به گزارش خبرگزاری ایمنا، در سپیده‌دم قرن بیست‌ویکم، شهرها دیگر تنها بسترهای کالبدی زندگی نیستند، بلکه به موجوداتی پویا، پیچیده و هوشمند بدل شده‌اند که در لایه‌هایی از فناوری، داده، نوآوری و مشارکت شهروندی تنفس می‌کنند و در این میان، مفهوم حکمرانی شهر هوشمند به‌عنوان سازوکاری نوین برای اداره اثربخش شهرها، راه را برای تحولی بنیادین در مدیریت شهری هموار ساخته است.
حکمرانی شهر هوشمند، به‌معنای بهره‌گیری از فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی برای بهبود کیفیت تصمیم‌گیری، کارآمدی خدمات عمومی، شفافیت اداری و افزایش مشارکت شهروندان در فرایندهای مدیریت شهری است و این نوع حکمرانی ترکیبی از داده‌محوری، شفافیت، مشارکت‌پذیری، پاسخگویی و عدالت‌محوری است.
نمونه‌های برجسته‌ای از حکمرانی شهر هوشمند را می‌توان در شهرهایی همچون بارسلونا، آمستردام، سئول و سنگاپور مشاهده کرد؛ این شهرها توانسته‌اند با پیوند فناوری با حکمرانی، مدل‌های نوینی از شهروندمداری و خدمات هوشمند ایجاد کنند.
برای کشوری همچون ایران، بهره‌گیری از حکمرانی هوشمند می‌تواند راه‌حلی راهبردی برای کاهش تمرکزگرایی، افزایش شفافیت و ارتقای کیفیت زندگی شهری باشد، اما این مسیر نیازمند زیرساخت‌های فناورانه، بازنگری در نظام تصمیم‌سازی و تقویت فرهنگ مشارکت عمومی است و شهرهایی همچون اصفهان، تهران، شیراز و مشهد با بهره‌مندی از ظرفیت‌های دانشگاهی، استارتاپی و اجتماعی می‌توانند به پایلوت‌های هوشمندسازی حکمرانی بدل شوند.
حکمرانی شهری باید مطلوب شهروندان باشد
محمد نورصالحی، رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: در حکمرانی شهری یک مطالبه اصلی در کلان استان وجود دارد که انتظار توجه از سوی حاکمیت را می‌طلبد تا به چالش‌های استان و شهری همچون اصفهان از جمله موضوع محیط زیست، آلودگی هوا و تأمین آب در زاینده‌رود به‌طور جدی پرداخته شود؛ البته در بعضی از حوزه‌های مرتبط با این موضوعات مدیریت درستی از سوی حاکمیت اعمال نشده و بعضی نابرابری‌ها اتفاق افتاده است.
وی ادامه می‌دهد: تمام سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در شهر همچون ساخت مراکز آموزشی، توسعه مراکز فرهنگی و ورزشی که در بعضی مناطق بیشتر و در برخی مناطق کمتر توسعه پیدا می‌کند را مدیریت شهری یا حاکمیت انجام نمی‌دهد.
رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: در دوره ششم مدیریت شهری اصفهان تلاش شده است با شناسایی نقاطی که این توسعه به‌لحاظ زیستی و امکانات شهری کمتر اتفاق افتاده است، محقق شود، هرچند تحقق این اتفاق مهم زمان‌بر است و باید به‌طور مستمر ادامه داشته باشد تا از آن نتیجه درست و خوبی دریافت شود.
نورصالحی با اشاره به تأثیر عدالت اجتماعی و رابطه مستقیم آن در ایجاد یک حکمروایی خوب شهری می‌گوید: توزیع عادلانه خدمات، امکانات و اعتبارات از ناحیه حکمرانی شهری ابتدا به کلان کشور بازمی‌گردد، به این صورت که توزیع این اعتبارات و امکانات باید متناسب با نیازهای اقلیمی و منطقه‌ای، توزیع جمعیت و موضوعاتی از این دست باشد.
