به گزارش خبرگزاری ایمنا، «همه بخشهای فعال در صنعت فضایی باید با همپوشانی و همگرایی و استفاده از تجربیات یکدیگر و پرهیز از کارهای موازی دستبهدست هم بدهند و خواسته مقام معظم رهبری را برای رسیدن به مدار ۳۶ هزار کیلومتری محقق کنند.» این بخشی از اظهارات شهید رئیسی در نخستین جلسه شورای عالی فضایی در دولت سیزدهم بود که پس از ۱۱ سال توقف، در پنجم آذر ۱۴۰۰ برگزار شد. رئیسجمهور شهید از همان روزهای آغازین دولت پای کار صنعت فضایی ایستاد و در همین جلسه مهم، به ترسیم یک برنامه بلند مدت ۱۰ ساله برای این صنعت پرداخت و یادآوری کرد که «اگر در صنعت فضایی حضور نداشته باشیم مجبور خواهیم شد در اتوبان ساخته شده توسط دیگران حرکت کنیم.»
اقدامات دولت سیزدهم تا زمان شهادت شهید رئیسی نشان میدهد که این برنامه تنها در حد حرف باقی نماند و پرتاب موفق ۱۲ ماهواره که معادل پرتابهای انجام شده در ۱۰ سال گذشته بود، مهر تأییدی بر این ادعا است. دستاوردهای چشمگیر این دوره، از جمله افزایش چشمگیر تعداد پرتابها، ایجاد پایگاه فضایی چابهار، تدوین سند توسعه دههای و ارتقای جایگاه بینالمللی، گواهی از تعهد جدی به استقلال فناوری و تقویت توانمندیهای ملی است. این موفقیتها نهتنها تحولاتی درونی را رقم زد، بلکه ایران را به یکی از ۱۰ کشور برتر جهان در صنعت فضایی تبدیل کرد، در ادامه به بررسی پنج دستاورد کلیدی این دوره میپردازیم.
راه خودکفایی از آسمان میگذرد
یکی از برجستهترین دستاوردهای دولت سیزدهم، افزایش چشمگیر تعداد پرتابهای موفق فضایی است. به گفته عیسی زارعپور وزیر ارتباطات دولت سیزدهم، در کمتر از سه سال، ایران موفق به انجام ۱۲ پرتاب شد، رقمی که معادل مجموع پرتابهای یک دهه قبل از آن است. به گواه وزیر ارتباطات وقت، علت اصلی موفقیتهای فضایی ایران در این دوره، حمایت همه جانبه دولت و شخص شهید رئیسی از این صنعت بود که موجب همدلی و همکاری بیسابقه تمام مجموعههای دخیل در سند فضایی کشور شد.
در همین زمان ماهوارههایی همچون «ققنوس»، «خیام»، «نور ۲ و ۳»، «ناهید ۱» و «ثریا» با کاربردهایی در ارتباطات، تصویربرداری ماهوارهای و مطالعات محیطی، در مدارهای مختلف قرار گرفتند، مهمتر از همه پرتاب ماهواره «ثریا» با ماهوارهبر «قائم ۱۰۰» در ارتفاع ۷۵۰ کیلومتری، رکورد جدیدی برای ایران ثبت کرد. این دستاورد نشاندهنده توانایی ایران در دستیابی به مدارهای بلندتر و پیچیدهتر است که اغلب برای مأموریتهای علمی و نظامی حیاتی هستند، پیش از دولت سیزدهم، مشکلاتی همچون تحریمهای بینالمللی و محدودیت دسترسی به فناوریهای پیشرفته، پیشرفت این صنعت را کند کرده بود.
با این حال، تمرکز بر بومیسازی تجهیزات و تقویت توانمندیهای داخلی، این موانع را کاهش داد، همکاری بین سازمان فضایی ایران، وزارت دفاع و نهادهای دانشگاهی، نقش کلیدی در موفقیت این پرتابها داشت. بهعلاوه آزمایشهای متعدد پیش از پرتاب و بهینهسازی سیستمهای هدایت و پیشرانش، افزایش قابلیت اطمینان را تسهیل کرد.
