شهرهای هم‌افزا؛ هم‌زیستی پایدار انسان و طبیعت در برنامه‌ریزی شهری

به گزارش خبرگزاری ایمنا؛ سعید ابراهیمی، معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان در یادداشتی نوشت: «شهرهای هم‌افزا، مفهومی نوظهور در برنامه‌ریزی شهری، بر روابط متقابل و مفید میان انسان‌ها، اکوسیستم‌های طبیعی و سیستم‌های شهری تأکید دارند.

این رویکرد، شهرها را به عنوان اکوسیستم‌های زنده می‌بیند که نه تنها با طبیعت همزیستی، بلکه آن را بازسازی و غنی‌سازی می‌کنند؛ برخلاف مدل‌های سنتی شهری که طبیعت را تنها ابزاری برای نیازهای انسانی (مانند پارک‌های تزئینی) می‌دانند، شهرهای هم‌افزا بر ارزش‌های ذاتی طبیعت – فیزیکی (تأمین منابع مانند آب و غذا)، فرهنگی (فضاهای تفریحی و هویتی)، آینده‌نگرانه (حفظ برای نسل‌ها) و ذاتی (حقوق اکوسیستم‌ها) تمرکز دارند.

این مفهوم، ریشه در گذار از انسان‌محوری به همزیستی‌محوری دارد و هدفش ایجاد شهرهایی است که تنوع زیستی را افزایش دهند، انتشار کربن را کاهش دهند و عدالت اجتماعی را تقویت کنند.

شهرهای هم‌افزا بر پایه اصول اکولوژیکی و اجتماعی بنا شده‌اند. اصل اول، ادغام طبیعت در طراحی شهری است؛ بازگرداندن خاک، آب و موجودات زنده به هسته شهرها، مانند ایجاد «کریدورهای سبز» یا «جنگل‌های غذایی» که هم غذا تولید کنند و هم تنوع زیستی را حمایت کنند.

اصل دوم، اقتصاد چرخشی و همزیستی صنعتی-شهری است که ضایعات صنعتی را به منابع شهری تبدیل می‌کند؛ برای مثال فاضلاب کارخانه‌ها برای آبیاری پارک‌ها استفاده شود، که می‌تواند مصرف انرژی را تا ۳۰ درصد و انتشار CO2 را تا ۱۳ درصد کاهش دهد.

اصل سوم، مشارکت جامعه و عدالت است: طراحی مشارکتی با ساکنان، اکولوژیست‌ها و اقتصاددانان برای ایجاد فضاهایی که نیازهای فرهنگی و اقتصادی همه گروه‌ها را برآورده کند، از جمله کشاورزی شهری برای کاهش نابرابری غذایی؛ در نهایت، تاب‌آوری اکوسیستمی با ابزارهایی همچون مدل‌های دیجیتال برای شبیه‌سازی تعاملات شهری-طبیعی، شهرها را در برابر تغییرات اقلیمی مقاوم می‌سازد.

در سال ۲۰۲۵، شهرهای هم‌افزا به عنوان بخشی از اهداف توسعه پایدار سازمان ملل و دستورالعمل شهری نوین برجسته شده‌اند. اما پیاده سازی این رویکرد با چالش‌هایی همراه است. چالش‌های اصلی شامل هزینه‌های اولیه بازسازی (همچون احیای خاک آلوده)، مقاومت سیاسی به‌دلیل تمرکز بر منافع کوتاه‌مدت، و کمبود تخصص در ادغام اکولوژی است.

در ایران، با چالش‌هایی همچون خشکسالی و آلودگی، اتخاذ این مدل از طریق سیاست‌های ملی مانند برنامه‌های درون‌افزا می‌تواند مؤثر باشد، به شرط آن که سرمایه‌گذاری در مراکز مطالعات شهری برای سیاست‌گذاری داده‌محور انجام پذیرد؛ در نتیجه، شهرهای هم‌افزا نه تنها پایداری را فراتر می‌برند، بلکه شهرها را به شرکای طبیعت تبدیل می‌کنند.