به گزارش خبرگزاری ایمنا، در سالهای اخیر، فناوری هوش مصنوعی (AI) به سرعت راه خود را به حوزههای مختلف آموزش باز کرده و یکی از برجستهترین و بحثبرانگیزترین کاربردهای آن، در فرایند انتخاب رشته کنکور است. این ابزار قدرتمند، نوید میدهد که مشاوره تحصیلی دقیقتر، شخصیسازیشدهتر و عادلانهتر از همیشه ممکن شود.
در ایران، مدرسهها و دانشگاهها نیز در این موج تحول قرار گرفتهاند. برای مثال برای نخستین بار، پلتفرم هوشمند انتخاب رشته دانشگاه صنعتی امیرکبیر در پارک علم و فناوری این دانشگاه رونمایی شد؛ سامانهای که کارنامه داوطلب همراه با آزمونهای شخصیتسنجی و علایق فردی تحلیل میشود و سپس الگوریتمهای AI با در نظر گرفتن آیندهپژوهی بازار کار، رشتههایی را پیشنهاد میدهند که همخوانی بیشتری با روحیات نگارنده دارد و بازار شغلی روشنتری دارند، و البته گزینههایی با ریسک فناوریزدایی در آینده بهطور خودکار حذف میشوند. جالب اینجاست که در همین چارچوب، مشاوران خبره دانشگاه صنعتی امیرکبیر نقش مکمل را ایفا میکنند و خروجیهای AI را بررسی و شخصیسازی میکنند، تا هوش مصنوعی در خدمت انسان قرار گیرد ( نه حکمفرمای آن).
در عرصه جهانی نیز AI پیشتاز تحول در آموزش است. ابزاری جدید همچون SmartCourse که در سال ۲۰۲۵ معرفی شد، با بهرهگیری از اطلاعات تراکنشهای تحصیلی دانشجو (نمرات، دروس انتخابی، طرح درسی) و مدلهای زبانی بزرگ، توصیههایی بهطور کامل شخصیسازیشده برای انتخاب دروس ارائه میکند، ارزیابیها نشان میدهد وقتی این ابزار از همه اطلاعات زمینهای استفاده کند، عملکرد بهطور چشمگیری نسبت به حالت بدون زمینه بهتر است، اما در میان این فضای جذاب، تأثیرات اجتماعی و روانشناختی نیز نباید نادیده گرفته شوند. پژوهشی تازه در دانشگاه علم و صنعت ایران بررسی کرده است که چگونه رشد هوش مصنوعی در شکلدهی انگیزههای اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی دانشجویان در انتخاب رشته تأثیرگذار است؛ بهعنوان نمونه دانشجویان مهندسی بیشتر بر ارزش اقتصادی تمرکز دارند، در حالی که دانشجویان علوم انسانی بر انگیزههای اجتماعی-فرهنگی تأکید میکنند و این شکاف در جنسیت، ترتیب تولد، سطح تحصیلات خانواده و حتی تمایل به مهاجرت نیز قابل مشاهده است.
در کنار همه مزایا، چالشهایی نیز مطرحاند که باید به آنها توجه جدی شود. در زمینی همچون دگیتال، هوش مصنوعی هرچقدر هم قدرتمند، درک عمیق از استعداد، علاقهمندی واقعی یا شرایط فرهنگی؛ خانوادگی داوطلب را ندارد، همچنین ممکن است با تغییر قوانین سالانه، سهمیهها یا ضوابط جدید سازمان سنجش همخوانی نداشته باشد.
انتخاب رشته کنکور زیر سایه الگوریتمها؛ فرصت یا فاجعه؟
میلاد منصوری، کارشناس کنکور و هوشمصنوعی در گفتوگو خبرنگار ایمنا اظهار کرد: سامانههای هوش مصنوعی در سالهای اخیر جای خود را در فضای انتخاب رشته بهعنوان ابزار مکمل باز کردهاند و موفق شدهاند با تحلیل سریع دادههای کارنامههای سالهای گذشته، کار چندین روزه را ظرف چند دقیقه انجام دهند، این ابزارها میتوانند با دقت زیادی فهرستی از رشتههای ممکنِ قبولی را بر اساس محدوده رتبه شما فراهم کنند.
مزیت دیگر هوش مصنوعی در تشخیص الگوهایی است که از نگاه انسان پنهان میمانند
وی افزود: مزیت دیگر هوش مصنوعی در تشخیص الگوهایی است که از نگاه انسان پنهان میمانند؛ به عنواننمونه، الگوریتمها ممکن است دریابند که فارغالتحصیلان یک رشته بهنسبت مظلوم در دانشگاهی ناشناخته، در بازار کار موفقیت ملموسی دارند؛ نکتهای که شاید در نگاه معمولی از آن غفلت شود.
