به گزارش خبرگزاری ایمنا، تاریخ پزشکی و دانش در جهان اسلام، مملو از نامهایی است که در طول قرون به عنوان ستونهای علم شناخته میشوند، در میان آنها ابوبکر محمد بن زکریای رازی جایگاه ویژهای دارد؛ او نه تنها یک پزشک برجسته، بلکه دانشمندی چندبعدی بود که مرزهای علوم طبیعی و انسانی را درهم شکست.
در شرایطی که پزشکی هنوز آمیخته با خرافه و کیمیاگری بود، رازی با تکیه بر تجربه و مشاهده بالینی راهی نو گشود و الگویی از پزشکی علمی ارائه کرد که تا قرنها پس از او در متون دانشگاهی اروپا و جهان اسلام مورد استفاده قرار گرفت.
زندگینامه
زکریای رازی در سال ۲۵۱ هجری قمری در شهر ری به دنیا آمد و در حدود سال ۳۱۳ هجری در همانجا درگذشت. او در جوانی به موسیقی و کیمیا علاقهمند بود، اما پس از مدتی به پزشکی روی آورد و با پشتکار و نبوغ، به یکی از بزرگترین پزشکان و فیلسوفان عصر خود تبدیل شد.
منابع تاریخی تأکید میکنند که رازی علاوه بر دانش وسیع، به اخلاق و رفتار انسانی نیز شهره بود و از نخستین کسانی به شمار میرفت که برای بیماران فقیر درمان رایگان فراهم میکرد.
نوآوریها در پزشکی
رازی بهعنوان بنیانگذار پزشکی بالینی شناخته میشود. او نخستین کسی بود که میان آبله و سرخک تفاوت گذاشت و رسالهی مشهور «کتاب جُدَری و الحَصَبَه» را در این زمینه نگاشت؛ اثری که تا قرنها مرجع پزشکان باقی ماند. همچنین او در آموزش پزشکی شیوهای نو بنیان نهاد: گردش بالینی دانشجویان در کنار بیماران، الگویی که امروز نیز اساس آموزش پزشکی در دانشگاههاست.
از دیگر ابتکارات او میتوان به راهاندازی نخستین بخش ویژه بیماران روانی در بیمارستان بغداد اشاره کرد؛ اقدامی که او را پیشگام در توجه علمی و انسانی به سلامت روان میسازد.
شیمی و داروسازی
رازی علاوه بر پزشکی، در کیمیا نیز سرآمد بود. او نخستین کسی است که اسید سولفوریک و الکل را کشف و معرفی کرد؛ موادی که بعدها در داروسازی و پزشکی نقشی حیاتی یافتند. او همچنین مواد را طبقهبندی کرد و با تقسیمبندی به جامدات، مایعات و گازها، بنیانی نو برای علم شیمی گذاشت.
آثار ماندگار
بیش از ۲۰۰ کتاب و رساله از او بر جای مانده که برخی از مهمترین آنها عبارتاند از: الحاوی فی الطب؛ دایرةالمعارف عظیم پزشکی در ۲۶ جلد که بعدها به لاتین ترجمه شد و در اروپا با نام Liber Continens شهرت یافت، المنصوری فی الطب؛ کتابی نظاممند در پزشکی که قرنها در دانشگاههای اروپایی تدریس میشد، جُدَری و الحَصَبَه؛ نخستین توصیف علمی از آبله و سرخک، کتاب الأسرار؛ اثری در شیمی و آزمایشگری، من لا یحضره الطبیب؛ کتابی برای مردم عادی که دستورهای ساده پزشکی را در دسترس همگان قرار میداد.
میراث علمی رازی محدود به جهان اسلام نبود. ترجمهی آثار او به لاتین در قرون وسطی، اروپا را با پزشکی نوین آشنا ساخت و کتابهایش تا رنسانس از متون درسی معتبر بودند. او با نقد تقلید کورکورانه از گذشتگان و تأکید بر تجربه و مشاهده، راه را برای رشد پزشکی مبتنی بر شواهد هموار ساخت.
زکریای رازی پزشکی را از اتکای صرف به نظریههای کهن بیرون کشید و به آزمایش، مشاهده و اخلاق بالینی پیوند زد. به همین دلیل است که امروزه، در بزرگداشت او، از رازی نه فقط بهعنوان یک پزشک، بلکه بهعنوان پیشگام علم تجربی و پزشکی نوین یاد میشود؛ نامی که همچنان در تاریخ علم جهانی میدرخشد.
نظر شما