به گزارش خبرگزاری ایمنا، ولادت پیامبر اکرم (ص) نقطهای است که نه تنها در تاریخ اسلام بلکه در تاریخ انسانیت جایگاه ویژهای دارد، این تولد فرصتی است تا درباره ماهیت رهبری، هدایت و انسجام اجتماعی بازنگری کنیم و درسهایی بیاموزیم که از زمان مدینه تا امروز، برای هر جامعهای قابل تکرار و الهامبخش است، یکی از مهمترین مسائل هر جامعه، نحوه ایجاد انسجام، مسئولیتپذیری و مشارکت مردمی در زندگی جمعی است، بسیاری از جوامع با وجود منابع و امکانات، به دلیل نبود اتحاد، ناتوانی در مشارکت و بیاعتمادی میان مردم و حاکمان، دچار ضعف میشوند و حتی کوچکترین فشار خارجی یا بحران داخلی، آنها را آسیبپذیر میسازد.
پیامبر اکرم (ص) در مدینه نشان داد که رهبری واقعی محدود به فرمان دادن نیست؛ بلکه ایجاد اعتماد، توانمندسازی مردم و بهرهگیری از ظرفیتهای آنان، پایههای اصلی هدایت جامعه است، پیامبر با طراحی ساختارهایی که مردم را در اداره امور شریک میکرد، نه تنها جامعهای مقاوم و پایدار ساخت، بلکه حس مسئولیت جمعی، عزت نفس و انگیزه اجتماعی را نیز در دل مردم نهادینه کرد. این تجربه به ما میآموزد که حتی در شرایط دشوار و با منابع محدود، میتوان جامعهای پویا، متحد و اثرگذار ایجاد کرد.
درس مدینه امروز هم راهگشاست، در جهان کنونی، جوامع اسلامی با مشکلات اجتماعی، اختلافات داخلی و فشارهای بیرونی روبهرو هستند و بیش از هر زمان دیگر نیازمند الگویی هستند که اتحاد، مشارکت و مسئولیتپذیری مردم را تقویت کند، تجربه پیامبر نشان میدهد که مردم باید احساس کنند قدرت و نقش واقعی در اداره جامعه دارند و این مشارکت نه تنها موجب رشد جمعی میشود، بلکه از وابستگی و سلطه خارجی نیز جلوگیری میکند.
ولادت پیامبر (ص) همچنین فرصتی برای بازاندیشی در ارزش کار، تولید، همکاری و احترام به جایگاه انسانها در جامعه است. پیامبر با آموزش این ارزشها، هر فرد را دارای جایگاهی مهم و اثرگذار در زندگی جمعی معرفی کرد، و به مردم نشان داد که هر فعالیت نیک و مفید، چه در عرصه معنوی و چه در عرصه اجتماعی، نزد خدا ارزشمند است و میتواند منجر به پیشرفت و توانمندی جامعه شود.
در همین راستا درباره چگونگی رهبری پیامبر اکرم و شرایط زمانهشان با حجتالاسلام و المسلمین یاوری، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) گفتوگو کردهایم، مشروح این گفتوگو را در ادامه میخوانید.
ایمنا: پیامبر چگونه مسئله خودکفایی را در مدینه دنبال کردند؟
یاوری: وقتی پیامبر وارد مدینه شدند، شرایط اقتصادی جامعه پیچیده و متفاوت بود. حکومت اسلامی تازه شکل گرفته بود و بخش عمده منابع و امکانات اقتصادی در دست ثروتمندان مشرک و یهودیان بود. مسلمانها در اقلیت قرار داشتند و معمولاً واردکننده کالاهای اساسی بودند، یعنی بخش اعظم اقتصاد به دست کسانی بود که حتی در بسیاری از موارد به صورت مستقیم با مسلمین دشمنی اقتصادی داشتند. به همین دلیل، مسلمانها نیاز داشتند منابع درآمدی مستقل خودشان را داشته باشند تا بتوانند از وابستگی و فشار اقتصادی دشمنان رها شوند.
پیامبر با درک دقیق این شرایط، مسئله خودکفایی و اقتصاد مقاومتی را در دستور کار قرار دادند. هدف این بود که مردم بتوانند از منابع و نیروی کار خود استفاده کنند، سرمایه هدر نرود و در عین حال حکومت مردمی باشد؛ یعنی مردم در اداره امور مشارکت داشته باشند و هزینههای سنگین به آنها تحمیل نشود.
به عنوان مثال، در آن زمان مردم بخش عمده گندم خود را وارد میکردند و این وابستگی آسیبپذیری جامعه را افزایش میداد. پیامبر فرمودند مردم خودشان گندم بکارند و زمینهای کشاورزی را توسعه دهند. منابع آبی مدینه محدود بود، اما پیامبر دستور دادند چاههایی حفر شود تا آب باران ذخیره شود و از آن برای کشاورزی استفاده گردد. حتی سدهایی ساخته شد تا آب ذخیره شود و مردم بتوانند به شکل پایدار کشاورزی کنند. به این ترتیب، مردم علاوه بر تأمین معیشت، درآمد کسب میکردند و زکات و منابع مالی دولت نیز تأمین میشد و چرخه اقتصادی جامعه برقرار میگشت.
