به گزارش خبرگزاری ایمنا، در طول سالهای اخیر مذاکرات با ایالات متحده پیرامون برنامه هستهای کشور، همواره بهواسطهی نگاههای متضاد دو طرف و تغییر مکرر مواضع طرف آمریکایی از جمله رفتارهای غیرشفاف و متناقض دولتمردان آمریکا پیچیده شده است. به همین بهانه نگاهی به تاریخچهی فعالیتهای هستهای ایران و زنجیرهی سوخت هستهای کشور خواهیم داشت.
تاریخچهی فعالیت هستهای ایران
تأسیس و بهرهبرداری از رآکتور تحقیقاتی دانشگاه تهران
بر اساس اسناد رسمی آژانس بینالمللی انرژی اتمی (AEOI)، اولین گام جدی ایران در زمینهی فناوری هستهای به سال ۱۳۳۵ بازمیگردد که «مرکز اتمی دانشگاه تهران» تحت نظارت دولت وقت و با حمایت آمریکا برای پژوهشهای آموزشی تأسیس شد. پس از انتقال انستیتو علوم هستهای سنتو از بغداد به تهران، ساخت رآکتور پنج مگاواتی MTR (رآکتور تحقیقاتیِ آبسبک) از سال ۱۳۴۰ آغاز و در آبان ۱۳۴۶ به بهرهبرداری رسید؛ این رآکتور تا پیش از انقلاب اسلامی با سوخت اورانیوم با غنای بالا (۹۳ درصد) کار میکرد و کلیهی تأمین اورانیوم غنیشده را آمریکا عهدهدار بود.
پس از انقلاب ۱۳۵۷، رآکتور دانشگاه تهران تا سال ۱۳۷۲ همچنان فعال ماند اما سوخت را از اورانیوم غنیشدهی ۹۳ درصد به اورانیوم با غنای پایین (حدود ۲۰ درصد) تغییر دادند تا وابستگی به سوخت با غنای بالا کاهش پیدا کند.
عضویت در NPT و تأسیس سازمان انرژی اتمی
در سال ۱۳۵۲، ایران به کنوانسیون منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) پیوست و در سال ۱۳۵۳، سازمان انرژی اتمی ایران (AEOI) تشکیل شد. در همان سال، قراردادی با فرانسه منعقد گردید تا ۱۰ درصد سهام شرکت فرانسه (Eurodif) خریداری و مقدمات غنیسازی مقدماتی توسط کنسرسیوم کشورهای فرانسه، بلژیک، اسپانیا و ایتالیا فراهم شود؛ با وقوع انقلاب، این پروژه بهصورت عملیاتی متوقف شد.
تحریمها و شروع غنیسازی بومی
در طول دههی ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰، تحریمهای غرب بهویژه آمریکا، روند توسعهی صنعت هستهای ایران را کند کرد، اما در ۲۲ بهمن ۱۳۸۵، ایران اعلام کرد که موفق شده است چرخه کامل سوخت هستهای را بهصورت بومی تکمیل کند.
در ۲۰ فروردین ۱۳۸۵ (۹ آوریل ۲۰۰۶)، طی مراسمی در نطنز، محمود احمدینژاد رئیسجمهور وقت، اعلام کرد که ایران به تکنولوژی غنیسازی اورانیوم در سطح آزمایشگاهی با استفاده از سانتریفیوژهای بومی دست یافته است.
این موفقیت در سایت هستهای نطنز و با استفاده از سانتریفیوژهای IR-1 انجام شد که از روی فناوریهای پاکستانی و اروپایی توسعه یافته بودند.
این اعلام رسمی واکنش شدید کشورهای غربی و آژانس بینالمللی انرژی اتمی را به همراه داشت و ایران وارد دور جدیدی از تحریمها و مذاکرات هستهای شد، اما کشور را به تکنولوژی رساند که تا به امروز کمتر از ۱۵ کشور جهان به آن دست پیدا کردهاند.
زنجیرهی سوخت هستهای ایران
صنعت هستهای هر کشور مبتنی بر «چرخهی سوخت هستهای» است که شامل مراحل زیر میشود:
اکتشاف و استخراج سنگ اورانیوم
مهمترین ذخیرهی اورانیوم کشفشده در ایران، معدن ساغند (یزد) است، این معدن بهعنوان حلقهی اول زنجیرهی سوخت هستهای شناخته میشود و ظرفیت آن بالغ بر ۱۱۰۰ تن اورانیوم تخمین زده شده است. بهرهبرداری از این معدن از سال ۱۳۹۲ آغاز شد و سالانه بیش از ۱۲۰ هزار تن سنگ اورانیوم استخراج میشود؛ عیار متوسط این سنگ حدود ۳۰۰ PPM است اما نمونههایی با عیار تا ۱۰۰۰ PPM نیز بهدست آمده است.
