرایطی، احتمال خروج از زیستگاه و ورود به مناطق مسکونی افزایش پیدا میکند و باید مردم احتیاط کنند.
وی میافزاید: در حال حاضر بیش از ۵۰۰ سر تمساح در زیستگاههای جنوبی استان شناسایی شدهاند، آنها موجوداتی گوشتخوارند و از ماهی، خرچنگ و حتی احشام تغذیه میکنند، با این حال در فرهنگ بلوچ، مردم هرگز گاندو را شکار نمیکنند و این باور فرهنگی یکی از دلایل بقای این گونه در ایران است.
فرهنگ احترام؛ رمز ماندگاری گاندو در بلوچستان
در بلوچستان، گاندو تنها یک حیوان نیست؛ نمادی از زندگی، احترام و باور است، در ذهن مردم محلی، او نگهبان آب و برکت است، شاید به همین دلیل است که در روستاهای اطراف باهوکلات، کسی به تمساح آسیبی نمیرساند، حتی اگر احشامش را از دست داده باشد.
مبارکی میگوید: در باور مردم بلوچ، گاندو حیوانی مقدس و بابرکت است، آنها معتقدند حضور گاندو نشان از وجود آب دارد، و آب یعنی زندگی. این پیوند فرهنگی بین مردم و طبیعت باعث شده که شکار گاندو در بلوچستان تقریباً وجود نداشته باشد، جامعه محلی شناخت عمیقی از رفتار این حیوان دارد و همین آگاهی بومی، ضامن بقای اوست.
در عین حال، برنامههای آموزشی متعددی برای افزایش آگاهی کودکان و روستاییان اجرا شده است، محیطبانان، پوسترها، فیلمها و کلاسهای آموزشی در روستاهای حاشیه باهوکلات برگزار میکنند تا همزیستی ایمن انسان و گاندو همچنان ادامه پیدا کند.
گاندو؛ از تهدید تا فرصت گردشگری
امروز، گاندو از نماد خطر به جاذبهای گردشگری و آموزشی بدل شده است، گردشگران داخلی و خارجی با حضور در مزارع پرورش گاندو، ضمن مشاهده رفتار این موجود شگفتانگیز با فرهنگ بومی مردم بلوچ نیز آشنا میشوند؛ این تجربه، آمیزهای از طبیعت، هیجان و احترام است، فرصتی که هم برای رونق اقتصادی جوامع محلی مفید است و هم برای حفاظت از گونههای در خطر انقراض.
به گفته مبارکی اگر گردشگری مسئولانه در این مناطق توسعه پیدا کند، میتواند به یک ابزار قدرتمند برای حفاظت از گاندوها تبدیل شود، هر بازدیدکننده، سفیری برای آگاهی است، مهم این است که گردشگری در چارچوب محیطزیست انجام شود و مزرعههای پرورش بهدرستی مدیریت شوند.
شاید عجیب باشد که در یکی از خشکترین نقاط ایران، حیوانی آبی چنین جایگاه فرهنگی و زیستی دارد اما این تضاد، راز زیبایی بلوچستان است، جایی که در گرمای بیامان آفتاب، برکهای کوچک و تمساحی آرام، معنای حیات را زنده نگه میدارند.
در غروبهای آرام باهوکلات، وقتی صدای قورباغهها در آب میپیچد و پرندهای از فراز نخلها میگذرد، سایه گاندویی بر سطح آب میلغزد، یادآور این حقیقت ساده که زندگی، حتی در سختترین زمینها، راه خود را پیدا میکند.
به گزارش ایمنا، امروز، گاندو فقط یک حیوان نیست، او نماد پیوند انسان و طبیعت، اسطوره برکت و صبر بلوچها و یکی از گنجینههای نادر زیستمحیطی ایران است، مراکز پرورش و حفاظت از گاندو، نمادی از امیدند، امیدی برای روزی که توسعه و طبیعت در کنار هم بایستند، گاندو با نگاه آرامش از دل تاریخ و خاک بلوچستان به ما یادآوری میکند که اگر با طبیعت نجنگیم، او همیشه با ما خواهد بود.
نظر شما