به گزارش خبرگزاری ایمنا، اگر بخواهیم با عینک عقل معاش و حسابوکتاب اقتصادی به اربعین نگاه کنیم، هیچ چیزش منطقی بهنظر نمیرسد؛ جمعیتی بیسابقه که هر سال، در اوج گرمای عراق، با وجود شلوغی بسیار جمعیت، خستگی مسیر و فشار جسمی، کیلومترها پیادهروی میکنند تا به حرم امام حسین (ع) برسند. با این حال، موج جمعیت هرسال عظیمتر و پرشورتر میشود؛ اربعین، تنها یک راهپیمایی مذهبی یا تجمع میلیونی نیست؛ بلکه پدیدهای است که از اساس، با معیارها و چارچوبهای رایج مادی قابل توضیح نیست.
در سوی دیگر این ماجرا، مردمی قرار دارند که میزبان این میلیونها زائرند؛ مردمی از عراق که در فاصلهای نزدیک به یک ماه، خانه، زمین، مغازه و حتی دارایی اندک خود را به روی مهمانان میگشایند. آنها از نخستین روزهای صفر تا پس از اربعین، با تمام توان و بدون هیچ چشمداشت و منتی، به خدمت زائران مشغول میشوند. این میزان از سخاوت و ایثار، در روزگار ما که روابط انسانی اغلب بر پایه منفعت شکل میگیرد، بسیار نادر و حیرتانگیز است.
ترکیب این دو عنصر، یعنی شور بیپایان زائران و سخاوت مثالزدنی میزبانان باعث میشود، اربعین نهتنها یک مراسم دینی، بلکه پدیدهای عظیم، وسیع و پیچیده از نظر اجتماعی، فرهنگی و حتی تمدنی باشد. این پرسش پیش میآید که چه نیرویی قادر است چنین حرکت گستردهای را بدون سازماندهی رسمی و صرف هزینههای دولتی عظیم، هر سال شکل دهد و روزبهروز گسترش دهد؟
در همین راستا و برای بررسی عمیقتر این بُعد از اربعین، با مسعوده فاضل یگانه، عضو هیئت علمی دانشگاه و کارشناس دینی گفتوگو کردهایم؛ مشروح این گفتوگو را در ادامه میخوانید.
ایمنا: اینکه اربعین را نمیتوان با محاسبات دو دو تا چهارتایی سنجید، یعنی چه؟ ممکن است کمی دقیقتر توضیح دهید که این عبارت چه معنایی دارد و چگونه در عاشورا و اربعین امروز خودش را نشان میدهد؟
فاضل یگانه: وقتی میگویم محاسبات دو دو تا چهارتایی، منظورم همان منطق خشک ریاضی و عقل حسابگر صرف است که همه چیز را فقط با عدد و رقم میسنجد. در عاشورا، اگر با این منطق بخواهیم نگاه کنیم، هیچ دلیلی وجود نداشت که امام حسین (ع) با آن تعداد اندک یارانش در مقابل لشکر عظیم و مجهز دشمن بایستد. از نظر آمار و احتمالات، نتیجه کاملاً روشن بود: شهادت همه یاران و نابودی ظاهری قیام. اما این قیام بر اساس محاسبات مادی آغاز نشد، بلکه بر پایه یک منطق الهی و ایمانی شکل گرفت؛ منطقی که فراتر از محاسبهگریهای انسانی است.
اگر بخواهیم به امروز برگردیم و اربعین را در همین چارچوب ببینیم، متوجه میشویم که بسیاری از کارهایی که در این ایام انجام میشود، هیچ توجیه اقتصادی یا مادی ندارد. مردمی که خانههای خود را میگشایند، سفرههایشان را پهن میکنند و در گرمای طاقتفرسا، با دست خود غذای هزاران نفر را آماده میکنند، همه این کارها را بدون چشمداشت مالی یا منفعت دنیوی انجام میدهند. این همان ادامه همان منطق عاشورایی است که بر محاسبههای الهی تکیه دارد، نه حساب و کتابهای مادی.
در این میان به طور مثال گرما، برای من، هرچند سخت است، اما موضوعی غیرقابلتحمل یا عجیب نیست. بارها دیدهام که مردان، زنان، کودکان و حتی سالمندان در مسیر نجف تا کربلا در زیر آفتاب سوزان قدم میزنند و با وجود خستگی و تعریق، لبخند بر لب دارند. آنچه من را عمیقاً شگفتزده میکند، نه دمای هوا، بلکه روحیه و رفتار ملتی است که یک ماه تمام، کشور خود را در اختیار میلیونها زائر خارجی قرار میدهد. این ملت، نه فقط مرزهای فیزیکی، بلکه مرزهای دل و خانه خود را هم میگشاید و بدون هیچ چشمداشتی، همه امکانات و مواهبش را تقدیم میکند.
در جهان امروز، چنین رفتاری کمیاب است. ما عادت کردهایم که روابط بین کشورها را در قالب قرارداد، تعرفه، و مرزهای سخت ببینیم. اما اینجا، همه این ساختارها کنار گذاشته میشود و جای خود را به سخاوت بیقید و شرط میدهد. این، به نظر من، از گرمای هوا بسیار شگفتانگیزتر است.
