به گزارش خبرگزاری ایمنا از یزد، در دل بافت تاریخی دیار دارالعباده و جایی که حسینیه ایران نامیده میشود، از روزهایی پیش از آغاز محرم، کوچهها رنگ عزا میگیرند و پرچمها و عمودها خبر از فرارسیدن ایام سوگواری میدهند اما آنچه یزد را از سایر شهرهای ایران متمایز میکند، نه تنها شور عزاداری بلکه اصالت و سبک ویژهای است که در نوحهخوانی و سینهزنی آن متجلی است، سبکی که با گذر زمان نه تنها فراموش نشده بلکه همچنان پر صلابت و با صلابت نسل به نسل منتقل شده است.
این سبک، آمیزهای از عشق به اهل بیت (ع) مهارتهای هنری، فرهنگ بومی و حتی موسیقی دستگاههای نساجی است، در این گزارش نگاهی داریم به ریشهها، ویژگیها و چالشهای پیش روی حفظ و ترویج سبک عزاداری یزدی.
ترکیب هنر، ایمان و فرهنگ در سبک عزاداری
حسین میرشریف، یکی از مداحان یزدی با اشاره به ریشههای تاریخی، سبک نوحهخوانی، سینهزنی در یزد به خبرنگار ایمنا میگوید: بر اساس شنیدهها، ضربآهنگ نوحههای قدیمی از حدود ۶۰ سال پیش از آهنگ دستگاههای نساجی قدیمی در یزد برداشت شده است، در واقع ریسندگی و بافندگی قدیم یزد توانسته است بر سبک نوحههای یزدی تأثیر بگذارد.
وی همچنین با اشاره به شیوه اجرای نوحهخوانی در هیئتهای قدیمی یزد میافزاید: در هیئتهای قدیمی یزد، رسم بر این بود که یک نوحه ورودی داشتند و نوحهخوانان معمولاً نوحههای دو دستهای را انتخاب میکردند، در این روش، هیئت به دو دسته تقسیم میشد و دسته اول و دوم، وارد مجلس میشدند و هربار یک دسته چند بیت میخواندند و به هم جواب میدادند.
نوحههایی که تاریخ را روایت میکنند
این مداح یزدی ادامه میدهد: پس از آن، چاووشیخوان هیئت (که همان روضهخوان بوده) نوحهای در وسط میخواند و سپس نوحه پایانی و خروج هیئت اجرا میشد که این سبک در اکثر هیئتهای یزدی مرسوم بوده و همچنان نیز ادامه دارد.
وی اضافه میکند: سبکهای سینهزنی یزدی در دستگاههای موسیقی و آوازها عمدتاً در نوحههای قدیمی در دستگاههای چهارگاه و شور اجرا میشده و نوحهخوانان در فضای ملودی این دستگاهها، نوحههای خود را آماده میکردند.
میر شریف دلیل انتخاب این دستگاهها را «رجازی بودن و احساسی بودن» آنها میداند و میگوید: به همین دلیل، استقبال مداحان و کسانی که سبکهای سینهزنی را میساختند در این فضا بیشتر بوده است، این سبکها، برگرفته از همان دستگاههای موسیقی قرآنی است که در سینهزنی یزد به کار گرفته میشود.
این مداح یزدی با تشریح تفاوتها و تحولات سبکهای مداحی در یزد ادامه میدهد: دو سبک سنتی و جدید در مداحی یزد وجود دارد، سبک سنتی که از دیرباز مرسوم بوده و سبکهای جدید که بیشتر با نام سبکهای محفلی شناخته میشوند.
میرشریف با بیان اینکه تفاوت اصلی این دو سبک در روش اجرا است، میگوید: در سبکهای قدیم، ریتمهای تک ضرب و سهضرب رایج بود، اما به تازگی ریتمهای هفتضربی، پنجضربی و دوضربی نیز اضافه شده است، همچنین در سبکهای جدید، مواردی چون زمینه، شور و واحد وجود دارد که همگی از ابتدا تا انتهای نوحه به یک شیوه اجرا میشوند.