وی خاطرنشان می‌کند: مدیران شهری در ادوار مختلف به این موضوع توجه داشته‌اند، البته بعضی نقاط شهر دارای ظرفیت‌های بالقوه‌ای بوده که منجر به توسعه بیشتر آن نقطه شده و بعضی مناطق به مراتب کمتر از این ویژگی برخوردار بوده و در نتیجه کمتر توسعه پیدا کرده است.
نورصالحی می‌گوید: این موضوع فراتر از شهر است و به حکمرانی کلی بازمی‌گردد، اما در حوزه مدیریت شهری نیز با توجه به اینکه شهروندان انتظار توزیع عادلانه امکانات در شهر را دارند، باید گفت که این موضوع یک امر طبیعی و وظیفه مدیران شهری است تا به این مهم توجه ویژه داشته باشند.
وی اضافه می‌کند: مدیران شهری در دوره ششم مدیریت شهری با توزیع خدماتی همچون انجام اقدامات فرهنگی و ورزشی و حمل‌ونقل به‌طور یکسان در سطح شهر برای کاهش این نابرابری تلاش بسیاری کرده‌اند و اقدامات قابل توجهی در این راستا انجام شده است.
حکمرانی شهر هوشمند؛ چالش‌ها و فرصت‌ها
علی باقری، دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری به خبرنگار ایمنا می‌گوید: قرن بیست‌ویکم، شهرها را با چالش‌های بی‌سابقه‌ای همچون تغییرات اقلیمی، بهبود پس از همه‌گیری و بی‌ثباتی ژئوپلیتیکی روبه‌رو می‌کند که تاب‌آوری شهری را هدف قرار داده و نیازمند راه‌حل‌های نوآورانه در زمینه حکمرانی هستند.
وی ادامه می‌دهد: امروزه نیمی از جمعیت جهان یعنی ۴.۶ میلیارد نفر (نزدیک به ۵۷ درصد) در شهرها زندگی می‌کنند و این روند روبه رشد شهرنشینی، هم‌اکنون با دیجیتالی شدن همراه است که با پیشرفت در ارتباطات و ظهور فناوری‌های جدیدتر همچون هوش مصنوعی همراه است.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تاکید می‌کند: در قرن حاضر تحول دیجیتال (فناوری‌های دیجیتال) به‌عنوان یک پاسخ قدرتمند ظهور کرده است و مدیریت شهری را از طریق تصمیم‌گیری مبتنی بر داده و سیستم‌های هوشمند که منابع را بهینه می‌کند، پایداری را افزایش می‌دهد و توسعه فراگیر را ترویج می‌دهد، متحول می‌کند.
باقری می‌گوید: کشور چین در این تغییرات، پیشرفت بزرگی داشته است و از طریق زیرساخت‌های دیجیتال پیشرفته، شبکه‌های حمل و نقل هوشمند، مدیریت شهری دقیق و خدمات دولت الکترونیک فراگیر، نشان داده است که این نوآوری‌ها موجب بهبود کارایی، کاهش هزینه‌ها و تقویت مشارکت شهروندان در راستای توسعه پایدار شده‌اند.
وی اضافه می‌کند: دگرگونی دیجیتالی شهرها تنها یک فرایند تکنولوژیکی نیست، بلکه تحولی در ذهنیت افراد یک جامعه است و این امر مستلزم بازنگری در نقش شهرها، شیوه‌های مشارکت شهروندان و مسیرهای توسعه پایدار است تا بتوانیم به سمت چشم‌اندازی روشن، برای ساختن شهری با آینده مرفه‌تر، فراگیرتر و پایدارتر حرکت کنیم.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: شهرهای هوشمند سوالاتی را در مورد تأثیر، نحوه حکمروایی، ارزش‌ها و اصول و نقش دولت در تحول دیجیتال مطرح می‌کنند.
