به گزارش خبرگزاری ایمنا، ویروسشناسی شاخهای از میکروبیولوژی و پزشکی است که به مطالعه ویروسها، ساختار، عملکرد و تعامل آنها با میزبان میپردازد. این ذرات غیرسلولی تنها در داخل سلولهای زنده قادر به تکثیر هستند، نخستین شواهد مرتبط با ویروس در ایران نیز به دهههای اخیر تعلق دارد، زمانی که دانشمندان ایرانی در مؤسسه پاستور ایران و دانشگاههای علوم پزشکی نقش برجستهای در شناسایی و مطالعه ویروسهای مهم بیماریزا داشتهاند، این تحقیقات راه را برای درک بهتر مکانیسمهای تکثیر ویروسها و توسعه واکسنها در کشور هموار کرد.
ویروسها از بیشتر از دو جز اصلی تشکیل شدهاند؛ ماده ژنتیکی (RNA یا DNA) و پوشش پروتئینی به نام کپسید که از ژنوم ویروس محافظت میکند. در برخی ویروسها همچون ویروس هپاتیت B که در ایران شیوع بالایی دارد، یک غشای لیپیدی نیز وجود دارد که به ویروس کمک میکند به سلولهای جدید وارد شود؛ این موجودات غیرسلولی برای تکثیر به ماشین مولکولی سلول میزبان وابستهاند و به همین دلیل به عنوان انگلهای داخلسلولی اجباری طبقهبندی میشوند.
ویروسها بر اساس نوع ژنوم (تکرشتهای/دورشتهای)، حس مثبت یا منفی RNA/DNA و وجود یا فقدان غشای لیپیدی در هفت گروه دستهبندی میشوند؛ این تقسیمبندی در ایران به محققان کمک کرده تا اهداف دارویی موثرتری برای ویروسهایی همچون هپاتیت C (که در مناطق جنوبی ایران شیوع دارد) شناسایی کنند.
بیماریهای ویروسی سالانه سلامت میلیونها نفر را تهدید میکنند. به عنوان نمونه، آنفولانزا هر سال صدها هزار مورد بستری در مراکز درمانی کشور به همراه داشته است، همچنین شیوع SARS-CoV-2 از اوایل سال ۱۳۹۹، سیستم بهداشتی ایران را با چالشهای جدی روبهرو کرد و بیش از چندین میلیون مورد ابتلاء و صدها هزار فوتی ناشی از کووید -۱۹ گزارش شد، دانشمندان ایرانی در این دوره موفق به تولید واکسن محلی (همچون واکسن کووایرانبرکت) و توسعه تستهای تشخیصی شدند، بیماریهای دیگری همچون هپاتیت B و C، HIV/AIDS و تب دنگه (در مناطق جنوبی ایران) نیز بار سنگین اقتصادی و بهداشتی برای کشور ایجاد کردهاند؛ با این حال، برنامههای پیشگیری و غربالگری وزارت بهداشت در کاهش شیوع این بیماریها نقش چشمگیری داشته است.
پژوهشگران ویروس؛ چشمانتظار حمایت و نوآوری
مریم فاضلی کارشناس ویروسشناسی در گفتوگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: ویروسها ساختارهای میکروسکوپی فاقد حیات مستقل هستند که تنها با آلودهکردن سلولهای زنده میتوانند تکثیر پیدا کنند. برخلاف باکتریها و قارچها که موجودات زندهی مستقلاند و میتوانند در محیطهای غیرزنده نیز رشد کنند، ویروسها برای تکثیر به ماشین سلولی میزبان وابستهاند و فاقد ساختارهای متابولیک خودمختار هستند.
وی در مورد پیشرفتهای علم ویروسشناسی در ایران افزود: ایران در زمینههای مختلفی از جمله تشخیص مولکولی ویروسها، تولید واکسنهای ویروسی و ویروسشناسی بالینی پیشرفتهای چشمگیری داشته است. نهادهایی همچون انستیتو پاستور ایران و مؤسسه تحقیقات واکسن و سرمسازی رازی، به عنوان پیشگامان این حوزه شناخته میشوند.
کارشناس ویروسشناسی در مورد مهمترین چالشهای موجود در شناسایی، کشت و بررسی ویروسها در ایران تصریح کرد: با وجود پیشرفتها، چالشهایی نیز در این مسیر وجود دارد؛ کمبود زیرساختهای پیشرفته کشت ویروس، دشواری تأمین مواد مصرفی و تجهیزات استاندارد، و محدودیتهای مالی از جمله مشکلات اصلی هستند، همچنین نیاز به تربیت نیروی انسانی متخصص در روشهای مدرن نیز احساس میشود.