کارشناس کنکور گفت: علاقه استعداد و شرایط خانوادگی داوطلب همیشه فراتر از دادههای عددی و آماری اهمیت دارند و هیچ سامانهای نمیتواند جایگزین گفتوگوی انسانی و مشاوره دقیق با داوطلب شود، کارکرد هوش مصنوعی باید در درجه نخست پشتیبانی و افزایش دقت باشد.
منصوری بیان کرد بیان کرد: هوش مصنوعی بر اساس دادههای متکیبر گذشته عمل میکند؛ در نتیجه، اگر رشتهای نوآورانه در حال شکلگیری است و سابقه قبولی و بازار کار آن روشن نیست، احتمال اینکه توسط سامانه حذف شود یا کماهمیت جلوه داده شود، زیاد است، این ایراد آسیبپذیری سیستمها را در رویارویی با تغییرات سریع بازار کار نشان میدهد.
وی ادامه داد: اگر همه داوطلبان تنها به پیشنهادهای هوش مصنوعی تکیه کنند، احتمال دارد بیشترشان سراغ رشتهها و دانشگاههای مشابه بروند؛ این موضوع موجب میشود تنوع انتخابها در دانشگاهها کم شود و بازار رقابت یکنواخت و محدود شود، حتی اگر با استعدادها و علاقههای واقعی افراد همخوانی نداشته باشد.
کارشناس کنکور تصریح کرد: بزرگترین خطر، توقف تفکر انتقادی در داوطلبان است؛ بعضی افراد ممکن است بدون سنجش دقیق، خروجی سامانه را بهعنوان حقیقت مطلق بپذیرند و خود را از فرایند مهم تحقیق و تحلیل شخصی محروم کنند.
منصوری تصریح کرد: هوش مصنوعی بدون شک میتواند به داوطلبان کنکور کمک کند تا با سرعت و دقت بیشتر، لیست رشتههای احتمالی را شناسایی کنند. اما نقش واقعی AI باید به مثابه یک ابزار هوشمند کمکی در کنار مشاوره انسانی، مطالعه بازار و خودکاوی دقیق فردی باشد، در حالتی که این تلفیق به درستی صورت گیرد، امکان دستیابی به انتخاب رشتهای هدفمند، واقعبینانه و رضایتبخش فراهم میشود.
وی تاکید کرد: یک انتخاب رشته موفق نتیجه تعادل میان «علاقه»، «توانایی علمی» و «واقعیتهای بازار» است، هوش مصنوعی میتواند همه اینها را در جایی گرد هم آورد، اما برای تصمیمگیری نهایی خود شما مرد میدان هستید.
هوش مصنوعی بر اساس دادههای متکی بر گذشته عمل میکند؛ در نتیجه اگر رشتهای نوآورانه در حال شکلگیری است، احتمال اینکه توسط سامانه حذف شود یا کماهمیت جلوه داده شود، زیاد است
کارشناس کنکور گفت: واقعیت این است که هوش مصنوعی مزایای چشمگیری دارد بهعنوان نمونه، سرعت و حجم دادهخوانی بالا یکی از مهمترین ویژگیها است، این سامانهها میتوانند در کسری از ثانیه رتبه داوطلب را با دادههای چندین سال مقایسه کنند و بر اساس آن محدوده قبولی رشتهها را پیشنهاد دهند، همین موضوع به داوطلب کمک میکند تا دید واقعبینانهای داشته باشد.
وی افزود: الگویابیهای پنهان را نباید دستکم گرفت، سامانههای AI میتوانند متوجه شوند که همچون فارغالتحصیلان یک رشته خاص در دانشگاهی کمتر شناختهشده، وضعیت اشتغال بهتری دارند. این موضوع بهطور معمول از نگاه داوطلبان و حتی برخی مشاوران دور میماند، از طرف دیگر، تطابق علایق و توانمندی هم نکته مهمی است، با استفاده از آزمونهای روانسنجی یا پردازش زبان طبیعی، این ابزارها میتوانند اهداف، ارزشها و سبک یادگیری داوطلب را تحلیل و رشتههای مناسب پیشنهاد دهد، یک مزیت بزرگ دیگر هم دسترسی عادلانه به مشاوره است، چه داوطلب در مرکز شهر باشد و چه در یک روستای دورافتاده، میتواند از این ابزارها با هزینه کم یا حتی رایگان استفاده کند.