استخراج سنگ اورانیوم در ساغند توسط متخصصان ایرانی و با نظارت کارشناسان فنی انجام میگیرد و پس از آن، به مجتمع تولید «کیک زرد» در اردکان (یزد) منتقل میشود.
فرآوری سنگ اورانیوم و تولید «کیک زرد» (اوکسید اورانیوم)
کارخانهی کیک زرد اردکان با ظرفیت اسمی تولید حدود ۶۰ تا ۷۰ تن اوکسید اورانیوم در سال، توسط متخصصان داخلی طراحی و ساخته شده است و از سال ۱۳۹۲ به بهرهبرداری رسید. مجموعهی اردکان شامل خطوط خردایش، جداسازی و تبدیل سنگ اورانیوم به اوکسید است. اولین محمولهی کیک زرد (۱۰ تن) در فروردین ۱۳۹۷ به تأسیسات UCF اصفهان ارسال شد و تا پایان همان سال، حدود ۴۰ تن کیک زرد تولید شد.
تأسیسات تبدیل (Uranium Conversion Facility- UCF) اصفهان
تأسیسات UCF در اصفهان برای تبدیل «کیک زرد» (اوکسید اورانیوم) به هگزا فلوراید اورانیوم (UF₆) طراحی شده است. این فرآیند شامل تبدیل اُکسید اورانیوم به هگزافلوراید با استفاده از فلوراید هیدروژن است که گاز UF₆ معمولاً در فشار و دمای کنترلشده تولید میشود. تأسیسات UCF اصفهان توانایی تولید سالانه حدود ۴۰۰ تن UF₆ را دارد و جز زیرساختهای مهم چرخهی سوخت هستهای بهشمار میرود.
غنیسازی در تأسیسات نطنز و فردو
الف) نطنز (تأسیسات غنیسازی مرکزی): در سال ۱۳۸۲، ایران ساخت تأسیسات خود را در نطنز آغاز کرد و در سال ۱۳۸۵ از آن رونمایی شد. این سایت دارای سانتریفیوژهای گازی شکل IR-1 و نسلهای بعدی نظیر IR-2m است. در مراحل اولیه، ایران غنای ۳.۵ تا ۵ درصد را برای مصارف تحقیقاتی و تولید میلهی سوخت تحقیقاتی استاد کالی انجام میداد. پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷، ایران بهتدریج غنای ۴.۵ درصد و سپس ۲۰ درصد را هم تجربه کرد.
ب) فردو: کارخانهی نیمهصنعتی غنیسازی فردو در شهریور ۱۳۸۸ به آژانس بینالمللی انرژی اتمی اعلام شد. فردو در عمق ۲۰۰ متری کوه ساخته شده تا در برابر حملات هوایی و موشکی مصون باشد. این تأسیسات در زمان تحریمها با فناوری بومی، تولید غنای زیر ۵ درصد و سپس ۲۰ درصد را دنبال کرد و تاکنون نیز تحت نظارت آژانس فعالیت میکند.
تولید میلهی سوخت هستهای و کاربرد نهایی
پس از رسیدن غنای لازم (حداکثر ۴ تا ۵ درصد) در نطنز یا فردو، UF₆ به واحد تولید میلهی سوخت در اصفهان بازگردانده میشود تا پس از تبدیل به فلز اورانیوم و شکلگیری میلههای سوخت (Fuel Assembly)، به رآکتورهای تحقیقاتی یا نیروگاه بوشهر ارسال شود. نیروگاه بوشهر (واحد یک) که توسط روسیه تکمیل شد، قادر است سالانه ۱۰۶۰ مگاوات برق تولید کند و از سال ۱۳۹۷ به شبکهی سراسری برق وصل است. علاوه بر مصرف در بوشهر، بخشی از اورانیوم غنیشده برای تولید رادیوایزوتوپهای دارویی و صنعتی در داخل کشور بهکار میرود.
چرخهی سوخت هستهای ایران از معدن ساغند (یزد) آغاز شده، در اردکان بهصورت اوکسید (کیک زرد) تبدیل میشود، سپس در اصفهان به UF₆ تبدیل شده و در نهایت در نطنز یا فردو غنیسازی میگردد، تولید میله سوخت در اصفهان و استفاده در رآکتورهای تحقیقاتی و نیروگاهی نقطهی پایانی این چرخه محسوب میشود.
نظر شما