به گزارش خبرگزاری ایمنا، قلمزنی یکی از قدیمیترین و شاخصترین هنرهای ایرانی است که قدمت آن به تمدنهای باستانی ایران میرسد. آثار فلزی بهجا مانده از دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی نشان میدهد که ایرانیان از دیرباز علاقه داشتند تا ظروف، سلاحها، زیورآلات و ابزار فلزی خود را با نقوش برجسته آراسته کنند. صحنههای شکار، مجالس بزم، پرندگان اساطیری و گلهای نمادین، جلوهای از جهانبینی، باورها و هنر ایرانیان در طول تاریخ است.
با ورود اسلام، نقوش هندسی، اسلیمی و موتیفهای خطی جای بیشتری در قلمزنی یافتند و هنر ایرانی توانست با عناصر اسلامی هماهنگ شود. در دوره سلجوقی، قلمزنی از نظر دقت و ظرافت اوج گرفت و با انتقال پایتخت به اصفهان در عصر صفویه، این هنر به نقطه عطف خود رسید. شاهعباس اول با جذب هنرمندان از سراسر ایران و ایجاد کارگاههای بزرگ، اصفهان را به مرکز اصلی قلمزنی ایران تبدیل کرد. آثار بهجا مانده از این دوران، از جمله ظروف مذهبی، جواهرآلات و درهای مساجد، هنوز هم نشاندهنده دقت و ظرافت استادکاران اصفهانی است.
حتی پس از افول صفویه، استادکاران اصفهانی توانستند این هنر را زنده نگه دارند و به نسلهای بعد منتقل کنند. امروز وقتی سخن از قلمزنی به میان میآید، اصفهان بیش از هر شهر دیگری تداعیکننده این هنر است؛ شهری که با کارگاههای متعدد و استادکاران ماهر، همچنان پایتخت قلمزنی ایران محسوب میشود.
روش ساخت؛ صبر، دقت و خلاقیت
فرایند قلمزنی تلفیقی از مهارت فنی، دقت و خلاقیت است. فلز مورد استفاده بهطور معمول مس است که بهدلیل شکلپذیری و قیمت مناسب رایج است، اما نقره و برنج نیز کاربرد دارند. سطح فلز آماده شده و پشت آن با لایهای از قیر، گچ یا خمیر پر میشود تا در برابر ضربه مقاوم شود و استادکار بتواند کنترل دقیقی بر طرح داشته باشد.
طرح اولیه که میتواند الهامگرفته از طبیعت، اساطیر، فرهنگ ایرانی یا نقوش مذهبی باشد، روی فلز منتقل میشود. سپس مرحله اصلی آغاز میشود: ضربههای پیدرپی قلمهای فولادی با چکش روی فلز. هر قلم شکل و عملکرد متفاوت دارد؛ برخی خطوط باریک ایجاد میکنند، برخی سایه و حجم و برخی برای برجستهکاری و عمقبخشی طراحی شدهاند.
صبر و دقت در این مرحله حیاتی است. یک خط اشتباه میتواند کل طرح را برهم زند. استادکاران حرفهای گاهی روزها روی بخش کوچکی از یک ظرف کار میکنند تا به بالاترین کیفیت برسند. در پایان، سطح کار صیقل داده میشود و گاه با سیاهقلم، آبکاری طلا یا جلا دادن با روغن طبیعی جلوهای درخشان و بادوام پیدا میکند، این فرایند نشان میدهد که هر ضربه قلم نهتنها یک حرکت مکانیکی، بلکه یک تصمیم هنری است؛ هنری که با ذهن و دستان استادکار پیوند خورده و تاریخ و فرهنگ را روی فلز حک میکند.
جایگاه در بازار امروز
قلمزنی هنوز یکی از شناختهشدهترین صنایعدستی اصفهان است و بازار پررونقی دارد. بازارهای سنتی، بهویژه میدان نقشجهان و چهارباغ، پر است از آثار متنوع: تابلوهای نفیس، قاب آینه، رحل قرآن، سرویسهای دکوری، گلدانها و زیورآلات کوچک. گردشگران خارجی این آثار را نهتنها بهعنوان سوغاتی بلکه بهعنوان نمایندهای از اصالت ایرانی خریداری میکنند.
با این حال، بازار با چالشهایی روبهرو است. افزایش قیمت فلزات، ورود کالاهای صنعتی و ماشینی که شباهت سطحی به قلمزنی دارند و کاهش قدرت خرید مردم از جمله مسائل مهم هستند. بسیاری از استادکاران توانایی تأمین مواد اولیه برای خلق آثار بزرگ و نفیس را ندارند و ناچارند محصولات کوچکتر و سادهتر تولید کنند، که این موضوع به مرور میتواند سطح هنری آثار را تحت تأثیر قرار دهد. همچنین، صادرات منظم و بازاریابی بینالمللی برای این هنر هنوز محدود است و بسیاری از ظرفیتهای بالقوه آن بالفعل نشدهاند.
نقش و ظرفیتها
قلمزنی تنها یک هنر تزئینی نیست؛ بلکه زبان تصویری فرهنگ ایرانی است. هر اثر روایتگر داستانها و باورهای مردم است: نقوش گیاهی نماد زندگی و زایش، شکارگاهها نشاندهنده شکوه و قدرت و نقوش مذهبی جلوهای از معنویت را بازتاب میدهند. این هنر پلی میان گذشته و امروز است و نشان میدهد چگونه فرهنگ میتواند در قالبی زیبا، ملموس و ماندگار عرضه شود.
ظرفیتهای قلمزنی بسیار گسترده است: طراحی داخلی و دکوراسیون: قابها، سینیها، گلدانها و مبلمان فلزی با نقش قلمزنی میتوانند به فضاهای مدرن جلوهای ایرانی بدهند؛ زیورآلات و اکسسوریهای مدرن: گردنبند، دستبند، انگشتر و دکمه لباس با نقوش قلمزنی؛ ترکیب با مواد دیگر: شیشه، چوب، سنگ یا حتی پارچه میتوانند با فلز قلمزنی تلفیق شوند و محصولات نوآورانه خلق کنند؛ گردشگری فرهنگی: نمایش زنده فرایند قلمزنی در کارگاهها، تجربهای آموزشی و جذاب برای گردشگران ایجاد میکند و میتواند ارزش اقتصادی قابل توجهی به همراه داشته باشد.
چشمانداز آینده
آینده قلمزنی اصفهان به توانایی این هنر در تعادل میان سنت و نوآوری وابسته است. آموزش نسل جدید در هنرستانها و دانشگاهها، حمایت مالی و بیمهای از استادکاران، حضور فعال در بازارهای دیجیتال و فروشگاههای آنلاین، برگزاری نمایشگاههای بینالمللی و ایجاد برندهای معتبر، از جمله اقدامات کلیدی برای توسعه و تداوم این هنر هستند.
اگر سیاستگذاران فرهنگی و استادکاران بتوانند این هنر را با طراحیهای مدرن، کاربردی و نوآورانه تلفیق کنند، قلمزنی نهتنها به بقای خود ادامه خواهد داد، بلکه به سفیری زنده برای فرهنگ ایرانی در جهان تبدیل میشود. هر ضربه قلم، روایتگر تاریخی طولانی و فرهنگی غنی است و میتواند با نسلهای آینده نیز سخن بگوید؛ موسیقی چکش و قلم که همچنان نوای اصالت ایرانی را در گوش جهانیان مینوازد.
نظر شما