به گزارش خبرگزاری ایمنا از قم، قم شهری که با آجرهای ساده و رنگ گرم کویری شناخته میشد، این روزها چهرهای متفاوت و متناقض به خود گرفته است.
در نقاط مختلف شهر و حتی محلات قدیمی و هویتی، سنگهای سفید، ستونهای بلند و قوسهای کلاسیک، به سبک معماری رومی رشد کردهاند، نمایی پرزرق و برق که به جای تجلیل از فرهنگ بومی و اقلیم کویری، بیش از همه یادآور بناهای رُنسانسی اروپاست.
دیگر با قدم زدن در کوچه پس کوچههای شهر، نمیشود آن را شناخت؛ طاقچهها و فرورفتگیها که مجسمهها در آن جای گرفتهاند، ستونهایی با سرستونهای حلزونی، خطوط برجستهای که درها و پنجرهها را قاب میگیرند، نردههای سنگی کوتاه که عمیق و سایه روشن ایجاد میکنند و سنتوری ها، مجسمههای نیمه عریان و گنبدهایی که به وضوح یادآور بناهای معماری کلاسیک روم و اروپا هستند.
شکوه ظاهری پرهزینه و پر از مخاطره که به نظر نمیرسد با سبک معماری پیشینیان در قم و نیازهای امروز هویتی، اقتصادی و بصری شهر همخوانی داشته باشد.
نمای رومی با ستونهای بلند و تزئینات پرزرق و برق، برای بسیاری از ساکنان قم بیگانه است؛ مرضیه پورمحمدی شهرساز و مدرس دانشگاه به خبرنگار ایمنا میگوید: این نماها از مصالح روشن و صیقلی ساخته شدهاند که در اقلیم گرم و خشک قم نه تنها باعث افزایش دمای محیط میشود بلکه آزار بصری ایجاد میکند.
وی میافزاید: معماری سنتی قم با بافتهای خشتی و سطوح مات، به خوبی با تابش شدید خورشید مقابله کرده، اما امروز این منطق ناپدید شده است.
این شهرساز معتقد است: در واقع با یک تغییر فرهنگی روبهرو هستیم که نمیتوان آن را تنها یک تهاجم فرهنگی نامید، بلکه بخشی از تحولات گستردهتری است که جوامع امروز با آن روبهرو هستند.
پورمحمدی عنوان میکند: ارزشها جابهجا شدهاند و شکل جدیدی از زیبایی و مقبولیت در میان مردم شکل گرفته است، به عنوان مثال بسیاری از ساکنان قم نمای رومی را زیبا و جذاب میدانند و این نوع نما را میپسندند، حتی اگر ریشه فرهنگی این سبک با تاریخ و هویت بومی شهر ما همخوانی نداشته باشد.
وی ادامه میدهد: نمای رومی با تمام جلوههایش روح مکانی ندارد؛ این نماها هیچ ارتباطی با فرهنگ بصری و تاریخی قم ندارند و تنها به ناهماهنگی و آشفتگی سیمای شهری دامن میزنند.
به گفته این کارشناس ابتدا باید روی فرهنگسازی کار شود؛ مردم باید با ارزشها و زیباییهای معماری بومی آشنا شوند تا انگیزه لازم برای بازگشت به این سبکها ایجاد شود.
پورمحمدی خاطرنشان میکند: اصلاح قوانین و مقررات ساختوساز، حمایت از سازندگان و معمارانی که به معماری بومی توجه دارند و ارائه آموزشهای تخصصی میتواند در این مسیر مؤثر باشد.
وی اضافه میکند: باید به معماری به عنوان بخشی از هویت فرهنگی و زیستمحیطی شهر نگاه و تلاش کنیم این هویت را حفظ و تقویت کنیم تا شهری زیبا، پایدار و با اصالت داشته باشیم.
خانهها تبدیل به ویترینهای رقابت شدهاند
زهرا حاتمی، جامعهشناس شهری ریشه اصلی این موضوع را فرهنگی میداند و تاکید میکند: این تغییر در نماهای شهری نشاندهنده تغییر در ارزشهای فرهنگی است.