ایمنا: اشاره کردید که وابستگی به یهودیان یکی از مسائل مهم بود. لطفاً بیشتر توضیح دهید.
یاوری: بله، درست است. یهودیان در آن زمان غالباً مسلمانها را تحت فشار اقتصادی قرار میدادند و با اعمال تجاری ناعادلانه باعث ضرر و زیان مردم میشدند. پیامبر با اجرای سیاست خودکفایی و تولید داخلی سعی کردند این وابستگی را کاهش دهند. این الگو امروز هم کاربرد دارد، به ویژه در زمینه تولید داخلی، کشاورزی، صنایع و معادن که مقام معظم رهبری سالهاست بر آن تأکید دارند.
علاوه بر خودکفایی، پیامبر بر مردمیسازی حکومت نیز تأکید داشتند. یعنی منابع و فعالیتها به بخش خصوصی واگذار شود و همه امور تحت کنترل مستقیم دولت نباشد. برای مثال، معادن به افراد واگذار شد تا هم خودشان درآمد داشته باشند، هم کارگران نان بخورند و هم سهمی به دولت برسد. این کار هم توان دولت را بالا میبرد و هم مردم نقش فعال و مستقلی در اقتصاد پیدا میکردند.
ایمنا: مردم چگونه توانستند در شرایط سخت خودکفا شوند؟
یاوری: پیامبر ارزش کار و تولید را برای مردم روشن کردند. جایگاه کشاورز، صنعتگر و تولیدکننده را بالا بردند و نشان دادند که فعالیت تولیدی نزد خدا ارزشمند است و حتی ثواب عبادت دارد. مردم با این بینش توانستند به صورت فعال وارد عرصه تولید شوند و خود را مستقل سازند.
همچنین پیامبر هشدار دادند که اگر جامعه خودکفا نشود و تولید نداشته باشد، دشمنان بر مسلمانان مسلط خواهند شد و با هر بهانهای فشار اقتصادی و سیاسی وارد میکنند. این مسئله امروز هم اهمیت دارد؛ اگر بخواهیم در مقابل فشارهای خارجی و وابستگی به قدرتهای جهانی مقاومت کنیم، باید خودکفا و توانمند باشیم.
یعنی علم و توانمندی در همه عرصهها قدرتآفرین است و دیگران محتاج ما میشوند. پیامبر با افزایش تولید و ایجاد رقابت سالم بین مردم، مدینه را به مرکزی قدرتمند تبدیل کردند و حتی یهودیان برای تجارت و خرید به مدینه آمدند. این نشاندهنده موفقیت سیاستهای اقتصادی و مردمیسازی پیامبر بود.
ایمنا: پیامبر چگونه اهمیت کار و رقابت را در جامعه تقویت میکردند؟
یاوری: پیامبر ارزش کار و تولید را به مردم میآموختند و جایگاه کشاورز، صنعتگر و تولیدکننده را به عنوان فعالیتی با ارزش و نزد خدا معرفی میکردند. مردم رقابت سالمی ایجاد کردند؛ برای مثال، هرکس سعی میکرد بهترین خرماها یا محصولات خود را تولید کند تا از دیگران عقب نماند. این رقابت موجب رشد تولید و پایداری اقتصاد شد و مدینه را به مرکزی قدرتمند تبدیل کرد.
پیامبر همچنین به مردم یادآوری میکردند که تولید و استقلال اقتصادی باعث افزایش توان سیاسی و اجتماعی جامعه میشود و در نهایت قدرت جامعه اسلامی را تضمین میکند. به این ترتیب، مردم علاوه بر درآمد و معیشت، به احترام اجتماعی و قدرت جمعی دست پیدا میکردند.
ایمنا: در جهان امروز، با توجه به بحرانها و مسائل منطقهای، چه درسهایی میتوان از تجربه مدینه گرفت؟
یاوری: امروز مسئله غزه و دیگر بحرانهای منطقه نشان میدهد که اتحاد و مردمیسازی حکومت و جهاد اجتماعی بسیار اهمیت دارد. پیامبر با مشارکت مردم و مشورت با آنها، حکومت را مردمی و متحد کردند و حتی با غیرمسلمانان نیز قرارداد بستند تا اتحاد و همکاری ایجاد شود. این تجربه تاریخی نشان میدهد که اگر کشورهای اسلامی متحد باشند و مردم نقش فعال در اداره امور داشته باشند، میتوانند در برابر دشمنان و سیاستهای استکباری مقاومت کنند.
تجربه تاریخی مدینه همچنین به ما میآموزد که دشمن هیچگاه از دشمنی خود دست برنمیدارد. یهودیان در طول تاریخ خیانت کردهاند و سیاستهای استکباری و صهیونیستی همچنان ادامه دارد. بنابراین، اتحاد، هوشیاری و خودکفایی برای کشورهای اسلامی حیاتی است. این وحدت و خودکفایی است که میتواند دشمن را ناکام و امنیت و پیشرفت جامعه را تضمین کند.
نظر شما