به گزارش خبرگزاری ایمنا، رشد شهرنشینی و صنعت بر مبنای فناوری جدید، امکانات تفریحی فراوانی را برای محیط شهری فراهم آورده است و شهروندان میتوانند ساعات زیادی از اوقات فراغت خود را در انواع کلوپها، مراکز رایانهای و باشگاهها بگذرانند.
شهرهای امروزی با رشد غولآسای خود تا فواصل دورتری از مناطق خویش بر محیط زیست اثر منفی نهادهاند و بهدلیل رشد بیرویه، زمینهای زراعی را به کام خود کشیده و آنها را به بلوکهای ساختمانی که تا کیلومترها ادامه پیدا کرده، تبدیل کرده است، در محدوده شهرها نیز آسفالت و سیمان و سقفهای بتونی رطوبتناپذیر، جایگزین علفزارها، درختان و بهطور کلی پوشش گیاهی شده است.
در کشوری همچون ایران که قرارگیری در کمربند خشک و نیمهخشک کره زمین، یکی از بارزترین ویژگیهای آن است، شهرها بیش از هر نقطه دیگری به فضای سبز نیاز دارند، این نیاز از یک طرف با تراکم ساختمانی شهرها و بافت پیوسته و متراکم آنها تشدید یافته و از طرف دیگر چیرگی اقلیم خشک و نیمهخشک در بسیاری از شهرهای ایران، وجود فضای سبز را بهصورت یک نیاز طبیعی و اساسی مطرح میسازد.
شهری که در آن طبیعت جایگاهی نداشته باشد، از پایداری زیستی فاصله میگیرد و دچار بحرانهای جدی میشود، از اینرو برنامهریزی صحیح برای احداث پارکها، کاشت درختان در معابر و ایجاد بامهای سبز میتواند گامهایی مؤثر در بهبود کیفیت زندگی شهری باشد.
فراهمکردن زندگی آرام، زیبا و سالم برای رفاه شهروندان نیازمند تفکر و اندیشه خلاق آدمی است، خلق زیبایی اندیشه زیبا میطلبد و اندیشه زیبا در فضایی زیبا خلق میشود، گلهای زینتی در گلدانهای زیبا، صدای گوشنواز آب، سرسبزی درختان و چمنها، نیمکتهای راحت، تندیسهای مناسب آرامش را در فضای پارک به ارمغان میآورند و ناهنجاریهای شهری جای خود را به آسایش خیال میدهند.
فضاهای سبز شهری از پارکهای کوچک محلهای تا بوستانهای وسیع، علاوهبر زیباسازی محیط کارکردهای محیطزیستی مهمی دارند؛ پوشش گیاهی با جذب دیاکسیدکربن و تولید اکسیژن هوای سالمتری را برای تنفس فراهم میآورد و همچون سپری در برابر آلودگیهای ناشی از تردد وسایل نقلیه و فعالیتهای صنعتی عمل میکند؛ این تأثیرات مثبت بهبود کیفیت هوا و کاهش اثرات مخرب زیستمحیطی را در پی دارد که برای شهرهای صنعتی حیاتی است.
افزون بر مزایای زیستمحیطی، فضاهای سبز شهری تأثیر عمیقی بر سلامت روان شهروندان دارند؛ زندگی میان ساختمانهای سرد و بیروح، ترافیک سنگین و هیاهوی بیوقفه، تنشهای روحی و اضطراب را تشدید میکند، در نتیجه حضور شهروند در فضای سبز، فرصتی برای رهایی از این فشارها و بازیابی آرامش ذهنی فراهم میسازد.
ضرورت توجه به فضای سبز و توزیع متعادل آن بین مناطق مختلف شهری بر اساس عدالت اجتماعی و اهمیت جایگاه فضای سبز در ساختار کالبدی-فیزیکی شهرها فاکتوری مهم و تعیینکننده در راستای کاهش مشکلات شهروندان در زمینه گذران اوقات فراغت و کاهش مشکلات زیستمحیطی همچون آلودگی هوا، حفظ گونههای حیاتی، مسائل ترافیکی برای دسترسی به فضای سبز است و وجود فضای سبز بهصورت متعادل بین مناطق و مطابق با استاندارد به افزایش زیبایی شهری کمک بسیاری میکند.
