به گزارش خبرگزاری ایمنا از اردبیل، ماه محرم که فرا میرسد، اردبیل دیگر تنها یک شهر نیست؛ روایتی زنده از حماسه، اشک و ارادت میشود، خیابانهایش، محلههایش، مساجد و تکایایش همه رنگ محرم به خود میگیرند و صدای نوحه و ناله در کوچهپسکوچههای آن طنینانداز میشود.
مردمان این دیار، با پیشینهای عمیق از عشق و وفاداری به ساحت امام حسین (ع)، آیینهایی منحصر به فرد و ریشهدار را از نسلهای گذشته به امروز رساندهاند، آیینهایی که تنها بهعنوان یک مراسم مذهبی برگزار نمیشوند، بلکه بخشی از هویت، باور و فرهنگ زندگی مردم اردبیل هستند.
در اردبیل، عزاداری امام حسین (ع) با آئین باشکوه و تاریخی طشتگذاری آغاز میشود؛ آئینی که نماد بستن آب بر کاروان عاشورا و تجلی غیرت و همدلی مردمان است اما این تنها آغاز ماجراست، از دوم محرم، دستههای سینهزنی و زنجیرزنی در محلات ششگانه به راه میافتند، تعزیهها با اشعار حماسی و تصویرسازیهایی پرشور اجرا میشوند و شام غریبان با شمعهایی در دستان عاشقان، شبهای اردبیل را روشن میکند، صدای طبل و سنج، عطر اسپند و نوای «یا حسین» اردبیل را به شهری سراسر سوگ بدل میسازد.
در این گزارش، نگاهی فراگیر و عمیق به آئینهای عزاداری مردم اردبیل در ماه محرم خواهیم داشت، از طشتگذاری گرفته تا دستهگردانیهای سنتی، از تعزیه و شبیهخوانی گرفته تا حضور پرشور مردم در تاسوعا و عاشورا، و از شام غریبان تا مجالس شبانهروزی که روح محرم را تا اربعین زنده نگه میدارند.
طشتگذاری اردبیل؛ آبی بر عطش مانده از کربلا
آئین سنتی و مذهبی طشتگذاری یکی از شاخصترین مراسم عزاداری این شهر است که هر ساله در آستانه ماه محرم با شکوه خاصی برگزار میشود، این مراسم نمادی از بستن آب بر امام حسین (ع) و یارانش در واقعه کربلاست و با حضور گسترده مردم، ریشسفیدان و مداحان در مساجد محلات مختلف شهر اجرا میشود.
طشتگذاری اردبیل در بهمن سال ۱۳۸۹ به عنوان میراث معنوی و ناملموس در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید، این ثبت، تأییدی بر اصالت، قدمت و ارزش فرهنگی این آئین در حافظه تاریخی مردم آذریزبان کشور است.
حجتالاسلام مهدی ستوده، مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان اردبیل درباره این آئین به خبرنگار ایمنا میگوید: مراسم طشتگذاری در مساجد و حسینیهها با استفاده از طشتهای مسی پر از آب و با نیت عرض سلام به آقا سیدالشهدا برگزار میشود. این عمل مصداق بارز عبارت «سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم» در زیارت عاشوراست.
وی میافزاید: این آئین که از زمان صفویه انجام میشود، تا امروز نیز استمرار پیدا کرده است و به عنوان نمادی از جوانمردی، ایثار و گذشت شناخته میشود.
ستوده بیان میکند: این مراسم روز بیستوششم ذیالحجه در امامزاده سید صدرالدین آغاز میشود و در بیستوهفتم ذیالحجه با طشتگذاری توسط محلات ششگانه اردبیل و مدیریت هیئت امنا در مسجد جامع اردبیل همراه با حضور پرشور مردم ادامه پیدا میکند، در روز بیستوهشتم ذیالحجه نیز طشتگذاری در مسجد اعظم و سه محله انجام میشود و از بیستونهم ذیالحجه، این مراسم در تمام محلات برگزار خواهد شد.