باقری می‌گوید: برای عملیاتی‌کردن چارچوب‌ها در زمینه شهرهای هوشمند، مهم است بدانیم چگونه مدیریت ابتکارات شهر هوشمند در بخش‌ها و مراحل مختلف زندگی شهروندان و جامعه، تفسیر و اجرا می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: تحول دیجیتال، مداوم فرصت‌های جدیدی را فراهم می‌کند، اما چالش‌هایی را نیز ایجاد می‌کند و به‌طور فزاینده‌ای آشکار می‌شود که ارائه خدمات دیجیتال شهری مؤثر نیز کاری پیچیده است.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تاکید می‌کند: با توجه به رشد تصاعدی در میزان داده‌های موجود و افزایش تقاضا برای خدمات تحمیل شده بر اثر تغییر انتظارات شهروندان، جست‌وجوی مدل‌های مدیریتی نوآورانه بیش از یک فرصت، امری ضروری است.
باقری می‌گوید: از طریق طرح‌های شهر هوشمند، می‌توان با بسیاری از چالش‌های شهری پیش‌روی شهرها در سراسر جهان از جمله سیستم‌های انرژی ناکارآمد و آلاینده گرفته، کمبود آب، تراکم ترافیک، مسکن غیرقابل‌قبول، نابرابری‌های اجتماعی و فقر شهری مقابله کرد.
وی اضافه می‌کند: بهتر و پایدارتری را برای نسل‌فناوری‌های دیجیتال به‌طور فزاینده‌ای در شهرها، برای مدرن‌سازی عملیات شهری و تحول در ارائه خدمات به کار گرفته می‌شوند و با ساخت اکوسیستم‌های شهری دیجیتال هوشمند، فراگیر و انعطاف‌پذیر، می‌توانیم محیط زندگی شهری‌های فعلی و آینده ایجاد کنیم که بی تردید مدیریت شهر هوشمند، یک عنصر کلیدی و مهم در بهبود زندگی شهروندان است.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: یکی از مفاهیمی که در سال‌های اخیر در حوزه حکمرانی گسترش یافته، مفهوم «هوشمندسازی» در عرصه عمومی است و عبارت «دولت هوشمند» و «حکمرانی هوشمند» در سال‌های اخیر توسط مدیران و مسئولان ارشد کشور مورد استفاده قرار گرفته و اقداماتی نیز در راستای تحقق این مفاهیم در حاکمیت و دولت آغاز شده است.
باقری می‌گوید: حکمرانی هوشمند با رویکردی نوآورانه در کنار مفاهیمی همچون دولت الکترونیک، دولت باز و دولت هوشمند به مشارکت شهروندان، تعامل‌پذیری و پاسخگویی، شفافیت، دیجیتالی‌شدن، دموکراسی و مردم‌سالاری تأکید می‌کند.
وی می‌افزاید: حکمرانی هوشمند را می‌توان به‌عنوان تعامل هوشمند و همکاری بین ذی‌نفعان مختلف در فرایندهای تصمیم‌گیری تعریف کرد و نتیجه اصلی مورد انتظار حکمرانی هوشمند، توسعه پایدار است که ارزشهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را ادغام و استحکام می‌بخشد.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تصریح می‌کند: ازجمله اقدامات صورت گرفته در این زمینه می‌توان به «پنجره واحد خدمات دولت» اشاره کرد که به‌دنبال تجمیع خدمات هوشمند دولت به مردم در قالب یک بستر برخط و یکپارچه مبتنی بر تجمیع خدمات و سرویس‌های دستگاه‌ها و نهادهای حاکمیتی و دولتی است.
استفاده بیشتر از فناوری اطلاعات و ارتباطات و دولت الکترونیک شفافیت دولت را افزایش می‌دهد
باقری یادآور می‌شود: برنامه‌های کاربردی مبتنی بر ICT را می‌توان برای افزایش مشارکت عمومی در بحث‌های عمومی در مورد نیازهای اجتماعی استفاده کرد.