فاضلی خاطرنشان کرد: کیتهای تشخیص ویروسی تولید داخل، بهطور عمده بر اساس پروتکلهای معتبر بینالمللی طراحی میشوند و در مواردی همچون تشخیص SARS-CoV-2 کیفیت قابل قبولی از خود نشان دادهاند، با این حال نیاز به بهبود در حساسیت و ویژگی این کیتها نسبت به نمونههای خارجی وجود دارد، فرایند طراحی و تولید کیتهای تشخیص ویروسی در ایران شامل طراحی پرایمرها و پروبها، آزمونهای اعتبارسنجی و تأیید نهایی توسط نهادهای ناظر همچون اداره کل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت است؛ همکاری مراکز تحقیقاتی و شرکتهای دانشبنیان در این فرایند نقش کلیدی دارد.
وی در مورد موانع توسعه علم ویروسشناسی بیان کرد: مهمترین موانع بر سر راه توسعه علم ویروسشناسی در ایران شامل محدودیتهای مالی، تحریمهای بینالمللی و کمبود آزمایشگاههای ایمن سطح بالا است، همچنین ضعف در قوانین حمایتی برای ثبت اختراعات و مهاجرت نیروی انسانی نخبه به خارج از کشور، از دیگر چالشها به شمار میرود، محققین ایرانی در حوزه ویروسشناسی به حمایت مالی منظم، ایجاد زیرساختهای تحقیقاتی استاندارد و تسهیل فرایندهای ثبت اختراع نیاز دارند، همچنین فراهمکردن امکان حضور فعال در پروژههای بینالمللی مشترک از اهمیت بالایی برخوردار است.
کارشناس ویروسشناسی در مورد آینده علم ویروسشناسی در ایران عنوان کرد: با توجه به پیشرفتهای موجود، ایران پتانسیل تبدیلشدن به یک قطب منطقهای در علم ویروسشناسی را دارد. این امر نیازمند سرمایهگذاری هدفمند، توسعه زیرساختهای فناورانه و افزایش تعاملات علمی بینالمللی است، همکاریهای بینالمللی در توسعه فناوریهای تشخیصی و پژوهشهای ویروسی، به ویژه در انتقال فناوری و تدوین استانداردهای جدید، نقشی کلیدی دارند و در همین راستاست که پروژههای مشترک با سازمانهای جهانی و دانشگاههای بینالمللی در سالهای اخیر روند رو به رشدی داشته است.
فاضلی در مورد انتظارات پژوهشگران تاکید میکند: پژوهشگران این حوزه از دولت، دانشگاهها و بخش خصوصی انتظار دارند که حمایت مالی پایدار، تسهیلات ارزی و تسهیل مسیر ارتقای علمی و فناورانه را فراهم کنند، همچنین ایجاد سازوکارهای تشویقی برای تحقیقات بنیادی و کاربردی ضروری است، علم ویروسشناسی در ایران با چالشها و فرصتهای زیادی روبرو است؛ با توجه به پتانسیلهای موجود، میتوان به آیندهای روشن برای این علم در کشور امیدوار بود.
به گزارش ایمنا، ویروسها به طرق مختلفی منتقل میشوند. برخی از آنها از طریق تماس مستقیم با فرد آلوده، قطرات تنفسی، یا تماس با سطوح آلوده منتقل میشوند. در حالی که برخی دیگر از طریق حیوانات، حشرات یا محیطهای آلوده میتوانند به انسانها منتقل شوند، همچنین ویروسها ممکن است از طریق خون و مایعات بدن به فرد دیگری منتقل شوند، همچون ویروس HIV که از طریق رابطه جنسی یا استفاده از سوزنهای مشترک منتقل میشود.
با وجود اینکه ویروسها قادر به تولید مثل و رشد نیستند، اما در برخی موارد میتوانند به سطح بالایی از پیچیدگی برسند. به عنوان نمونه، ویروسهایی همچون HIV و ویروسهای سرماخوردگی به سرعت تغییر ژنتیکی پیدا کرده و از سیستم ایمنی میزبان فرار میکنند، که این موضوع را در درمان و پیشگیری از بیماریهای ویروسی بسیار دشوار میسازد، بنابراین پژوهشهای زیادی در حال انجام است تا راههای مؤثری برای پیشگیری و درمان بیماریهای ویروسی پیدا شود.
نظر شما