به گزارش خبرگزاری ایمنا از مازندران، در تاریخ پر فراز و نشیب ایران، برخی نقاط به دلایلی فراتر از جغرافیا و اقلیم به نقطه‌های عطف فرهنگی و اعتقادی تبدیل شدند، مازندران یا همان دیار تبرستان کهن، تنها به خاطر جنگل‌های انبوه، کوه‌های مه گرفته و دریای بی‌کرانش در حافظه تاریخی مردم ایران ماندگار نشده، بلکه نقش مهمی در تاریخ تشیع و بنای اولین حکومت‌های مذهبی شیعه ایفا کرده است.
در روزگاری که خلافت‌های سنی مذهب بغداد و شام بر فضای سیاسی و مذهبی جهان اسلام سیطره داشتند، خطه شمالی ایران، به ویژه آمل، میزبان نخستین قیام‌های علوی و سپس تأسیس حکومت‌هایی بود که پرچم مکتب اهل بیت (ع) را برافراشتند، این خیزش فکری و سیاسی نه تنها در مازندران که در تاریخ تشیع امامیه تأثیری عمیق و ماندگار بر جای گذاشت.
یکی از چهره‌های پژوهشی و دینی معاصر که سال‌ها در حوزه‌ی تاریخ تشیع مازندران پژوهش کرده، حجت‌الاسلام ابراهیم یعقوبیان است، او در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با تأکید بر اهمیت جایگاه آمل در تاریخ تشیع می‌گوید: آمل شهری است که برای نخستین بار، حکومت علویان در آن شکل گرفت، یعنی بعد از حکومت امیرالمؤمنین علی (ع) و مدت کوتاه خلافت امام حسن مجتبی (ع)، نخستین حکومت رسمی علویان در شهر آمل و در بیستم شوال هجری پایه‌گذاری شد، زمانی که مردم با حسن بن زید بیعت کردند.
به گفته او، برادر حسن بن زید نیز مدتی کوتاه حکومت را ادامه داد و پس از آن، حسن بن علی عسگری، معروف به ناصر کبیر یا ناصرالحق، زمام امور را در آمل به دست گرفت و استمرار این حکومت را رقم زد.
از ناصر کبیر تا نجف اشرف، یک پیوند هزارساله
نکته کمتر گفته‌شده اما شگفت‌انگیز، نسبت خانوادگی ناصرالحق با بزرگ‌ترین علمای شیعه در قرون بعدی است، حجت‌الاسلام یعقوبیان در این‌باره توضیح می‌دهد: ناصرالحق جد مادری سیدرضی و سید مرتضی است، همین سید مرتضی بعدها در عراق شاگردی به نام محمدبن‌حسن طوسی معروف به شیخ طوسی، بنیان‌گذار حوزه علمیه نجف را پرورش می‌دهد، یعنی کسی که حوزه نجف را بنا نهاد، از نوادگان سادات آملی و خطه مازندران بهره برده بود، این خط فکری و علمی، نشان می‌دهد چگونه ریشه‌های فقاهت امامی از شمال ایران تا قلب عراق امتداد پیدا کرده است.
اگر از سلسله علویان عبور کنیم، باید به شخصیت محوری دیگری در تاریخ شیعه مازندران اشاره کرد، سید میرقوام‌الدین مرعشی، معروف به میر بزرگ. یعقوبیان درباره او می‌گوید: میر قوام‌الدین‌بن عبدالله‌بن‌محمدبن‌صادق‌بن‌عبدالله‌بن‌علی مرعشی از سادات جلیله و از نوادگان امام سجاد (ع) است، ایشان پس از تحصیل در خراسان و نزد استادانی چون عزالدین سوقندی به آمل بازگشت و به‌زودی محبوبیت فراوانی میان مردم پیدا کرد، او ابتدا به دستور حاکم وقت دستگیر و زندانی شد، اما پس از آزادی، در روستای مرزنگو از توابع دابو ساکن شد.
یعقوبیان در ادامه با اشاره به شرایط آن دوران می‌افزاید: مردم از هر سو از میر قوام‌الدین خواستند که قیام کند و حکومت را در دست بگیرد، او به اصرار مردم قیام کرد و موفق شد حکومتی شیعی و مردمی را پایه‌گذاری کند که به سلسله مرعشیان شهرت پیدا کرد.
بقعه میر بزرگ؛ گواهی بر شکوه علم و ایمان
میر بزرگ تنها یک رهبر سیاسی نبود، او از نظر دینی و علمی در زمره بزرگ‌ترین فقهای شیعه قرار داشت، این عالم شیعی در کنار قدرت سیاسی در عرصه تدریس، زهد و تألیف نیز برجسته بود. یعقوبیان دراین‌باره می‌گوید: برخی علمای شیعه از میر بزرگ به عنوان یکی از زهاد، فقها و حکمای برجسته یاد می‌کنند، او هم در سیاست، هم در علم، مجاهدی بزرگ بود و همین ویژگی، حکومتش را مشروع و ماندگار ساخت.
جایگاه تاریخی و فرهنگی میر بزرگ نه تنها در افکار و سنت‌های دینی، بلکه در معماری و میراث فرهنگی نیز نمایان است، بقعه متبرکه میر بزرگ در بافت تاریخی شهر آمل با معماری دوره صفوی و گنبد زیبا و کاشی‌کاری منحصر به فرد، یکی از مهم‌ترین آثار ملی مازندران به شمار می‌رود.
این بنا در سال ۱۰۲۰ هجری قمری، در عهد شاه عباس صفوی بر فراز مدفن میر بزرگ ساخته شد، ساختمان بقعه دارای پلان چهارضلعی، مساحتی حدود ۷۸۱ مترمربع و مصالحی عمدتاً آجری است.
در بالای آن نیز حوزه‌ای برای تدریس طلاب ساخته شده که نماد پیوند علم و مذهب است، این اثر در پانزدهم دی ۱۳۱۰ با شماره ۵۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و امروزه در کنار مصلای قدس آمل، محل زیارت و بازدید گردشگران مذهبی است.
میراث معنوی میربزرگ تا سده‌ها بعد نیز در حافظه دینی شیعه زنده ماند، مرحوم حاج شیخ عباس قمی، صاحب کتاب مفاتیح‌الجنان، درباره او می‌نویسد: «قبر ایشان در آمل، مازندران به ساطرالانوار شهرت دارد.
به گزارش ایمنا، حکومت علویان و سپس مرعشیان در مازندران، سرآغاز تاریخی بود که بعدها در عصر صفویه به اوج رسید اما آنچه تبرستان را خاص می‌کند، تنها سبقت تاریخی نیست، بلکه پیوند عمیق و اصیل آن با ایمان مردمی، فقاهت، و مجاهدت در راه حق است، میراثی که هنوز در کوچه‌های قدیمی آمل، بر سنگ‌فرش بقعه‌ها و در خاطره مردمان جاری است.
نظر شما