تعیین سطح و سرانه کاربری فضای سبز در کشور طبق استانداردهای مورد استفاده در سایر کشورها است
مجتبی حقشناس، مدیرعامل سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری اصفهان با تاکید بر لزوم افزایش سرانه فضای سبز در شهر اصفهان و با اشاره به چالشهای موجود در تأمین فضای سبز به خبرنگار ایمنا میگوید: همواره درباره سرانه فضای سبز اصفهان بحثهایی مطرح بوده است.
وی ادامه میدهد: اگرچه بعضی منابع، سرانه را ۲۸ متر مربع برای هر شهروند اعلام کردهاند، اما در واقعیت آنچه در اختیار شهرداری اصفهان قرار دارد، کمتر از ۲۰ متر مربع برای هر شهروند است.
مدیرعامل سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری اصفهان اشاره به استانداردهای جهانی تاکید میکند: در جهان سرانه فضای سبز بر اساس شاخصهای مختلفی تعیین میشود، اما در ایران تنها چند مرجع مشخص از جمله شورای عالی معماری و شهرسازی، این سرانه را ۱۲ تا ۱۵ متر مربع اعلام کردهاند، درحالیکه در بعضی کشورها این عدد به ۴۰ متر مربع میرسد.
حقشناس میگوید: سرانه فضای سبز در اصفهان همیشه بیشتر از حد استانداردهای ایران عنوان شده و این امر موجب شده است اصفهان نسبت به دیگر شهرهای کشور مظلوم واقع شود.
وی اضافه میکند: اگر میزان آلایندههای اطراف شهر را در نظر بگیریم، حداقل سرانهای که اصفهان باید داشته باشد، ۴۹ متر مربع برای هر شهروند است.
مدیرعامل سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری اصفهان با اشاره به تأثیر آلایندههای محیطی بر سرانه فضای سبز این کلانشهر خاطرنشان میکند: وجود صنایع آلاینده از جمله پالایشگاه، کارخانهجات فولاد و آهن و دیگر واحدهای صنعتی در اطراف اصفهان، این شهر را از نظر اکولوژیکی به یک شهر ورشکسته تبدیل کرده است.
حقشناس ضمن تأیید سخنان اخیر علی نیکبخت، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان درباره اینکه «اصفهان از نظر اکولوژیک شهر ورشکستهای است، زیرا دخل و خرج آن همخوانی ندارد» میگوید: برای کاهش میزان آلودگیهای این کلانشهر دو راهکار وجود دارد، در مرحله نخست افزایش سطح فضای سبز به ۴۹ متر مربع برای هر شهروند که تحقیقات سازمان نیز این میزان را تأیید کرده است، اما با توجه به محدودیت منابع آب، این امر تاکنون محقق نشده است.
مدیرعامل سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری اصفهان تاکید میکند: زمانی که امکان افزایش فضای سبز وجود ندارد، حداقل باید سرانه موجود را حفظ کنیم و در این راستا، تأمین پساب تصفیهشده برای آبیاری فضای سبز، همکاری بیشتر شرکت آب و فاضلاب و وزارت نیرو و تخصیص منابع آبی بیشتر به شهر اصفهان ضروری است.
حقشناس میگوید: تنشهای آبی موجب خشکی درختان شده است و اگر این روند ادامه پیدا کند، شاهد افزایش تعداد درختان خشکشده در سطح شهر خواهیم بود.
وی با تاکید بر ضرورت کنترل آلایندههای شهری اضافه میکند: بخشی از آلودگی هوا مربوط به خودروها است، اما سهم اصلی را صنایع آلاینده بر عهده دارند و در این زمینه، نیاز به اقدامات جدی از سوی وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت راه و شهرسازی وجود دارد.
مدیرعامل سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری اصفهان خاطرنشان میکند: اگر برای کاهش آلودگی اقدامی نشود و منابع آبی برای توسعه فضای سبز در اختیار شهرداری قرار نگیرد، ورشکستگی زیستمحیطی اصفهان روزبهروز عمیقتر خواهد شد.
حقشناس میگوید: اگر اقدامات مؤثری صورت نگیرد، شهر اصفهان با افزایش آلودگی، کاهش سرانه فضای سبز و از بین رفتن پوشش گیاهی، بیش از پیش در معرض بحرانهای زیستمحیطی قرار خواهد گرفت.
وی میافزاید: در مجموع تعیین سطح و سرانه کاربری فضای سبز در کشور، تاکنون بیشتر بر اساس استانداردهای مورد استفاده در کشورهای دیگر بوده است.