کارشناس کنکور گفت: باید توجه داشته باشیم این ابزارها خالی از اشکال نیست، مهمترین محدودیت، نبود قدرت شناخت عمیق انسانی است. یک مشاور میتواند انگیزهها، ترسها، وضعیت مالی و خانوادگی داوطلب را در نظر بگیرد، در حالیکه الگوریتم صربه دادههای عددی تکیه دارد، مورد دیگر نگاه محدود به دادههای گذشته است. رشتههای نوپا یا در حال ظهور بهمعمول بهدلیل نداشتن سابقه، توسط سیستم نادیده گرفته میشوند، در حالی که ممکن است آینده درخشانی داشته باشند، یک خطر دیگر هم یکدستسازی انتخابها است. اگر بیشتر داوطلبان به پیشنهادهای مشابه تکیه کنند، تقاضا روی چند رشته یا دانشگاه متمرکز میشود و تنوع از بین میرود و در نهایت، کاهش تفکر انتقادی هم مشکل بزرگی است که وقتی داوطلب بدون پرسشگری، بهصرف خروجی AI را میپذیرد، در عمل مهارت تحلیل و انتخاب آگاهانه را کنار میگذارد.
منصوری ادامه داد: من همیشه تأکید میکنم باید استفاده ترکیبی داشت، یعنی AI بهعنوان مکمل مشاوره انسانی عمل کند، نه جایگزین. خروجی سامانه میتواند نقطه شروع باشد، اما تصمیم نهایی باید با بررسی مشاور مجرب انجام شود. قدم دوم این است که داوطلب قبل از وارد کردن اطلاعات به سامانه، علایق، توانمندیها و شرایط زندگی خودش را دقیق بررسی کند و بعد این دادهها را در پروفایل وارد کند.
همچنین مطالعه دفترچه انتخاب رشته از نزدیک بسیار مهم است، قوانین سهمیهها شرایط خاص یا ظرفیتها را هیچ سامانهای کامل و شخصیسازیشده به شما نمیگوید، در کنار این، مطالعه بازار کار و آینده شغلی رشتهها با مشورت فارغالتحصیلان و مشاوران شغلی ضروری است. نکته دیگر رعایت توازن در اولویتبندی است.
وی تاکید کرد: یعنی لیست انتخابها باید شامل رشتههای رویایی، متعادل و ایمنی باشد، و در نهایت، باید از فشار گروهی یا روندهای مشابه اجتناب کرد، اینکه همه به خاطر یک الگوریتم به سمت رشتههای خاص هجوم بیاورند، میتواند اشتباه بزرگی باشد؛ جمعبندی ساده است؛ هوش مصنوعی ابزار قدرتمندی است، اما باید آگاهانه و در کنار سایر منابع استفاده شود، اگر علاقه توانایی و واقعیتهای بازار کار در نظر گرفته شوند، آنگاه AI میتواند نقش مثبت و تکمیلی خود را ایفا کند.
انتخاب رشته کنکور؛ توسط انسان یا هوش مصنوعی؟
به گزارش ایمنا، فرایند انتخاب رشته در دوران مدرن، با ورود هوش مصنوعی وارد مرحلهای مخترعانه و درخشان شده است، سامانههایی همچون آنچه در دانشگاه صنعتی امیرکبیر طراحی شدهاند، ترکیبی از تحلیل داده، آیندهپژوهی و مشاوره انسانی را ارائه میدهند، ابزارهایی که امکان تصمیمگیری آگاهانه با اتکا به دادههای واقعی را فراهم میکنند. در سطح بینالمللی نیز، مدلهایی چون SmartCourse همراه با درک دقیق زمینه دانشجو، انتخابهای متناسبتر و علمیتر را ممکن میسازند، هوش مصنوعی نمیتواند جایگزین درک انسانی، تحلیل عاطفی و دانش روانشناختی شود؛ بهویژه در شرایط پیچیدهای که رفتار، ارزشها، محدودیتها یا تغییرات آتی در بازار کار باید در نظر گرفته شوند، بنابراین بهترین رویکرد، ترکیب هوشمندانهی AI با مشاوره انسانی و تحلیل عمیق داوطلب است، این مقدمه تصویری جامع از کاربرد، پتانسیل و محدودیتها فراهم کرده است تا زمینهای جذاب و معتبر برای ورود به عمق موضوع باشد.
نظر شما