وی ادامه می‌دهد: استفاده بیشتر از فناوری اطلاعات و ارتباطات و دولت الکترونیک می‌تواند شفافیت دولت را افزایش دهد و این ممکن است موجب مشارکت شهروندان شود، حکمرانی الکترونیکی را تقویت کرده و مردسالاری را تسهیل کند.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تاکید می‌کند: اینترنت و فراگیر شدن زیرساخت‌های دیجیتال، حکمرانی سنتی را متحول می‌کند و همکاری آنلاین مردم و شهروندان را برای دستیابی به پایداری شهری بیشتر تحریک می‌کند، همچنین شدت و سطح توسعه بالاتر مشارکت آنلاین، نشان داده شده که به شدت، به کشورهایی با نفوذ گسترده اینترنت، در دسترس بودن پهنای باند و توسعه فناوری بالا مرتبط است.
باقری می‌گوید: تجارب شهروندان در فرایند سیاست‌گذاری می‌تواند به‌عنوان مدرسه مردم سالاری عمل کند، زیرا ممکن است کمک کند تا شهروندان آگاه‌تر شوند و علاوه بر این، فناوری‌های اطلاعاتی می‌تواند بر مشارکت شهروندان تأثیر مثبت بگذارند و مشارکت‌کنندگان را قادر می‌سازد تا در مورد امور دولتی و عمومی و چالش‌های آن آگاه‌تر شوند، در ارتباطات مهارت بیشتری پیدا کنند و این تعاملات شهروندان را برای مشارکت در سیاست‌گذاری جمعی و توسعه آماده‌تر و علاقه‌مندتر می‌کند.
وی اضافه می‌کند: یکی دیگر از جنبه‌های اجتماعی حکمرانی هوشمند، به ظرفیت یادگیری عمومی اشاره دارد که بسیاری از ویژگی‌های مفید مشارکت شهروندان آنلاین از نظر یادگیری ساخته شده است.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: سازمان حکومت شامل طیف وسیعی از جنبه‌های فرعی همچون انگیزه، چشم‌انداز و استراتژی‌ها، نگرش‌ها، تصمیم‌گیری، هماهنگی فرایندها و نقش‌ها و مسئولیت‌ها و تأمین ابزارهای مالی، مقرراتی، فناوری و منابع انسانی، مدیریت دانش و فرهنگ سازمانی است.
باقری می‌گوید: رویکردی از حکمرانی و اداره در دولت و بخش عمومی است که علاوه بر بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و زیرساخت‌ها در مفهوم «دولت هوشمند» به اقتضائات و ملاحظات حکمرانی نیز توجه دارد و رویکردهایی همچون مشارکت، شفافیت، مردم محوری و نوآوری را علاوه بر سازوکارهای مبتنی بر بهره‌گیری از ICTو فناوری اطلاعات به‌همراه دارد.
وی ادامه می‌دهد: شهر هوشمند؛ امروزه به لطف اینترنت اشیا (IoT) زندگی در شهرهای هوشمند دیگر یک رؤیای دست نیافتنی نیست و از سال ۲۰۰۸ که اصطلاح شهر هوشمند توسط شرکت Cisco یا IBM ابداع شد تا به امروز، پیشرفت‌های بسیاری در زمینه مدیریت شهر صورت گرفته است و برنامه‌ریزان شهری، شرکت‌های فناوری و دولت‌ها با دیدگاهی آرمان‌گرایانه شهرهایی را توسعه داده‌اند که قابلیت جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل آن‌ها را دارند.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تاکید می‌کند: شهر هوشمند، شهری است که از فناوری اطلاعات و ارتباطات ICT برای افزایش بهره‌وری عملیاتی، بهبود کیفیت خدمات دولتی و عمومی ارائه شده و در نتیجه بالا بردن سطح رفاه زندگی افراد جامعه استفاده می‌کند.
باقری می‌گوید: هدف اصلی شهر هوشمند، بهینه‌سازی فعالیت‌های شهری و ارتقای رشد اقتصادی در کنار بهبود کیفیت زندگی شهروندان است و ارزش یک شهر هوشمند به کارایی فناوری‌ها است.