وی درباره استفاده هیئتهای مذهبی یزد از سبکهای جدید میافزاید: هیئتهای یزدی در حال حاضر ضمن حفظ سبک و سیاق قدیمی خود در برخی موارد از سبکهای جدید نیز بهره میبرند.
میر شریف یکی از دلایل این رویکرد را تفاوت در ذائقه جوانان و استقبال آنها از سبکهای جدید میداند و میگوید: این تفاوت در ذائقه، عامل اصلی گرایش به سمت سبکهای جدید است.
این مداح یزدی با اشاره به تفاوت دیگر این دو سبک میگوید: در سبکهای سنتی، دست برای کارهای هنری و ایجاد تنوع در ملودی، ریتم سینهزنی و انواع نوحهها بازتر است، در حالی که در سبکهای جدید نوحهای که امروزه ارائه میشود، این فضای تنوع محدودتر است.
یزد، مهد عزاداری سنتی با سبک سینهزنی منحصربهفرد
میرشریف با اشاره به توجه روزافزون به سبک عزاداری یزدی و ویژگیهای متمایز این سبک تصریح میکند: محکم سینهزدن، هماهنگی در سینهزنی و جوابگویی با اشعار طولانی از خصوصیات بارز عزاداری یزد است که نیاز به حفظ و ترویج این سنت است.
وی ویژگی منحصربهفرد سبک یزدی را در سینهزنی محکم و هماهنگ هیئتها و همچنین جوابهای حفظ شده توسط سینهزنان میداند و میگوید: اشعار طولانی به صورت هماهنگ و با یک انسجام خاص توسط تمام سینهزنان خوانده میشود که این امر، سبکی کاملاً متمایز در عزاداری یزد ایجاد کرده است.
این مداح اهل بیت (ع) در یزد با مقایسه سبک یزدی با سایر مناطق میافزاید: در عزاداری مناطق دیگر هم شاهد جوابگویی در نوحهها هستیم، اما این جوابها معمولاً کوتاه، تککلمهای یا یکبیتی هستند، در مقابل، در نوحههای یزدی، گاهی سینهزنان تا شش یا هفت بیت را به صورت هماهنگ و با انسجام جواب میدهند که این نشان از عمق و غنای این سبک دارد.
میرشریف با بیان اینکه برای حفظ سبک عزاداری در یزد، باید تلاش شود تا این سبک در طول سال به ویژه در دهه محرم به طور گستردهتری تبلیغ و ارائه شود، ادامه میدهد: در طول سال، هیئتهای سنتی فعالیت چندانی در حوزه عزاداری ندارند و البته در فعالیتهای اجتماعی حضور دارند و این خلأ موجب شده است که سبکهای جدید و روش هیئتهای محفلی بیشتر مورد توجه قرار گرفته و به گوش مردم برسد.
وی با تاکید بر اهمیت حمایت از هیئتهای سنتی و ترویج سبکهای اصیل عزاداری تصریح میکند: با برنامهریزیهای مناسب، شاهد حفظ و انتقال این میراث معنوی به نسلهای آینده باشیم.
سبک عزاداری یزد، میراثی که باید حفظ شود
وی در بررسی ابعاد مختلف سبک عزاداری یزد و جایگاه آن در میان نسل جوان و راهکارهای حفظ این سنت دیرینه میگوید: سازمان تبلیغات اسلامی، شورای هیئتهای مذهبی و کانون مداحان، سه نهاد اصلی هستند که مسئولیت حفظ و ترویج سبک عزاداری یزد را بر عهده دارند، این نهادها باید با همت و تلاش مضاعف، مانع از فراموشی این سبک منحصر به فرد در آینده شوند.
میرشریف با تشریح فرایند ساخت نوحهها در یزد و با اشاره به نوآوری در ترکیب ملودی و شعر میافزاید: در هیئتهای یزدی، معمولاً ابتدا ملودی نوحه ساخته میشود و سپس شاعر، شعر را بر اساس آن ملودی میسراید و حدود ۸۰ درصد هیئتها بزرگ اینگونه کار میکنند و پس از آن نوحه هیئتها با سینهزنان تمرین میشود.