وی ادامه میدهد: از روز دوم محرم، مسیرهای محلات ششگانه برای برگزاری تعزیه آماده میشوند و دستههای عزاداری طبق روال گذشته از بازار وارد و به سمت محلات ششگانه حرکت میکنند، عزاداران در مقابل یا داخل مساجد حضور پیدا کرده و مراسم عزاداری و سینهزنی را آغاز میکنند.
مدیرکل اوقاف توضیح میدهد: مداحان با خواندن اشعار حماسی و سوگسرودهها، فضای مجلس را معنوی و پرشور میکنند، پس از آن، ریشسفیدان و معتمدان محله طشتهای برنزی یا مسی را بر دوش گرفته و با احترام وارد مسجد میشوند و مردم نیز به نشانه احترام برخاسته و با نوای «الدخیل یا ابوالفضل» به سینهزنی میپردازند.
وی ادامه داد: طشتها در جایگاههای ویژه قرار داده شده و کوزههایی که آب در آنها ریخته شده، در طشتها گذاشته میشود، این آب نمادی از رود فرات است که در واقعه عاشورا بر اهل بیت امام حسین (ع) بسته شد.»
ستوده اضافه میکند: طشت نماد مشک حضرت ابوالفضل (ع) و یادآور تشنهکامی شهدای کربلاست و آب، نماد فراتی است که بر کاروان امام حسین (ع) بسته شده بود، این آئین جلوهای از انسجام و همدلی مردم اردبیل در پاسداشت فرهنگ عاشورایی است و مقدمهای روحانی برای ورود به ماه محرم به شمار میآید.
روایتی از عطش در قالب یک آئین
بیوک جامعی، پژوهشگر فرهنگ عامه اردبیل نیز درباره آئین طشتگذاری به خبرنگار ایمنا میگوید: این مراسم مذهبی و سنتی که به مناسبت آغاز ایام عزاداری شهدای کربلا برگزار میشود، پیشینهای منحصر به فرد در شهر اردبیل دارد و در هیچ شهر دیگری با این گستردگی و نظم تاریخی دیده نمیشود.
وی میافزاید: طشتگذاری سه روز تا ابتدای ماه محرم در حدود ۲۰۰ مسجد در نقاط مختلف اردبیل برگزار میشود، نخستین مراسم رسمی در شامگاه بیستوهفتم ذیالحجه و پس از نماز مغرب در مسجد جامع اردبیل برگزار میشود و سپس سایر محلات یکی پس از دیگری این آئین را اجرا میکنند.
جامعی در تشریح جزئیات اجرای این مراسم در مسجد جامع اردبیل میگوید: طشتگذاری در این مسجد به همت عزاداران محله طوی برگزار میشود، چند روز پیش از برگزاری، زنان این محله با نظافت مسجد و شستوشوی فرشها، مقدمات آئین را فراهم میکنند و طشتها را در گوشهای از مسجد آماده میگذارند.
عضو هیئت امنای محلات ششگانه شهر اردبیل ادامه میدهد: در روز برگزاری طشتگذاری، به نشانه وحدت شش محله اصلی اردبیل، شش طشت آب در مسجد جامع قرار داده میشود، در این مراسم، علاوه بر عزاداران محله طوی، بزرگان و نمایندگان هیئت امنای پنج محله دیگر نیز شرکت میکنند.
او میافزاید: پس از عزاداری محله طوی و محلههای تابعه، نمایندگان هر محله طشت مربوط به خود را با یاری جوانان و در میان شور و جمعیت، به سمت سکو حمل کرده و در جای مخصوص قرار میدهند، در پایان، عزاداران کوزههای آب را بر دوش گرفته و با عبور از میان جمعیت، آنها را درون طشتها خالی میکنند.
آب، طشت، ایمان؛ میراثی برای نسلها
جامعی در ادامه میگوید: عزاداران اردبیلی در ایام دهه اول محرم، برای رفع عطش از آب طشتها مینوشند و به تأثیر شفابخش آن اعتقاد دارند، بسیاری نیز این آب را برای تبرک به منازل میبرند تا بیماران از آن بنوشند و شفا پیدا کنند.
