به گزارش خبرگزاری ایمنا و به نقل از نیچر، پژوهشگران حوزه اخلاق علمی نسبت به پدیدهای هشدار میدهند که در سالهای اخیر در حال گسترش است؛ پدیدهای که آن را «ژورنالربایی» مینامند؛ در این روند نگرانکننده، شرکتهایی بینام و نشان، مجلات علمی معتبر را از ناشران خوشنام خریداری کرده و به ابزارهایی برای چاپ مقالات بیکیفیت یا حتی جعلی تبدیل میکنند.
مطالعهای که در ژانویه ۲۰۲۵ در پایگاه پیشچاپ Zenodo منتشر شده، ۳۶ ژورنال را شناسایی کرده که پس از واگذاری به این شرکتها، از فهرست پایگاههای معتبری چون Scopus حذف شدهاند؛ پژوهشگران هشدار میدهند که این تنها نوک کوه یخ است و دهها ژورنال دیگر نیز درگیر این ماجرا هستند.
آلبرتو مارتین-مارتین، پژوهشگر دانشگاه گرانادا و یکی از نویسندگان این مطالعه، میگوید که این ژورنالها پیشتر متعلق به نهادهایی چون الزویر، پالگراو مکمیلان، دانشگاه ایندیانا نورثوست و دانشگاه سائوپائولو بودهاند و موضوعاتی از زبانشناسی و روانشناسی تا زیستشناسی و پزشکی را پوشش میدادند.
اما پس از انتقال مالکیت، این مجلات تغییر رفتار دادند: هزینههای پردازش مقاله (APC) بهشدت افزایش یافت، حجم مقالات منتشرشده رشد غیرعادی پیدا کرد و مقالاتی خارج از حوزه تخصصی مجله، بدون داوری دقیق، منتشر شدند؛ همه اینها نشانههایی آشکار از الگوهای انتشارات غارتگرانه است.
پشتپرده شرکتهای بینامونشان
پژوهشگران از طریق بررسی ایمیلها و مستندات مالی نشان دادهاند که برخی از این ژورنالها با پیشنهادهایی وسوسهانگیز (تا چند صد هزار یورو برای هر عنوان) به فروش رفتهاند. خریداران نیز شرکتهایی همچون Oxbridge Publishing House (ثبتشده در بریتانیا در سال ۲۰۲۲)، Open Access Text، JCF Corp و Intellectual Edge Consultancy هستند که پیشینهای در حوزه نشر ندارند.
دیوید رادهور از شرکت Oxbridge هرگونه ادعا درباره دخالت در روند داوری یا محتوای مجلات را رد کرده و گفته این شرکت نقش مالی دارد، نه علمی ، اما تحلیلگران میگویند نبود شفافیت در مالکیت این نشریات، خود نشانهای جدی از نیتهای پشت پرده است؛ چرا که در بسیاری از موارد، حتی نام مالک جدید در وبسایت مجله درج نشده است.
از میان ۳۶ ژورنال مورد بررسی، تنها تعداد اندکی حاضر به پاسخگویی به نشریه Nature شدهاند. یکی از آنها، Amjad Iqbal، سردبیر مجله American Journal of Health Behavior بود که افزایش هزینهها را به تورم و افزایش هزینه خدمات فنی نسبت داد و ارتباط با Oxbridge را انکار کرد.
اما در برخی موارد دیگر، پژوهشگرانی که بهعنوان اعضای هیأت تحریریه در سایت مجلات درج شده بودند، اظهار کردند که از این موضوع کاملاً بیاطلاع بودهاند و نام آنها بدون اجازه روی وبسایت قرار گرفته است.
آینده علم در سایه پول و بیاعتمادی
وقتی نمیدانیم چه کسی پشت مجلهای نشسته یا چه کسانی تصمیمات علمی را میگیرند، نمیتوان به محتوای منتشرشده اعتماد کرد، این روند اعتماد عمومی به کل نظام نشر علمی را زیر سوال میبرد.
به گزارش ایمنا، در شرایطی که نظام نشر علمی با بحرانهایی چون نشر غارتگر، دادههای جعلی و رقابت ناسالم برای چاپ مقاله دستوپنجه نرم میکند، شفافیت و اخلاق حرفهای بیش از هر زمان دیگری به عنوان ستونهای اصلی اعتبار علمی، ضروری به نظر میرسند. پدیده «ژورنالربایی» شاید تازه باشد، اما نشانههایی از یک بحران قدیمی است «وقتی سود بر علم غلبه کند، علم قربانی میشود.»
نظر شما