به گزارش خبرگزاری ایمنا از مازندران، در گوشهای از حیاط خانهای ساده در لفور، صدای آرام و پرشور زنانهای شنیده میشود که از دوران کودکی و روزهای نخستین زندگیاش با عشق و علاقه بیپایان به پرورش نوغان و تولید ابریشم گره خورده است.
ماهجهان خانم، نوغانداری که نفسهایش با ریتم پیله کرم ابریشم هماهنگ شده، با شور و شوق از خاطرات دوران کودکیاش میگوید؛ زمانی که مادرش با دلسوزی و مهارت تمام، حشرات کوچک کرم ابریشم را در گوشهای از حیاط خانهشان پرورش میداد و آنها را به نخهای ابریشمی تبدیل میکرد، نخی که بعدها با رنگهای گیاهی به پارچههایی سنتی و گرانقیمت مانند چادرشب و سفرههای دستبافت بدل میشدند.
این روایت زیبا و پرمعنا، تنها گوشهای از تاریخچه و هویت فرهنگی مازندران است، استانی که به واسطه پوشش انبوه درختان توت و شرایط جغرافیایی بینظیرش، یکی از قطبهای مهم تولید پیله کرم ابریشم در ایران به شمار میرود، صنعتی که روزگاری هزاران زن و مرد در آن مشغول بودند و امروز هرچند کمرنگتر شده اما هنوز نفسهای زندگی در آن جریان دارد.
نوغانداری که در سال ۲۰۲۲ به ثبت جهانی رسید، نه تنها نمادی از مهارت و هنر بومی مازندران بلکه یک میراث زنده است که با زحمات و همت فعالان این عرصه همچنان در حال احیاست، مردانی چون آقای محمدی و زنانی مانند ماه جهان، هرکدام با دستهای پرتوان و دلی پر امید، این چرخه را حفظ کردهاند و تلاش میکنند تا این هنر کهن در برابر فراموشی مقاومت کند اما این صنعت پیچیدهتر و گستردهتر از آن است که فقط خاطرات فردی بتواند آن را توصیف کند؛ با وجود هزار و نهصد نوغاندار فعال در استان و حمایتهایی که از سوی جهاد کشاورزی و اداره میراث فرهنگی صورت میگیرد، مسیر احیای این هنر سنتی و تبدیل آن به صنعتی پویا هنوز راه طولانی در پیش دارد اما جایگاه مازندران در تولید ابریشم و توان بالقوهاش در بازار جهانی، نوید آیندهای روشن برای این صنعت فراهم کرده است.
امروز مازندران نه تنها میتواند به عنوان یکی از پنج استان برتر تولید پیله کرم ابریشم در ایران شناخته شود، بلکه با بهرهگیری از دانش جهانی، تشکیل تعاونیها و حمایتهای دولتی، میتواند سهم شایستهای در بازار جهانی ابریشم داشته باشد، بازاری که همچنان به دنبال کیفیت و اصالت است و جای صنایع دستی اصیل ایرانی در آن خالی است.
ایران با تولید پیله کرم ابریشم میتواند ایفاگر نقش مهمی در بازار جهانی باشد
حمیده سادات مطهری، رئیس اداره توسعه نوغانداری استان مازندران با اشاره به حضور ۱۹۰۰ بهرهبردار نوغان در این استان به خبرنگار ایمنا میگوید: نوغانداری برخلاف گذشته که در فصل پاییز نیز انجام میشد، هماکنون تنها در فصل بهار انجام میگیرد.
وی میافزاید: فرایند نوغان و پرورش پیله کرم ابریشم از اواخر فروردین آغاز میشود و نوغانداران پس از تحویل تخم نوغان از جهاد کشاورزی در مکانهای تعیینشده به پرورش و تولید پیله میپردازند.
رئیس اداره توسعه نوغانداری استان با اشاره به اینکه ۹۵ درصد تولیدات نوغان در صنعت فرش بهکار میرود، ادامه میدهد: در مقایسه با گذشته، استفاده از نخ ابریشم در تولید پارچهبافی، چادرشب و صنایع دستی کاهش چشمگیری داشته و این صنعت در این حوزهها کمتر فعال است.
مطهری با بیان اینکه برای دستیابی به تولید مطلوب، فراهمکردن زیرساختهای مناسب از جمله تولید و تکثیر نهالهای باکیفیت و تخصیص وامهای کمبهره جهت احداث جایگاههای پرورش از اهم اقدامات حمایتی در توسعه نوغانداری است، میگوید: بررسیها نشان میدهد صنعت ابریشم در جهان همچنان بازار خود را حفظ کرده و تقاضا برای آن به ویژه در صنایع پوشاک لوکس، دکوراسیون داخلی، فرشهای دستباف و هنرهای سنتی روند افزایشی دارد.
وی میافزاید: ایران با پیشینه تاریخی غنی در تولید ابریشم، توانایی کسب سهم قابل توجهی از بازار جهانی این محصول را دارد و استان ما با کسب رتبه پنجم در تولید پیله کرم ابریشم میتواند نقش مهمی در حضور و رقابت در بازار جهانی ایفا کند.
اهمیت جایگاه ابریشم و نقش آن در ارزآوری کشور
ژیلا امیرآقایی، پژوهشگر حوزه صنایعدستی و هنرهای سنتی با تاکید بر جایگاه ویژه ابریشم و نقش مهم آن در ارزآوری برای کشور به خبرنگار ایمنا میگوید: سفرهای متعددی برای انجام تحقیقات فرهنگی و هنری در حوزه قلمزنی و آشنایی با هنرهای سنتی کشورهای مختلف داشتهام، در این سفرها همواره از منظر اشتغالزایی و ارزآوری به این هنرها توجه کردهام.