وی اضافه می‌کند: یک شهر هوشمند موفق زیرساختی قوی و بر پایه تکنولوژی دارد که امکان ایجاد ابتکارات محیطی را فراهم می‌کند و در این شهر حمل و نقل عمومی مؤثر و کارآمد است و برنامه‌های شهری به صورت مطمئن و پیشرو انجام می‌شود.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: شهرهای هوشمند دوستدار محیط زیست هستند و برای حفظ آن و مدیریت منابع انرژی تلاش می‌کنند و افزایش میزان فضای سبز، جلوگیری از جنگل‌زدایی و مقابله با آلودگی هوا از جمله اقداماتی است که در زمینه ایجاد محیط هوشمند انجام می‌شود.
باقری می‌گوید: سیستم حمل‌ونقل هوشمند یا ITS به مجموعه‌ای از مفاهیم و ابزارها اطلاق می‌شود که به‌صورت یکپارچه به‌منظور بهبود عملکرد سیستم حمل‌ونقل مورد استفاده قرار می‌گیرد و دوربین‌های کنترل وضعیت، سیستم شناسایی خودکار ماشین‌ها، حمل‌ونقل عمومی یکپارچه و کارآمد از جمله راه حل‌های ITS است.
وی می‌افزاید: یکی از مؤلفه‌های اصلی شهرهای هوشمند، اقتصاد هوشمند است و منظور از اقتصاد هوشمند یا دیجیتال، استفاده از ICT برای تولید محصولات، خدمات و مدل‌های تجاری است و هوشمند سازی کسب‌وکارها و شهروندان در ایجاد یک اقتصاد پایدار و هوشمند بسیار مؤثر است.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تصریح می‌کند: هوشمندسازی در شهر هوشمند به نهادهای حاکمیتی و دولتی توسعه می‌یابد و شفافیت در حکمرانی، استفاده مؤثر از ظرفیت‌های فناوری اطلاعات برای رویدادهای مختلف و توسعه زیرساخت‌ها برای تعامل با شهروندان، از مهم‌ترین اهداف حکمرانی هوشمند است.
باقری یادآور می‌شود: امکانات یک زندگی هوشمند همچون سلامت الکترونیک، ساختمان‌های هوشمند، امنیت، امکانات و تسهیلات مختلف آموزشی و فرهنگی در شهرهای هوشمند هوشمند باید وجود داشته باشد.
وی ادامه می‌دهد: شهروندان شهرهای هوشمند باید بدانند که داده‌های به دست آمده از آن‌ها به چه صورت مورد استفاده قرار می‌گیرد و مردم باید بدانند که مزایای این شهرها چیست و چگونه می‌توانند بهترین استفاده را از آن‌ها کنند؛ به عبارتی سواد دیجیتال شهروندان باید افزایش یافته و مردم هوشمند شوند.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تاکید می‌کند: سیستم‌های هوشمند در یک شهر باید میزان مصرف انرژی در بخش‌های مختلف را زیر نظر قرار داده و کنترل کنند و اطلاعات جمع‌آوری شده از سیستم‌های هوشمند مختلف می‌توانند در بلند مدت تا ۳۰ درصد بازدهی انرژی را افزایش دهند.
باقری می‌گوید: تکنولوژی شهر هوشمند از ابعاد و جنبه‌های مختلفی تشکیل شده است و در نظر گرفتن آن به‌عنوان یک رویکرد جامع ممکن نیست، همچنین تقسیم بندی شهر به ابعاد مختلف به پیشرفت هر بخش کمک می‌کند.
وی اضافه می‌کند: بعد اجتماعی و فرهنگی اشاره به استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای ایجاد یک شهر دیجیتال و بر پایه دانش دارد و اداره‌کنندگان شهرها باید در کنار توسعه تکنولوژی‌های مختلف، فرهنگ استفاده از آن‌ها را نیز ایجاد کنند که با افزایش آگاهی افراد و دانش محور شدن جامعه، مشارکت در بخش‌های مختلف بیشتر شده و شیوه زندگی و فعالیت افراد دچار تحول خواهد شد.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: در بعد اقتصادی، هدف کاهش هزینه‌های فردی و اجتماعی در عین ارائه بهتر خدمات است و از مهم‌ترین دستاوردها در این بعد می‌توان به جذب گردشگران، گسترده‌سازی تجارت و روابط بین‌المللی، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و کاهش هزینه حمل و نقل شهری اشاره کرد.