مدیرعامل سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری اصفهان تصریح میکند: تعیین سرانه فضای سبز تا حد زیادی بستگی به خصوصیات بیوکلماتیک منطقه و شهر دارد، بر این مبنا باید گفت سرانه فضای سبز در یک شهر کویری یا یک شهر بزرگ همچون تهران نمیتواند شرایطی با یک شهر ساحلی در استان مازندران داشته باشد و با وجود این اطلاع از استانداردهای فضای سبز میتواند بهعنوان هدایتگر فعالیتها و خطمشیها بهشمار آید.
نقش فضاهای سبز در توسعه پایدار شهری
شکیبا مرادپسندی، کارشناس ارشد طراحی شهری با تأکید بر اهمیت فضاهای سبز در ساختار کالبدی و زیستی شهرها به خبرنگار ایمنا اظهار میکند: امروزه فضاهای سبز شهری بهعنوان یکی از شاخصهای اصلی توسعه پایدار شناخته میشود، چراکه کارکردهای چندوجهی این فضاها در ابعاد فیزیکی، طبیعی، اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی، نقشی بیبدیل در ارتقای کیفیت زیست شهری و پایداری جوامع ایفا میکنند.
وی با تأکید بر پیامدهای گسترش شتابزده شهرنشینی، رشد تکنولوژی و گرایش زندگی ماشینی ادامه میدهد: این روند نهتنها منجر به تخریب محیط زیست و پوششهای گیاهی شهرها و مناطق حومهای نظیر زمینهای کشاورزی و باغها شده، بلکه تعادل اکولوژیکی محیط را نیز بهشدت برهم زده است.
کارشناس ارشد طراحی شهری تاکید میکند: افزایش جمعیت و توسعه بیبرنامه شهرها موجب دوری انسان از طبیعت، همچنین افزایش نیازهای جسمی و روحی انسانها در محیطهای مصنوع و ناپایدار شده است.
مرادپسندی میگوید: ویژگیهای شهرهای امروزی بهگونهای است که زمینهساز ناپایداری زیستمحیطی شدهاند، بهطوری که محیط طبیعی و مصنوعی هر دو تحت تأثیر منفی این تحولات قرار گرفتهاند.
وی اضافه میکند: توسعه فضای سبز شهری، که منجر به تولید اکسیژن، تعدیل دمای محیط، جذب آلایندهها، تثبیت خاک بهویژه در مناطق شیبدار، افزایش رطوبت، زیباسازی منظر شهری، کاهش آلودگیهای صوتی و بصری میشود، موجب ارتقای چشمگیر کیفیت زیست شهری خواهد شد، همچنین فضاهای سبز با فراهمسازی محیطی مناسب برای تعاملات اجتماعی، به نیازهای روانی و اجتماعی ساکنان نیز پاسخ میدهند.
کارشناس ارشد طراحی شهری با بیان اینکه توسعه پایدار فضای سبز شهری از موضوعات مهم مدیریت شهری است، خاطرنشان میکند: برای نیل به توسعه پایدار در زمینه فضای سبز شهری، وجود ساختار سازمانی مناسب، برنامهریزی دقیق، آموزش منابع انسانی، تصویب قوانین و مقررات لازم و هماهنگی مؤثر میان نهادهای دولتی و بخش خصوصی الزامی است.
مرادپسندی با اشاره به اهمیت فزاینده طرحریزی محورهای سبز در مناطق شهری میگوید: توسعه بیرویه شهرها بدون توجه به محیطهای طبیعی، موجب برهم خوردن تعادل بین ساختار شهر و طبیعت شده است و در این میان محورهای سبز که با کریدورهای طبیعی و دید به کوه ترکیب میشوند، میتوانند در احیای پیوند میان محیط مصنوع و طبیعت نقش کلیدی داشته باشند.
وی ادامه میدهد: محورهای سبز با ایجاد همزیستی میان انسان و طبیعت، به ارتقای کیفیت زیباشناختی و اکولوژیکی شهر کمک بسیار میکنند.
کارشناس ارشد طراحی شهری تاکید میکند: آن بخش از محور سبز که در محدوده شهر قرار دارد، بهعنوان «محور سبز شهری» شناخته میشود و این فضا در واقع بخشی از ساختار کالبدی یا مورفولوژیکی شهر را شکل میدهد و نقش تعیینکنندهای در سیمای عمومی شهر ایفا میکند.
