غرق در سیاهه دود

به گزارش خبرگزاری ایمنا، کاهش مصرف دخانیات و پیشگیری از تجربه اولیه آن در دوران نوجوانی و جوانی یکی از مهم‌ترین چالش‌های بهداشت عمومی است؛ این دوران از زندگی، زمانی است که افراد به دنبال استقلال، هویت‌یابی و تجربه‌های جدید هستند و در صورتی که حمایت‌های لازم از سوی خانواده، مدارس و جامعه فراهم نشود، ممکن است افراد به مصرف دخانیات روی بیاورند و پیشگیری از این اقدام نیازمند یک رویکرد چندجانبه است که آموزش، آگاهی‌بخشی، سیاست‌های محدودکننده و حمایت‌های روانی و اجتماعی را دربر بگیرد.

یکی از مهم‌ترین راه‌های کاهش مصرف دخانیات، افزایش آگاهی افراد درباره اثرات مخرب آن است، نوجوانان و جوانان باید بدانند که دخانیات نه‌تنها سلامت جسمانی آن‌ها را به خطر می‌اندازد، بلکه به‌مرور بر توانایی‌های ذهنی، عملکرد تحصیلی و حتی روابط اجتماعی آنها تأثیر منفی دارد و برگزاری برنامه‌های آموزشی در مدارس، کمپین‌های اطلاع‌رسانی و محتوای دیجیتال می‌تواند نقشی اساسی در انتقال این پیام داشته باشد.

سیاست‌های محدودکننده نقش کلیدی در پیشگیری از مصرف دخانیات دارد و ممنوعیت فروش محصولات دخانی به افراد زیر سن قانونی، افزایش قیمت سیگار و سایر محصولات دخانی و محدودیت در تبلیغات این محصولات می‌تواند دسترسی نوجوانان و جوانان به دخانیات را کاهش دهند و بسیاری از کشورها با اجرای چنین سیاست‌هایی توانسته‌اند میزان مصرف دخانیات را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهند.

حمایت‌های خانوادگی در جلوگیری از تجربه اولیه دخانیات تأثیر زیادی دارد و والدینی که روابط نزدیکی با فرزندان خود دارند، محیطی امن برای گفت‌وگو ایجاد می‌کنند و با رفتارهای سالم، الگوی مثبتی برای آن‌ها هستند، می‌توانند احتمال روی آوردن فرزندان خود به دخانیات را کاهش دهند و تشویق به فعالیت‌های جایگزین مانند ورزش، هنر و داشتن سرگرمی‌های سالم نیز راهکاری مؤثر است.

سیگار و دخانیات، شایع‌ترین و مرگبارترین ماده مورد مصرف است

سید غفور موسوی، متخصص روان‌پزشکی و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه سیگار و مواد نیکوتین‌دار دیگر مانند قلیان، جزو گروه مواد مخدر قرار می‌گیرد، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: از نظر علمی، گروهی از مواد مصرفی که منجر به اعتیاد می‌شود، به عنوان مواد مخدر شناخته می‌شود که در ابتدا جاذبه دارد و با ایجاد فاصله میان فرد و مواد مصرفی، ایجاد دردسر می‌کند و در مجموع، پس از گذشت یک بازه زمانی، زندگی فرد مختل می‌شود.

وی با بیان اینکه سیگار نیز از جمله گروه مواد مخدر شناخته می‌شود، می‌افزاید: در منابع علمی جهانی ذکر شده است که سیگار و دخانیات، شایع‌ترین و مرگبارترین ماده مورد مصرف است و قابل توجه است که سیگار با تمام عوارضی که به همراه دارد، از جمله سرطان‌ها، مشکلات ریوی و سکته قلبی، مرگبارترین ماده مورد استفاده شناخته شده است.

متخصص روان‌پزشکی و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه در بیشتر موارد، سیگار منجر به سوق پیدا کردن افراد به مصرف مواد دیگر می‌شود، تصریح می‌کند: به طور معمول بیشتر افرادی که به یک ماده مصرفی اعتیاد دارند، در ابتدا از سیگار شروع کرده‌اند و بیشتر اوقات، مصرف سیگار از مصرف یک یا دو نخ و در جمع دوستانه آغاز می‌شود.

تأثیر تشویق و ترغیب فضای مجازی و دوستان بر گرایش افراد به سمت مصرف سیگار و دخانیات

موسوی با بیان اینکه تشویق و ترغیب فضای مجازی و دوستان از جمله علل مصرف سیگار به شمار می‌رود، ادامه می‌دهد: علل زیادی برای مصرف سیگار و دخانیات وجود دارد که یکی از مهم‌ترین دلایل این اقدام به ویژه برای نوجوانان و جوانان، چشم‌وهم‌چشمی و قرار گرفتن تحت تأثیر گروه همسالان است و به طور معمول نوجوانان برای کسب افتخار در گروه همسالان خود، به مصرف سیگار روی می‌آورند.

وی با بیان اینکه ایجاد فضایی برای خجالت‌زدگی نوجوانان و جوانانی که سیگار و دخانیات مصرف نمی‌کنند، یکی از عوامل مصرف دخانیات به شمار می‌رود، می‌گوید: نوجوانان تمایل دارند که هرچه زودتر وارد اجتماع شوند و به همین دلیل، توجه و تشویق دیگر افراد برای آنها اهمیت دارد، از همین رو یک نوجوان در این مسیر بسیاری از اقدامات را انجام می‌دهد تا هم‌رنگ اجتماع شناخته شود.