باقری می‌گوید: یک بخش ضروری در شهر هوشمند، استقرار یکپارچه خدمات شهری و دولت الکترونیکی است و سیستم‌های هشدار هوشمند، نیروهای ویژه و پیش‌بینی حوادث پیش رو نیز مربوط به همین بعد هستند؛ بنابراین وجود شبکه‌های زیرساختی با پهنای باند مناسب برای تأمین امنیت شهروندان ضروری است.
وی ادامه می‌دهد: شهر هوشمند شهری دوستدار محیط زیست است و در نتیجه حفظ منابع طبیعی و محیط زیست از مهم‌ترین اهداف آن به شمار می‌آید؛ افزایش زیرساخت‌های الکترونیکی به منظور کاهش تردد و حجم ترافیک، محدود کردن استفاده از سوخت‌های فسیلی، کشاورزی هوشمند و صرفه‌جویی در مصرف منابع تجدیدناپذیر از جمله اهداف این بعد هستند.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تاکید می‌کند: در حال حاضر از سیستم روشنایی در شهرها به‌منظور روشن‌کردن مسیرها و تأمین امنیت شهروندان استفاده می‌شود. سیستم روشنایی هوشمند مجهز به سنسورهایی برای جمع آوری داده است و با تحلیل اطلاعات به‌دست آمده می‌توان در کنار کاربرد گفته شده کارایی خدمات را بهبود بخشید و مصرف انرژی را مدیریت کرد.
باقری می‌گوید: امروزه پارکینگ‌ها بخش مهمی از فضای شهری هستند. بنابراین باید نهایت استفاده از این فضا را برد و مدیریت فضا، پرداخت راحت، تبلیغات و راهنمای پارک خودرو تنها بعضی از ویژگی‌های استفاده از پارکینگ هوشمند در فضای شهری است که در نتیجه حجم ترافیک شهری کم و در وقت و هزینه شهروندان صرفه‌جویی می‌شود.
وی اضافه می‌کند: مشکلاتی همچون کمبود غذا و اهمیت صرفه‌جویی در مصرف آب موجب ظهور مفهوم کشاورزی هوشمند شدند، اما می‌توان برای استفاده حداکثری و بهینه سازی فضاهای شهری، کشاورزی هوشمند شهری داشت و با روش‌های مدرن موجود همچون آکواپونیک و هیدروپونیک می‌توان کشاورزی را با کیفیت بالا درون کانتینرها یا روی پشت بام ساختمان‌ها در شهر هوشمند انجام داد.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: از چالش‌های اصلی هر کلان‌شهر، مدیریت حجم عظیم ضایعات تولید شده است و در یک شهر هوشمند از سیستم مدیریت هوشمند ضایعات استفاده می‌شود که کمترین ضرر را برای محیط زیست دارد و با دفع اصولی زباله‌ها و بازیافت مواد ارزشمند سطح سلامت جامعه را افزایش می‌دهد؛ به‌علاوه این سیستم دخالت نیروی انسانی را به حداقل می‌رساند.
به گزارش ایمنا، شهر هوشمند، بدون حکمرانی هوشمند، رویایی ناکام خواهد بود و مدیریت آینده شهرها دیگر در اتاق‌های بسته ادارات شکل نمی‌گیرد، بلکه در فضای باز داده‌ها، در میدان گفت‌وگوی دیجیتال با شهروندان و در تصمیم‌سازی مشارکتی متولد می‌شود که آینده از آنِ شهرهایی است که حکمرانی هوشمند را نه‌تنها یک ابزار، بلکه فرهنگ، نگرش و ارزش بدانند.
نظر شما