وی میافزاید: این رویکرد موجب میشود که شعر و ملودی هماهنگی کاملی داشته باشند و ریتم نوحهخوانی در تناسب با موضوع اشعار قرار دارد، این هماهنگی چه در بخش حماسی و چه در بخش احساسی نوحه، جلوهای خاص به عزاداری یزد میبخشد.
این مداح یزدی، یکی دیگر از تفاوتهای اصلی نوحههای یزدی با سایر مناطق را در مدل ملودی و آهنگ اشعار میداند و اضافه میکند: این تفاوتها به ویژه برای مخاطبان غیر یزدی، جذابیت و جلب توجه بیشتری ایجاد میکند.
نوحهخوانی یزد، رسانهای معنوی در خدمت شیعه
سیده سمیه هاشمی، کارشناس ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد با بیان اینکه یزد یکی از شهرهای بسیار مذهبی کشور است که در بیشتر ایام سال به ویژه در ماههای محرم و صفر همیشه مجلس عزاداری امام حسین (ع) و ائمه اطهار با شکوه خاصی در آن برپاست، به خبرنگار ایمنا میگوید: نوحهخوانی و شعرهایی که در سوگ امامان معصوم خوانده میشود از اهمیت خاصی برخوردار است، چرا که بازگویی شرح مصیبتها و وقایع حزنانگیزی بوده که برخاندان پیامبر (ص) گذشته و میتواند هرچه بیشتر مردم را با زندگی ایشان آشنا سازد، در این میان نوحهخوانهای یزدی همچون مرحوم حسین سعادتمند نوحه و نوحهخوانی را در پروسه زمانی بعد از انقلاب دستخوش دگرگونی کردند و اشعار مرحوم سعادتمند با همان سبک خاص خودش توسط مداحان دیگر تکرار میشود و اشعار او در حافظه اهالی یزد جاودانه مانده است.
وی میافزاید: تمام عناصر نوحه مدیون مرثیهخوانان بزرگ سالهای دور همچون مرحوم حسین سعادتمند است، چه از لحاظ موسیقی نوحه که در قطعات آنالیز آن انجام گرفته و چه از لحاظ فرم سینهزنی و تغییر ریتمها و چه از لحاظ ادبی و سوال و جوابهایی که بین نوحهخوان و هیئت انجام گرفته است.
هاشمی با بیان اینکه اگر تنالیته نوحهها جابهجا شود، دیگر آن نوحه جذابیت اجرای قبل را ندارد، ادامه میدهد: پس اجرای نوحه در تنالیته خودش حتماً باید توسط فردی اجرا شود که توانایی خوانندگی در کوکهای بالا و داشتن تحریرهای ریز و گلیساندوهای مناسب است که به بهترین نحو در یک نوحهخوان حرفهای با صدای روحانی جلوه میکند.
وی اضافه میکند: علت برتری نوحههای یزد در چند عامل از جمله استفاده از عنصر موسیقی اصیل پیوندهای صحیح و اجراهای بینقص، استفاده از شعر ناب و فاخر، تلفیق صحیح شعر و موسیقی، تفکر صحیح و هدفمندی که در پشت عزاداری و نوحهها وجود دارد و حفظ اصالت نوحهخوانی و توجه به فلسفه اسلامی عزاداری نهفته است.
به گزارش ایمنا، یزد تنها شهری نیست که در آن برای امام حسین (ع) اشک میریزند، اما بیتردید شهری است که در آن اشک با آهنگ، سینهزنی با معنا و نوحهخوانی با هنر در آمیخته است، سبک عزاداری یزدی، به مثابه گنجینهای بیبدیل از فرهنگ دینی و موسیقایی، نیازمند حمایت، توجه و برنامهریزی است تا در گذر روزگار به فراموشی سپرده نشود، آنچه امروز میراث ماست، فردا هویت فرزندانمان خواهد بود، پس باید کوشید تا این هنر معنوی همچون خود محرم جاودانه بماند.
نظر شما