به گزارش خبرگزاری ایمنا و به نقل از ساینس دیلی، تصور کنید یک مارمولک کوچک دارید که میتواند جنسیتش را به دلخواه تغییر دهد؛ نه با جادو، بلکه با ترکیبی دقیق از ژنها و دمای لانه. اژدهای ریشدار مرکزی ( Pogona vitticeps) از استرالیا این قدرت عجیب را دارد و حالا دانشمندان ژن احتمالی «فرمانده جنسیت» آن را کشف کردهاند.
در نوزدهم اوت ۲۰۲۵، دو مطالعه مستقل نزدیک به کاملترین ژنوم مرجع این گونه را منتشر کردند. یکی توسط پژوهشگران BGI چین و دانشگاه ژجیانگ و دیگری توسط تیم دانشگاه کانبرا در استرالیا انجام شد. این اژدها نه تنها جنسیتش را بر اساس کروموزومهای ZZ/ZW تعیین میکند، بلکه دمای بالای لانه میتواند یک نر ZZ را به یک ماده تولیدمثلپذیر تبدیل کند؛ پدیدهای که در بیشتر حیوانات دیده نمیشود.
فناوریهای پیشرفته ژنومیک؛ کلید حل معما
هر دو پروژه از فناوریهای نسل بعدی توالییابی استفاده کردند. تیم چینی با ترکیب خوانشهای کوتاه DNBSEQ و طولانی CycloneSEQ، ژنوم یک نر ZZ را تحلیل کرد، در حالی که تیم استرالیایی از PacBio HiFi، ONT ultralong reads و Hi-C برای ژنوم یک ماده ZW بهره برد. نتیجه؟ تقریباً ۱.۷۵ میلیارد جفت باز از ژنوم، با کمترین گپها و دسترسی کامل به کروموزومهای جنسی، به دست آمد.
جیکوب لوین نیست، بلکه Qiye Li و Arthur Georges هر یک از پروژههای خود میگویند: «وجود دو ژنوم مستقل و تأیید یافتهها از دو فناوری متفاوت، اعتماد به این نتایج را چند برابر میکند.»
ژنهای اصلی تعیینکننده جنسیت
تحقیقات نشان داد ژنهای Amh و گیرنده آن Amhr2 کاندیدای اصلی «ژن فرمانده جنسیت» هستند. در نرهای ZZ، Amh در دو نسخه وجود دارد و در مادههای ZW، یک نسخه. این تفاوت دوزی، مسیر توسعه جنسی را تعیین میکند و پاسخ به دمای لانه را ممکن میسازد.
همچنین بیان ژن دیگری به نام Nr5a1 در منطقه «pseudo-autosomal» به نظر میرسد نقش تعدیلکننده داشته باشد و پیچیدگی داستان جنسیت این مارمولک را بیشتر میکند. برخلاف بسیاری از ماهیان که ژنهای مشابه Amh را استفاده میکنند، کپیهای اتوزومی Amh و Amhr2 در اژدهای ریشدار سالم و فعال باقی ماندهاند و به نظر میرسد که تصمیمگیری جنسیتی در آنها حاصل تعامل هوشمندانه چندین ژن باشد.
اهمیت کشف
برای اولینبار در خزندگان، یک ژن مرجع مشابه Sry در پستانداران یا Dmrt1 در پرندگان، شناسایی شده است. این کشف میتواند مدل پژوهشی قوی برای مطالعات تکامل، رفتار، مغز و تکوین استخوانهای سر در سایر گونهها فراهم کند. آرثور جورجس، سرپرست تیم استرالیایی، میگوید: «این ژنومها امکان پژوهشهای مقایسهای بین مارمولکها، موشها، انسانها و پرندگان را فراهم میکنند.»
Qiye Li از BGI اضافه میکند: «پیشرفت سریع علوم چین و فناوری CycloneSEQ باعث شد بتوانیم بخشهای تکراری و دشوار ژنوم را تحلیل کنیم و نقش کلیدی مسیر AMH در تعیین جنسیت را آشکار سازیم.»
ترول پنهان در ژنها
اگر تصور میکنید کروموزومها همیشه حکم «نهایی» را دارند، اژدهای ریشدار به شما میخندد. این موجود نشان میدهد حتی طبیعت هم با کمی انعطاف و تغییر، قوانین خودش را دور میزند و نشان میدهد آنچه همیشه در مدرسه و کتابها یاد گرفتید، تنها بخشی از حقیقت است.
همچنین، همکاری دو تیم از قارههای مختلف، نشانهای از آن است که علم در عصر حاضر، محدود به مرزها نیست و حتی اژدهاها هم میتوانند پیامآور وحدت علمی باشند، انتشار این دو ژنوم مرجع و شناسایی ژنهای Amh و Amhr2، گامی بزرگ در درک مکانیسم تعیین جنسیت در خزندگان است. این یافته نه تنها معمای هزاران ساله را حل میکند، بلکه درهای تازهای به سوی مطالعات تکاملی، ژنتیکی و رفتاری باز میکند، به گفته پژوهشگران، وبیناری در تاریخ ۲۶ اوت برگزار خواهد شد تا علاقهمندان بتوانند از نزدیک پرسشهای خود را مطرح کنند؛ جایی که شاید حتی خود اژدهاها هم نقش تماشاگران خاموش را بازی کنند.
نظر شما