ایمنا: شما این رفتار را نشانه «تمدن» دانستید. ولی خیلیها وقتی از تمدن حرف میزنند، ذهنشان به سمت پیشرفت صنعتی و تکنولوژیک میرود. تعریف شما از تمدن در این زمینه چیست؟
فاضل یگانه: من تمدن را فقط مجموعهای از ابزارها، ماشینآلات یا فناوریهای پیشرفته نمیدانم. اینها همه چیزهای موقتی هستند. یک جنگ یا یک زلزله بزرگ کافی است تا همه این زیرساختها و فناوریها از بین برود. اما تمدن حقیقی در جایی نهفته است که ارزشهای اخلاقی در جامعه نهادینه شده باشد.
وقتی ملتی به احترام و عشق امام حسین (ع)، بدون هیچ اجبار یا قانون دستوری، همه داشتههای خود را به روی دیگران میگشاید، این یعنی تمدن. تمدن واقعی یعنی اینکه مردم بتوانند اوج ظرفیت اخلاقی و انسانی خود را نشان دهند. این همان چیزی است که در اربعین بهوضوح دیده میشود؛ چیزی که با هیچ برج و سازه و فناوری قابل مقایسه نیست.
ایمنا: چه چیزی باعث میشود که یک ملت به چنین سطحی از ایثار و مهماننوازی برسد؟
فاضل یگانه: ریشه این رفتار، قبل از هر چیز، در عشق به امام حسین (ع) است. این عشق، نه یک احساس زودگذر، بلکه نتیجه قرنها ایمان و ارادت است که نسل به نسل منتقل شده. دومین عامل، تربیت و فرهنگی است که از کودکی به مردم داده میشود. در این فرهنگ، سخاوت و ایثار ارزش است، و منفعتطلبی فردی نکوهیده. بچهها از همان روزهای اول زندگی یاد میگیرند که خوشبختی فقط به «داشتن» نیست، بلکه به «دادن» هم هست.
این تربیت باعث میشود که وقتی موقعیتی مثل اربعین پیش میآید، کسی به فکر حساب و کتاب شخصی نباشد. مردم با تمام وجودشان خدمت میکنند، چون این کار را بخشی از هویت خود میدانند، نه یک اقدام موقتی.
ایمنا: اصول این تربیت چگونه است؟
فاضل یگانه: من معتقدم اگر کسانی که امکانات دارند بخل نکنند و کسانی که ندارند، طمع نورزند، آنوقت مواهب الهی برای همه کافی خواهد بود. این یک اصل ساده ولی بسیار عمیق است.
تصور کنید سفرهای گسترده شده است. اگر کسی که نیازش برطرف شده، دوباره به سر سفره برود و بیش از حد بردارد، بخشی از آن غذا هدر میرود و کسی که واقعاً نیازمند است، بینصیب میماند. یا اگر فردی که توان مالی دارد، به خاطر ترس از آینده یا نگرانیهای بیمورد دست به جیب نشود، دیگران از آن نعمت محروم میشوند. در هر دو حالت، جریان برکت قطع میشود. اربعین به ما نشان میدهد که وقتی بخل و طمع کنار گذاشته شود، برکت جاری میشود و همه سهم خود را میگیرند.
ایمنا: بیایید کمی وسیعتر نگاه کنیم. شما اربعین را فراتر از یک مراسم مذهبی و یک پدیده تمدنی دانستید. این ظرفیتهای تمدنی چه چیزهایی هستند؟
فاضل یگانه: اربعین، از نگاه من، همه عناصر لازم برای شکلگیری یک جامعه سالم را در خود دارد. این اجتماع عظیم، مرزهای مصنوعیای را که قدرتهای استکباری ساختهاند، کنار میزند. به مردم یادآوری میکند که مسلمانان یک امت واحد هستند.
این وحدت، فقط یک احساس مذهبی نیست؛ بلکه میتواند در عمل، پایهگذار تغییرات بزرگ اجتماعی و حتی اقتصادی شود. اگر همین روحیه همبستگی در دیگر عرصهها هم جاری شود، امت اسلامی میتواند روی پای خود بایستد و نیازهایش را بدون اتکا به بیگانگان برآورده کند. نقش دولتها در این میان باید محدود به فراهم کردن زیرساختها و فرهنگسازی قرآنی باشد، نه دخالت مستقیم در اینکه مردم چه کنند.
ایمنا: پس میتوان گفت که اربعین یک رویداد جهانی است؟
فاضل یگانه: دقیقاً. اربعین محدود به ایران یا عراق نیست. این یک سرمایه جهانی است که میتواند همه مسلمانان و حتی همه انسانهای آزاده را گرد هم بیاورد. ما هر سال در این راهپیمایی، شاهد تبادل تجربه بین ملتها هستیم. مثلاً خدماتی که امروز در مسیر ارائه میشود، در سالهای قبل بسیار سادهتر بود، اما با الگوبرداری از دیگران، کیفیت آن بالا رفته است. این نشان میدهد که اربعین، علاوه بر معنویت، یک میدان بزرگ برای یادگیری و پیشرفت جمعی است.
ایمنا: اگر بخواهید در یک جمله مهمترین دستاورد اربعین را بیان کنید، چه میگوئید؟
فاضل یگانه: اربعین، یک فرصت عظیم برای تبادل تجربه، یادگیری، و تقویت روحیه خدمت و همبستگی انسانی است. این ارزشها، اگر پاس داشته شوند، میتوانند پایهگذار یک تمدن پایدار و الهی باشند.
نظر شما