وی میافزاید: خانه دیگر محل آرامش و پناه نیست بلکه به کالایی برای نمایش جایگاه اجتماعی و قدرت تبدیل شده است، این مسئله شکافهای طبقاتی را عمیقتر و فضای ذهنی و بصری شهر را آشفته میکند.
مریم مجیدی، عضو هیئت علمی پژوهشکده نظر و دکترای معماری منظر نیز با اشاره به پژوهشی که به صورت جامع درباره مسئله سیما و منظر شهری قم انجام شده است میگوید: بیهویتی سیمای شهری قم ریشه در ناهماهنگی قوانین و ضوابط دارد، وقتی ضوابط نماها کارآمد نباشد و نظارت اجرایی ضعیف باشد، نمیتوان انتظار داشت که نمای شهری به هویت و زیبایی واقعی دست پیدا کند.
وی اضافه میکند: نماهای رومی امروز نه تنها با معماری و اقلیم شهر هماهنگی ندارد، بلکه به نمادی از بحران معنا» در کالبد شهری تبدیل شده است.
این دانش آموخته معماری عنوان میکند: نمای رومی بهجای آنکه از درون سنتهای معماری ایرانی-اسلامی و منطق اقلیمی قم شکل بگیرد تنها تقلیدی ظاهری و سطحی از معماری غرب است، این نماها به ویترینی برای نشان دادن توان مالی تبدیل شدهاند و جایی برای آرامش و هویت نیستند.
ممنوعیت نمای رومی، بدون ضمانت اجرایی
شهرداری قم در سالهای اخیر تلاش کرده است با ابلاغیههای رسمی استفاده از المانهای نمای رومی همچون ستون، سرستون، قوسهای کلیسایی و مجسمه را ممنوع کند.
مجیدی هشدار میدهد: این قوانین اگرچه تصویب شدهاند اما به دلیل نداشتن نظارت قوی و نبود ضمانت اجرایی، در عمل کم اثر بودهاند، سازندگان و سرمایهگذاران به راحتی از این ضوابط عبور میکنند و خواسته عمومی به سمت نماهای چشمگیر، همچنان فشار میآورد.
وی پیشنهاد میکند: برای ساماندهی نماهای شهری باید قوانین مصداقیتر و با مشارکت فعال شهروندان و معماران بازنگری شود؛ تنها با آموزش فرهنگی و فرهنگسازی میتوان ضوابط را به واقعیت نزدیک کرد.
افشین رستمی، معمار جوان قمی معتقد است: مشکل ما با نمای رومی فرم نیست، بلکه برداشت نادرست از آن است.
وی تاکید میکند: اگر بتوانیم از ریتم، تناسب و نظم معماری کلاسیک در خدمت زبان معماری ایرانی-اسلامی استفاده کنیم، میتوانیم فرمهای نوآورانه و اصیلی خلق کنیم که هم اصالت فرهنگی و هم زیبایی بصری داشته باشد.
این رویکرد خلاقانه، میتواند راهی برای بازگشت به هویت اصیل قم و در عین حال پاسخ به نیازهای معاصر باشد.
بازگشت به صدای آرام آجر و سایه
قم، شهری با تاریخی غنی و معماری منطبق بر اقلیم و فرهنگ خاص خود، امروز در تقابل میان سنت و مدرنیته به سردرگمی رسیده است.
کارشناسان معتقدند بازسازی سیمای شهر قم، تنها با بازخوانی اصول معماری ایرانی-اسلامی و توجه به ارزشهای فرهنگی، اقلیمی و معنوی امکانپذیر است.
این گفتوگوها یادآور میشود که ساختمان و نما نباید تنها زیبا باشد بلکه باید «روح مکان» و «هویت جمعی» را شامل شود، نمایی که با آفتاب کویر صلح کند و آرامش درونی شهر را بازتاب دهد.
نظر شما