«پرواز ممنوع شدن آسمان ایران توسط اسرائیل» صحت دارد؟

به گزارش خبرگزاری ایمنا، به‌تازگی و مجدد یک کاربر توئیتری مدعی شده که اسرائیل آسمان ایران را پرواز ممنوع اعلام کرده است؛ شایعه‌ای که در بستر شبکه اجتماعی ایکس به راه افتاد و حتی در تلگرام و اینستاگرام مطرح و از سوی برخی کاربران مجازی با لایک و بازنشر تقویت شد.

منشأ ادعا

ساعت ۸:۰۰ صبح سه‌شنبه بیست‌ودوم جولای سی‌ویکم تیر بود که کاربری با نام مستعار «JamesDean» در شبکه اجتماعی ایکس ادعایی کرد درباره اینکه «اسرائیل، آسمان ایران را پرواز ممنوع اعلام کرد!!!». این کاربر گرایش سلطنت‌طلبی دارد و از جمله کاربران فعال توئیتر به شمار می‌آید.

ادعای وضعیت پرواز ممنوع (No-fly zone) بر فراز یک منطقه یا کشور به‌طور اصولی ناظر بر مفهومی حقوقی-امنیتی است که تنها تصمیم‌گیرنده در مورد آن شورای امنیت سازمان ملل است

نکته جالب درباره این ادعا، استقبال طیفی از کاربران توئیتر و نیز اصراری بود که این کاربر بر مدعای خود داشت.

توئیت «جیمز دین» در حالی ۳۸۳ هزار بار دیده شده که او ۲۵ هزار دنبال‌کننده بیشتر ندارد و ۱۵ برابر تعداد همه فالوئرهای خودش، بازدید گرفته است. از سوی دیگر، ۷ هزار و ۵۰۰ نفر این ادعای فاقد سند و مدرک را لایک کرده‌اند که برداشت از آن تأیید یا حمایت از محتوای منتشره است.

درباره اصرار این کاربر بر صحت ادعایش نیز می‌توان به پاسخ او به کامنت‌ها اشاره کرد. او در پاسخ به یک کاربر می‌نویسد: «از اقوام همین الان تماس گرفت گفت روی بُرد پیغام فوری تخلیه گیت‌های ورودی و خروجی کل ایران براشون اومده!»

جیمز دین در پاسخ به کاربر دیگری در ارتباط با فیک نبودن ادعایش مدعی شد: «یکی منبع دیگه جز اقوام ما؛ نمی‌شناسم این یکی کیه!» که نشان می‌دهد این شایعه از طرف طیف منتسب به سلطنت‌طلب و ناشناس علاوه‌بر ایکس، در اینستاگرام فارسی نیز در حال وایرال شدن بود.

وضعیت «پرواز ممنوع» یعنی چه و چه کاربردی دارد؟

ادعای وضعیت پرواز ممنوع (No-fly zone) بر فراز یک منطقه یا کشور به‌طور اصولی ناظر بر مفهومی حقوقی-امنیتی است که تنها تصمیم‌گیرنده در مورد آن شورای امنیت سازمان ملل است.

به‌طور اصولی یک کشور یا یک بازیگر منطقه‌ای یا بین‌المللی نمی‌تواند به‌تنهایی علیه دیگری وضعیت پرواز ممنوع اعلام کند، حتی اگر این کشور آمریکا باشد چون نتوانست در جریان جنگ سوریه این تصمیم را به سایر اعضای شورای امنیت بقبولاند.

بر اساس تصمیم شورای امنیت سازمان ملل و طبق ماده ۴۲ فصل هفتم منشور ملل متحد، در صورتی که تدابیر تشریح شده در مواد قبلی برای بازگرداندن صلح و امنیت بین‌المللی به یک منطقه متشنج کارگر نیفتد، نیروهای هوایی، دریایی و نیز زمینی برای انجام عملیات یا محاصره آن منطقه وارد عمل می‌شوند.

وضعیت پرواز ممنوع در اوایل دهه ۱۹۹۰ و در واکنش به منازعات مناطق کردنشین شمال عراق و نیز جنگ بالکان از سوی شورای امنیت اعمال شد. پس از سال ۱۹۹۱ که منطقه پرواز ممنوع از سوی آمریکا، فرانسه و انگلیس بر فراز کردستان عراق ایجاد شد، طی سال‌های ۱۹۹۲ و ۱۹۹۳، ناتو مأمور شد آسمان بوسنی و هرزگوین را پوشش دهد.

در سال ۲۰۱۱ بر فراز لیبی که درگیر جنگ داخلی شده بود هم منطقه پرواز ممنوع اعلام شد که نتیجه آن سقوط حکومت «معمر قذافی» بود.

مباحث مربوط به ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوریه و اوکراین نیز پس از وقوع جنگ و بحرانی شدن اوضاع این کشورها در شورای امنیت مطرح شد، اما رأی نیاورد.

با توجه به آنچه گفته شد، پیش‌نیاز وضع منطقه پرواز ممنوع بر فراز یک کشور را می‌توان ورود اوضاع آن کشور ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد دانست.

در جریان جنگ دوازده‌روزه که آسمان ایران و دالان عبور موشک‌ها و پهپادها به سوی اراضی اشغالی، شرایط جنگی داشت و چندی پس از آن، به‌دلیل تصمیم مسئولان ایرانی برای جلوگیری از صدمه دیدن پروازها در آسمان کشور، هرگونه پروازی در این فضا ممنوع اعلام و به اصلاح آسمان «کلیر» (Clear) شد که این هیچ ارتباطی به وضعیت پرواز ممنوع ندارد و به‌طور اصولی یک کشور یا یک بازیگر منطقه‌ای یا بین‌المللی نمی‌تواند به تنهایی علیه دیگری وضعیت پرواز ممنوع اعلام کند، حتی اگر این کشور آمریکا باشد چون نتوانست در جریان جنگ سوریه این تصمیم را به سایر اعضای شورای امنیت بقبولاند.

جمع‌بندی

آنچه مشخص است بی‌اطلاعی برخی کاربران از مسائل تخصصی حوزه‌های حقوق و امنیت بین‌الملل سبب شده تا برخی حساب‌های کاربری با حساب باز کردن روی سطح نامطلوب سواد رسانه‌ای در جامعه مجازی بکوشند شایعاتی را در شبکه‌های اجتماعی به راه بیندازند.

روزنامه اسرائیلی «جروزالم پست» هم پیشتر در یادداشتی با پیشنهاد کنترل حریم هوایی در مناطق مرزی ایران از طریق راه‌اندازی منطقه پرواز ممنوع، آن را ابزاری مؤثر برای تضعیف برنامه هسته‌ای و قدرت نظامی ایران دانسته بود. نویسنده این یادداشت با تاکید بر موفق نشدن سیاست‌های کنونی در متوقف کردن پیشرفت هسته‌ای تهران، ایجاد منطقه پرواز ممنوع را راهکاری برای اعمال فشار روانی و اقتصادی بر نظام جمهوری اسلامی توصیف کرده بود.

روشن است که با وجود عملیات هوایی صهیونیست‌ها علیه اهدافشان در خاک ایران، این پیشنهاد به معنای واقعی که بیان شد، به عملی شدن و به جریان افتادن در نهادهای بین‌المللی نزدیک هم نشد. با این حال برخی کاربران به پیشنهاد روزنامه اسرائیلی تحت عنوان «خبر بسته شدن آسمان ایران توسط اسرائیل» استناد می‌کنند اما با توجه به مجموعه آن‌چه بیان شد این گزاره را باید به کلی «نادرست» دانست.