مرادپسندی میگوید: فضاهای سبز شهری را میتوان کاربریهایی با پوشش گیاهی تعریف کرد که دارای دو کارکرد مهم «بازدهی اجتماعی» و «بازدهی اکولوژیکی» هستند و در این میان، باغهای میوه گرچه از نظر اکولوژیکی و اقتصادی واجد ارزش هستند، اما بهدلیل نبود دسترسی عمومی نمیتوانند نقشی در بازدهی اجتماعی ایفا کنند.
وی اضافه میکند: بازدهی اکولوژیکی فضاهای سبز، بهمعنای نقش آنها در زیباسازی محیط شهری، تنظیم دمای هوا، تولید اکسیژن، افزایش نفوذپذیری خاک در برابر بارش است و از منظر شهرسازی، فضای سبز شهری نهتنها بخشی از منظره عمومی شهر است، بلکه بهعنوان عنصر زندهای در ساختار کالبد بیجان شهر ایفای نقش میکند و در شکلدهی به مورفولوژی شهر مؤثر است.
کارشناس ارشد طراحی شهری خاطرنشان میکند: فضاهای باز شهری شامل فضاهای سبز موجود هستند و بهعنوان ظرفیتی برای توسعه فضاهای سبز جدید محسوب میشوند.
مرادپسندی میگوید: فضاهای سبز شهری زمانی که در بافت و ساختار شهر قرار میگیرند، تابع نظم و سلسلهمراتب زندگی شهری شده است و به مقیاسهای گوناگون در سطح شهر تقسیم میشوند که هر یک بر اساس نیازها و ویژگیهای کاربران، ضوابط و معیارهای خاص خود را دارا هستند.
وی با اشاره به دستهبندی انواع فضاهای سبز ادامه میدهد: زمینهایی با پوشش گیاهی کوتاهمدت همچون چمن و مراتع تحت عنوان «سطوح سبز» و زمینهایی با پوشش گیاهی بلند همچون جنگلها و باغها بهعنوان «فضای سبز» طبقهبندی میشوند.
کارشناس ارشد طراحی شهری تاکید میکند: سطوحی که دارای درختان حجیم و دارای بُعد هستند، بهعنوان «فضای مثبت» و سطوح بدون درخت و تنها پوشیده از چمن بهعنوان «سطح منفی» یا «سطح سبز» تلقی میشوند.
مرادپسندی میگوید: بر اساس تعاریف ارائهشده، دو ویژگی اصلی برای فضاهای سبز میتوان برشمرد؛ نخست، پوشش گیاهی متشکل از درختان، درختچهها، بوتهها، گلها و چمنها که مفهوم ظاهری فضای سبز را تشکیل میدهند و دوم کارکردهایی نظیر ارتقای کیفیت محیط زیست، افزایش زیبایی شهری و پاسخ به نیازهای اکولوژیکی و روانی انسان که اهداف اصلی از احداث این فضاها را در بر میگیرد.
وی با تاکید بر لزوم توجه به مجموعهای از مفاهیم مکمل در تعریف فضای سبز در دنیای معاصر میافزاید: این مفاهیم شامل نقش انسان در برنامهریزی و مدیریت، بهرهگیری از خلاقیتهای معماری و مهندسی محیط زیست، تدوین ضوابط و مقررات علمی و تعیین شاخصهای کارشناسی در زمینههایی همچون مکانیابی، منابع طبیعی، تأسیسات زیستمحیطی، بهداشت شهری، اقتصاد و جامعهشناسی است.
به گزارش ایمنا، توسعه فضاهای سبز در کلانشهرها فراتر از زیباسازی ظاهری نقشی بنیادین در کیفیت زندگی شهری دارد؛ شهرهایی که در سایه برجهای سر به فلک کشیده و خیابانهای پرازدحام به فراموشی طبیعت دچار شدهاند، با معضلاتی همچون آلودگی هوا، تنشهای روحی و آلودگی صوتی دستوپنجه نرم میکنند و در این میان کلانشهرهایی همچون اصفهان که صنایع سنگین بسیاری را در خود جای دادهاند، بیش از هر نقطه دیگری نیازمند گسترش فضای سبز هستند تا از شدت آلایندهها کاسته و سلامت شهروندان حفظ شود.
نظر شما