وی که دارای تحصیلات فنی در رشته فناوری دستبافتهها و تاریخ هنرهای سنتی است، میافزاید: سالها در زمینه پژوهش صنایعدستی و هنرهای سنتی در دانشگاه فعالیت کردهام و از سال ۱۳۸۵ به عنوان مسئول پژوهش هنرهای سنتی در معاونت فرهنگی و سپس اداره میراث فرهنگی مشغول به کار بودهام، از سال ۱۳۸۷ به طور ویژه روی پژوهش درباره ابریشم و بافتههای سنتی منطقه لفور متمرکز شدهام و در سال ۱۳۸۸ تحقیقی جامع و بینالمللی درباره تاریخچه دستبافتهها انجام دادم.
این پژوهشگر ادامه میدهد: در مسیر پژوهشی خود نمونههای سنتی را جمعآوری و با سالمندان منطقه گفتوگو کردهام تا بتوانم مهندسی معکوس این هنرها را انجام دهم و وضعیت فعلی را از منظر جامعهشناسی و مردمشناسی آسیبشناسی کنم، حاصل این تلاشها تهیه گزارشی کامل درباره مهارتهای پرورش کرم ابریشم، ابریشمکشی و بافت در منطقه لفور بود که با حمایت اداره کل میراث فرهنگی و وزارتخانه به شماره ۱۶۷ در فهرست ثبت ملی قرار گرفت.
وی با اشاره به مطالعه سیاستگذاریهای موفق کشورهای مختلفی همچون کره جنوبی، ژاپن، چین، ایتالیا و ترکیه میگوید: بر اساس این مطالعات، پروژههایی برای احیای صنعت ابریشم در همکاری با اداره کل میراث فرهنگی و جهاد کشاورزی در استانهای شمالی کشور انجام شده است که در سال ۱۳۹۸ به عنوان پژوهش برتر کشور معرفی شد و با همکاری پژوهشکده هنرهای سنتی تهران، بازنگری و توسعه پیدا کرد.
امیرآقایی میافزاید: در کنار این اقدامات، توسعه زنجیره ارزش صنعت ابریشم شامل پرورش کرم، تولید پیله، رنگرزی، ریسندگی و بافت مورد توجه قرار گرفته و با تشکیل تعاونیهای نوغان و همکاری با مراکز تولید تخم کرم، تلاش شده است تا این صنعت احیا و سودآوری آن افزایش پیدا کند.
ضرورت حمایتهای دولتی و برنامهریزی استراتژیک برای احیای یک صنعت کهن
وی با بیان اینکه برای حفظ و توسعه این هنرها، نیازمند حمایت جدی دستگاههای دولتی و فرهنگی کشور هستیم، میگوید: برنامهریزی دقیق و بهرهگیری از تجربیات جهانی میتواند موجب احیای مجدد این صنعت و ایجاد ارزش افزوده اقتصادی قابل توجه برای مناطق مختلف شود.
این پژوهشگر میافزاید: برای دستیابی به این اهداف باید تلاشهای پژوهشی و عملیاتی در این حوزه افزایش پیدا کند و صنایع دستی و هنرهای سنتی منطقه به ثبت جهانی برسند، مشابه ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی که کشورهای دیگر نیز در آن سهیم هستند.
امیر آقایی درباره فرایند خشککردن پیلههای ابریشم میگوید: این فرایند نیازمند راهحلهای سادهتر و کارگروهی منسجم است، اما تاکنون چنین کارگروهی در استان تشکیل نشده و انتظار میرود دستگاههای اجرایی هرچه سریعتر وارد عمل شوند.
وی در ادامه درباره اهمیت ثبت جهانی صنایع و هنرهای بومی میافزاید: ثبت جهانی و کسب مهر اصالت، جایگاه این صنایع را در سطح بینالمللی ارتقا میدهد. در حالی که کشورهای همچون ایتالیا، ازبکستان و قزاقستان سالانه حجم قابل توجهی از محصولات ابریشمی خود را به بازارهای جهانی عرضه میکنند، کشور ما هنوز در این زمینه جایگاه مناسبی ندارد.
امیر آقایی اضافه میکند: صنعت ابریشم در ایران سابقه درخشانی دارد؛ پارچههای ابریشمی در قرن چهارم میلادی به ویژه در چین، بسیار گرانقیمت و مخصوص پادشاهان بوده و مسیرهای تجاری متعددی از ایران به اروپا و آسیای جنوبی وجود داشته است، در دوره ساسانی، تکنیکهای بافت و تولید پارچههای ابریشمی بسیار پیشرفته بودند.
وی با تأکید بر لزوم همت ملی و تشکیل کارگروههای تخصصی میگوید: سیاستگذاریهای لازم برای احیای این صنعت باید صورت گیرد و حمایتهای قانونی و مالی مناسبی فراهم شود، در سالهای اخیر تلاشهای زیادی انجام و واحدهای جدیدی راهاندازی شده است اما برای دستیابی به جایگاه واقعی در بازارهای جهانی به حمایتهای بیشتر نیاز داریم.
به گزارش ایمنا، با توجه به ظرفیتها و جایگاه استان در تولید نوغان و نوغانداری، میتوان این صنعت را به بهترین نحو احیا کرد تا صدای کرچال، چرخ ریسندگی و شانه زدن نخهای ابریشم بار دیگر در خانههای روستاییان طنینانداز شود و صنایع دستی بومی با ثبت در فهرست میراث ناملموس جهانی اصالت و هنر زنان شمال کشور را در سطح بینالمللی معرفی کند.
گزارش از کبریا مقدس، خبرنگار ایمنا در مازندران
نظر شما