پایگاه فضایی چابهار
پایگاه فضایی چابهار بهعنوان بزرگترین عملیات عمرانی پایگاه فضایی خاورمیانه در دولت سیزدهم کلید خورد و به پیشرفت بیش از ۵۰ درصدی رسید. این پایگاه در منطقه آزاد چابهار، در مجاورت دریای عمان و اقیانوس هند، ویژگیهای ژئوپلیتیکی منحصر بهفردی دارد. نخست نزدیکی به خط استوا امکان پرتاب به مدارهای استوایی را با صرفهجویی در سوخت فراهم میکند. دوم دسترسی به آبهای آزاد، ایمنی پرتابهای فضایی را افزایش داده و خطر سقوط قطعات به مناطق مسکونی را کاهش میدهد.
موقعیت استراتژیک چابهار، ایران را قادر میسازد تا بهعنوان یک مرکز منطقهای برای پرتاب ماهوارههای کشورهای همسایه و توسعه همکاریهای بینالمللی عمل کند. در فاز نخست پایگاه، زیرساختهایی همچون سکوی پرتاب، ایستگاههای کنترل زمینی، و سیستمهای ردیابی نصب شدهاند.
این پایگاه از ظرفیت لجستیکی بالایی برای حملونقل تجهیزات برخوردار است، زیرا چابهار به بندر هوایی و دریایی متصل است. با تکمیل فازهای بعدی، این پایگاه میتواند میزبان پرتابهای تجاری و تحقیقاتی بینالمللی باشد که منجر به درآمدزایی و انتقال فناوری خواهد شد، این پروژه نهتنها استقلال فضایی ایران را تقویت میکند، بلکه بهعنوان یک نماد از توانمندیهای ملی در عرصه جهانی مطرح میشود.
رئیسجمهور شهید در چهاردهم بهمن ۱۴۰۲ و در مراسم روز فناوری فضایی بر تسریع مراحل ساخت این پروژه تاکید کرد و گفت: «یکی از میدانهایی که رهبری فرمودند و دولت را مکلف به انجام آن کردند، میدان دادن به بخش خصوصی است. ما نیز اعتقاد و باور داریم که کارهایی که با مشارکت مردم و بخش خصوصی انجام شود، حتماً اثربخش خواهد بود؛ از این رو پیشرفت در این حوزه نیازمند حضور فعال بخش خصوصی است. تعداد پرتابها و دقت آنها باید افزایش پیدا کند؛ تصاویری که از پایگاه چابهار پخش شد، حکایت از سرعت انجام کار دارد که این پایگاه بتواند بهعنوان مرکزیتی برای پرتاب تثبیت شود.»
رئیسجمهور در ادامه سخنان خود در مراسم روز ملی فناوری فضایی از ضرورت افزایش تعداد پرتابها سخن گفت و با اشاره به اینکه این افزایش تعداد یک گام به پیش در عرصه فناوری فضایی است، ابراز امیدواری کرد که ایجاد زیرساختها در این زمینه با قوت دنبال شده و از جمله پایگاه پرتاب چابهار در این عرصه تثبیت شود.
تدوین «سند جامع توسعه صنعت فضایی»
یکی از اقدامات بلندمدت دولت سیزدهم، تدوین «سند جامع توسعه صنعت فضایی» بود، این سند با هدف سازماندهی تلاشهای متفرقه و تعیین اولویتهای راهبردی، بهعنوان نقشه راهی ۱۰ ساله برای گسترش صنعت فضایی طراحی شد. در این سند، سه محور اصلی همچون بومیسازی فناوری، توسعه زیرساختها و تقویت منابع انسانی برجسته شده است.
هدف از بومیسازی، کاهش وابستگی به واردات و افزایش امنیت فناوری است، بهاینترتیب ایران میتواند در شرایط تحریمها یا بحرانهای بینالمللی، بدون وقفه در پروژههای فضایی، فعالیت کند، توسعه زیرساختها شامل ایجاد مراکز تحقیقاتی، بهروزرسانی ایستگاههای دریافت داده، و تقویت شبکههای ارتباطی فضایی است، همچنین سند به حمایت از نخبگان تأکید میکند، زیرا منابع انسانی متخصص، رکن اصلی پیشرفت در این حوزه هستند.