متخصص روان‌پزشکی و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه در صورتی که مصرف سیگار و مواد دخانی در فضاهای آموزشی و کاری افتخار باشد، انتظار برای افزایش مصرف دخانیات در افراد افزایش پیدا می‌کند، اضافه می‌کند: هر انسانی لذت‌جو و رنج‌گریز است، اما با افزایش سن، متوجه می‌شود که بعضی لذت‌ها به انسان صدمه میزند و بعضی رنج‌ها برای زندگی مفید است و این موضوع، یکی از نظریه‌های مطرح شده در خصوص گرایش به سیگار، دخانیات و مواد مخدر به شمار می‌رود.

از بین رفتن قبح مصرف قلیان در خانواده‌ها / نخستین تجربه‌ای که بازگشت ندارد

رضا روزبهانی، متخصص پزشکی خانواده و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه مصرف قلیان شیوع بالایی دارد و قبح مصرف قلیان در خانواده‌ها از بین رفته است، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: از بین رفتن قبح قلیان موضوعی جدی و همین موضوع باعث شده است که برخی افراد از مصرف قلیان شروع کنند و به مصرف سیگار برسند.

وی با بیان اینکه هشت تا ۱۰ میلیون هکتار از بهترین زمین‌های جهان زیر کشت توتون و تنباکو است که این موضوع یکی از دغدغه‌های WHO به شمار می‌رود و مد نظر دارند که بخشی از این زمین‌ها را برای کشت مواد غذایی اختصاص دهند، می‌افزاید: روند وابستگی و اعتیاد به هر ماده مضر، از یک تجربه آغاز می‌شود.

متخصص پزشکی خانواده و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه ضعف در مهارت نه گفتن می‌تواند عاملی برای تجربه استفاده از دخانیات، قلیان و سیگار باشد، تصریح می‌کند: علاقه‌مندی انسان به تجربه اتفاقات جدید از جمله دیگر عواملی است که می‌تواند منجر به تجربه مصرف دخانیات باشد، اما باید توجه داشت که این تجربه می‌تواند به تدریج زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.

مصرف تفننی دخانیات؛ باوری برای نپذیرفتن وابستگی

روزبهانی با اشاره به اینکه پس از چند بار تجربه مصرف دخانیات، مصرف تفننی مطرح می‌شود که در این شرایط، خود افراد به مصرف دخانیات تمایل دارند و در این موقعیت، اجبار و نداشتن مهارت‌هایی از جمله مهارت نه گفتن، مطرح نمی‌شود، ادامه می‌دهد: در این شرایط، وابستگی به مصرف دخانیات مطرح می‌شود و با توجه به اینکه افراد تمایلی ندارند که موضوع وابستگی مطرح شود، از عبارتی تحت عنوان مصرف تفننی استفاده می‌کنند.

وی با بیان اینکه افراد باور دارند که مصرف نکردن یا مصرف کردن دخانیات برای آنها یک انتخاب است و هر زمانی که بخواهند دخانیات مصرف می‌کنند، می‌گوید: با فعال شدن سیستم پاداش مغز در پی استفاده از دخانیات، افراد از فاز تجربه و مصرف تفننی دخانیات خارج و وارد فاز وابستگی و اعتیاد می‌شوند.

متخصص پزشکی خانواده و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه در این مرحله، افراد در صورتی که دخانیات مصرف نکنند، علائم و عوارضی را تجربه خواهند کرد که آنها را به سمت مصرف مجدد دخانیات سوق می‌دهد، اضافه می‌کند: افرادی که در معرض دود سیگار قرار می‌گیرند به عنوان سیگاری‌های دسته دوم شناخته می‌شوند و ناظران بی‌گناهی هستند که خود سیگار نمی‌کشند، اما تأثیر عوارض سیگار را بر سلامت خود تجربه خواهند کرد.

عوارض مصرف دخانیات محدود به سلامت جسمانی نیست و افرادی که از سنین پایین مصرف دخانیات را آغاز می‌کنند، در آینده با مشکلاتی مانند وابستگی شدید به نیکوتین، کاهش توانایی‌های شناختی و حتی مشکلات اقتصادی مواجه خواهند شد و هزینه‌های درمان بیماری‌های مرتبط با دخانیات، کاهش بهره‌وری در کار و محدودیت‌های اجتماعی از دیگر پیامدهای مخرب این رفتار است.

اثرات روانی مصرف دخانیات نیز غیرقابل‌انکار است؛ بسیاری از افراد سیگاری درگیر استرس، اضطراب و افسردگی می‌شوند و گمان می‌کنند که مصرف دخانیات راهی برای کاهش این مشکلات است، در حالی که تحقیقات نشان داده است مصرف مداوم دخانیات می‌تواند باعث افزایش مشکلات روانی شود، از همین رو تأکید بر روش‌های سالم مدیریت استرس، مانند مدیتیشن و ورزش، می‌تواند راهکاری جایگزین باشد.

جامعه نقش پررنگی در کاهش مصرف دخانیات دارد و ایجاد محیط‌های بدون دخانیات، حمایت از برنامه‌های ترک سیگار و تشویق به داشتن سبک زندگی سالم از جمله اقداماتی است که می‌تواند تأثیر مثبتی بر کاهش مصرف دخانیات داشته باشد، همچنین مشارکت جوانان در کمپین‌های ضددخانیات و آموزش همسالان می‌تواند آگاهی را در میان افراد افزایش دهد.

برای موفقیت در این مسیر، باید یک رویکرد همه‌جانبه در نظر گرفته شود که شامل حمایت‌های خانوادگی، سیاست‌های دولتی، برنامه‌های آموزشی و مداخلات اجتماعی باشد و با این اقدامات، نه‌تنها می‌توان میزان مصرف دخانیات را میان نوجوانان و جوانان کاهش داد، بلکه به ایجاد یک جامعه سالم‌تر و آگاه‌تر کمک کرد.