وی همچنین با اشاره به دیگر برنامههای این آئین از جمله روشنکردن شمع، خواندن دعای مخصوص فاتحه و اجرای مرثیههای سنتی اضافه میکند: در صورت کاهش آب، به صورت طبیعی و بدون آئینی خاص، آب تازه در طشتها ریخته میشود.
این پژوهشگر تاریخ اظهار میدارد: در دوران قاجار، طشتگذاری تنها در مسجد جامع اردبیل برگزار میشد اما بهتدریج این سنت در سایر محلات شهر نیز گسترش پیدا کرد، به گفته او، این آئین در سالهای اخیر حتی در دیگر مناطق آذربایجان و میان اردبیلیهای مقیم تهران نیز رایج شده و هر ساله پیش از محرم برگزار میشود.
جامعی که نویسنده کتاب «آثار و ابنیههای تاریخی اردبیل» است، در پایان بر اهمیت حفظ این سنت مذهبی فرهنگی به عنوان بخشی از هویت تاریخی شهر اردبیل تأکید میکند.
شبیهخوانی، تعزیه، شام غریبان؛ ادامه مسیر عزاداری
حجتالاسلام مهدی ستوده، مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان اردبیل همچنین درباره دیگر آئینهای اردبیلیها در ماه عزای سیدالشهدا میگوید: از دوم تا هشتم محرم، هر روز یکی از محلات ششگانه (گازران، سرچشمه، عالیقاپو، پیرعبدالملک، اوچدکان و طوی) همراه با شعباتشان، دستههای سینهزنی و زنجیرزنی را از بازار و اطراف مسجد جامع عبور میدهند، مسیر دقیق حرکتها از بازار سنتی تا محلات تعیین شده است.
همچنین وی تشریح میکند: شبیهخوانی و تعزیه صبح و ظهر عاشورا در مساجد و میادین شهر برگزار میشود و عصر عاشورا مراسم شامغریبان در مساجد و تکایا برپا است، تقریباً تمام مساجد محلات ششگانه از آغاز محرم تا اربعین، مراسم عزاداری شبانهروزی دارند.
مدیرکل اوقاف استان اردبیل در پایان اشاره میکند: تجمع بزرگ عزاداران حسینی در عالیقاپو و در برابر بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی که از شهرت ملی و جهانی برخوردار است، هر ساله برگزار میشود، در سالجاری نیز برگزاری این تجمع طبق تصمیم شورای تصمیمگیری و با رعایت ضوابط مربوطه انجام خواهد شد.
به گزارش ایمنا، عزاداری در اردبیل، تنها تکرار یک سنت کهن نیست، بلکه استمرار یک هویت است؛ هویتی عاشورایی که در قاب آیینهایی چون طشتگذاری، سینهزنی، تعزیهخوانی و شام غریبان به تصویر کشیده میشود. مردمان این شهر، هر ساله با آغاز ماه محرم، نهتنها عزادار واقعهای تاریخی میشوند، بلکه زندگی خود را با آموزههای عاشورا پیوند میزنند.
از بازار سنتی تا مسجد جامع، از محلات ششگانه تا بقعه شیخ صفیالدین، شور و شعور حسینی در پیکره این شهر جریان دارد. آیینهایی که با همت نسلبهنسل مردمان اردبیل زنده مانده و امروز به عنوان سرمایهای معنوی و فرهنگی، چشماندازی از دیانت و همبستگی را پیش روی ایران و جهان قرار داده است.
در روزگار شتاب و دگرگونی، حفظ این آئینها نهتنها ادای دینی به گذشته است، بلکه مسئولیتی است برای آینده، تا نسلهای بعد نیز در سایه همین اشکها، همین طشتها، همین نغمههای حماسی، راه حقیقت را از عاشورا بیاموزند.
نظر شما