برنامههایی همچون بورسهای دانشگاهی، کارآموزیهای صنعتی و جذب مهاجران در دستور کار قرار دارند. با اجرای این سند، ایران میتواند به سمت تولید فناوریهای نسل جدید، از جمله ماهوارههای هوشمند و سیستمهای ردیابی فضایی حرکت کند، این رویکرد بلندمدت، پایداری رشد صنعت فضایی را در دهههای آینده تضمین میکند و با توجه به دستاوردهای داخلی، ایران توانست جایگاه خود را در میان ۱۰ کشور برتر دارای صنعت فضایی کامل تثبیت کند، این موفقیت نهتنها نتیجه دستیابی به فناوریهای پیشرفته، بلکه حاصل سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه است.
ساخت ماهوارهبرهای بومی همچون «سیمرغ» و «قائم ۱۰۰»، که قادر به حمل ماهوارههای سنگین به مدارهای مختلف هستند، یکی از شاخصههای این جایگاه است، علاوهبر این توسعه ماهوارههای چندمنظوره با قابلیتهای تصویربرداری با وضوح بالا، ارتباطات امن و مطالعات محیطی، ایران را در زمره کشورهای دارای توانمندیهای چندبعدی قرار داده است، همچنین ایجاد ایستگاههای دریافت دادههای زمینی، امکان پردازش اطلاعات فضایی را بدون وابستگی به منابع خارجی فراهم کرده است. این دستاوردها، ایران را به شریکی جذاب برای همکاریهای بینالمللی تبدیل کرده است، بهعنوان نمونه همکاری با کشورهای در حال توسعه در آفریقا و آسیا برای ارائه خدمات ماهوارهای نهتنها منفعت اقتصادی دارد، بلکه نفوذ ژئوپلیتیکی ایران را نیز افزایش میدهد.
حمایت از نخبگان صنعت فضایی در دولت سیزدهم
دولت سیزدهم با تأکید بر اهمیت منابع انسانی، برنامههای گستردهای برای جذب و حمایت از نخبگان و جوانان در حوزه فضایی اجرا کرد، ایجاد مراکز تحقیقاتی در دانشگاهها، برگزاری کارگاههای آموزشی با مشارکت متخصصان بینالمللی و فراهم کردن بسترهای لازم برای شرکت جوانان در پروژههای فضایی، از جمله این اقدامات بود.
بهعنوان نمونه، برنامه «نخبگان فضایی» با ارائه بورسهای تحصیلی و تسهیلات راهاندازی استارتآپها، جذب استعدادهای برتر را تسهیل کرده است، همچنین مسابقات فضایی ملی و منطقهای، فرصتی برای شناسایی و تربیت نیروهای جوان فراهم کردهاند. این رویکرد نهتنها موجب افزایش انگیزه نسل جوان شد، بلکه به حل معضل مهاجرت مغزها کمک کرد، بهعلاوه همکاری با صنایع خصوصی، ایجاد شغلهای جدید و تقویت بخش تحقیق و توسعه را رقم زده است، با توجه به اینکه صنعت فضایی به نیروهای متخصص با دانش فنی بالا نیاز دارد، این سرمایهگذاری در آینده، زمینه را برای نوآوریهای بیشتر فراهم میکند.
دستاوردهای دولت شهید رئیسی در صنعت فضایی ایران، نهتنها تحولی درونی ایجاد کرد، بلکه ایران را به یک قدرت نوظهور در عرصه جهانی معرفی کرد. این موفقیتها حاصل برنامهریزی دقیق، تلاش مستمر و بهرهگیری از ظرفیتهای داخلی هستند که میتوانند الگویی برای سایر بخشهای علمی و فناوری کشور باشند. با ادامه این مسیر ایران میتواند به مأموریتهای پیچیدهتری همچون اکتشافات بینسیارهای یا توسعه فناوریهای فضایی دوگانهکاربردی دست پیدا کند، با این حال حفظ این پیشرفتها نیازمند تداوم سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه، جذب نخبگان و اصلاح ساختارهای مدیریتی است تا صنعت فضایی ایران در آیندهای نزدیک، در ردیف کشورهای پیشرو قرار گیرد.
نظر شما