به گزارش خبرگزاری ایمنا از لرستان، با گسترش فناوری، نحوه ارتباط مؤمنان با آموزه‌های دینی دستخوش تغییر شده است، شبکه‌های اجتماعی، اپلیکیشن‌های مذهبی و پخش زنده مراسم دینی، امکان مشارکت گسترده‌تر و دسترسی راحت‌تر به محتوای معنوی را فراهم کرده‌اند.
امروزه افراد می‌توانند با استفاده از تلفن همراه، قرآن بخوانند، اذان را بشنوند، دعاهای روزانه را دنبال کنند و حتی به‌صورت مجازی در جلسات تفسیر قرآن شرکت کنند، این تغییرات به‌ویژه برای کسانی که در کشورهای غیراسلامی زندگی می‌کنند یا به دلایل مختلف امکان حضور فیزیکی در محافل دینی را ندارند، بسیار مفید است.
باوجود مزایای فراوان، وابستگی بیش‌ازحد به فضای دیجیتال می‌تواند چالش‌هایی را برای تجربه معنوی در ماه رمضان ایجاد کند، حضور مستمر در شبکه‌های اجتماعی و سرگرمی‌های دیجیتال، ممکن است از عمق عبادت و تمرکز بر خودسازی بکاهد، همچنین، گسترش اطلاعات نادرست و محتوای غیر معتبر دینی در برخی پلتفرم‌ها، می‌تواند افراد را دچار سردرگمی کند، ازاین‌رو، آگاهی و مدیریت هوشمندانه استفاده از فضای دیجیتال در این ماه اهمیت ویژه‌ای دارد.
فضای دیجیتال و تأثیر آن بر معنویت در ماه رمضان
سیدنواب موسوی، کارشناس مذهبی با اشاره به تغییراتی که فناوری در سنت‌های مذهبی ایجاد کرده است، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در گذشته، سنت‌هایی همچون سحرخوانی بخشی از فرهنگ ماه رمضان بود اما امروزه برنامه‌های تلویزیونی، شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های مذهبی تا حد زیادی جایگزین این سنت‌ها شده‌اند و روزه‌داری در دنیای دیجیتال با گذشته تفاوت‌های بسیاری دارد. اگرچه دسترسی آسان به محتوای معنوی و مذهبی موجب افزایش آگاهی شده، اما در عین حال، وابستگی به این فضا و سرگرمی‌های مجازی ممکن است تمرکز بر بُعد معنوی روزه را کاهش دهد.
وی می‌افزاید: پخش گسترده برنامه‌های سحری و افطاری در رسانه‌های دیجیتال یکی از تغییرات مهم این دوران است، برنامه‌هایی که تا حد زیادی جایگزین سنت‌های قدیمی شده‌اند، جذابیت بصری، محتوای متنوع و دسترسی آسان موجب شده است که مردم کمتر در جلسات حضوری شرکت کنند و وابستگی بیشتری به فضای دیجیتال داشته باشند، بااین‌حال، این جایگزینی کامل نیست. زیرا حس جمعی، فضای معنوی خانوادگی و آداب سنتی همچون سحرخوانی و دورهمی‌های افطاری در فضای دیجیتال کمتر دیده می‌شود.
موسوی ادامه می‌دهد: در گذشته، همسایگان یکدیگر را برای سحر بیدار می‌کردند، اما اکنون این وظیفه را رسانه‌ها و اپلیکیشن‌های دیجیتال بر عهده گرفته‌اند، شاید همین امر موجب کاهش شور و حال جلسات جزخوانی قرآن در رمضان شده باشد.
به عقیده این کارشناس مذهبی، استفاده از اپلیکیشن‌های مذهبی برای دعا و نیایش نیز دو جنبه مثبت و منفی داردف وی دراین‌باره می‌گوید: دسترسی آسان به متن قرآن، ادعیه و اصوات قاریان و مداحان از مزایای فضای دیجیتال است، اما نباید از آسیب‌های آن غافل شد، گاهی متن‌های ارائه‌شده در این فضا دچار اشکالاتی هستند و همچنین، رونق جلسات حضوری و اجتماعات مومنانه کاهش پیدا کرده است، در حالی که دعا و مناجات در جمع، حال خوش‌تری به همراه دارد، وابستگی بیش‌ازحد به فضای دیجیتال ممکن است فرصت‌های معنوی این ماه را از بین ببرد.
وی با بیان اینکه فناوری می‌تواند در شخصی‌سازی و بهینه‌سازی تجربه معنوی روزه‌داران نقش مهمی ایفا کند، ادامه می‌دهد: فضای دیجیتال اگر به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند به برنامه‌ریزی عبادی افراد کمک کند، استفاده از برنامه‌ها و صفحات معنوی مورد علاقه، یادآوری اذکار و بهره‌گیری از محتوای متنوع دینی از جمله فرصت‌های این فضا است اما در عین حال، نباید این ابزارها جایگزین تدبر و حضور قلب در عبادات شوند.
موسوی با اشاره به نقش شبکه‌های اجتماعی در ترویج فرهنگ رمضان و روزه‌داری می‌گوید: این فضا می‌تواند در گسترش معنویت جمعی و ایجاد ارتباط میان افراد در نقاط مختلف جهان مؤثر باشد.
وی می‌افزاید: شبکه‌های اجتماعی ظرفیت بالایی برای مواسات و کمک‌های مومنانه دارند، اما نکته مهم این است که این فضا نباید جایگزین ارتباط حضوری با جلسات معنوی شود، به‌عنوان مثال، اشتراک‌گذاری سفره‌های رنگین افطار و سحر در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند یک آسیب باشد، اما اگر در این فضا سنت‌های حسنه‌ای همچون افطاری‌های ساده، کمک‌های مومنانه و مباحث علمی و دینی گسترش پیدا می‌کند، معنویت در جامعه تقویت خواهد شد.
وی در ادامه پیشنهادهایی برای استفاده صحیح از ظرفیت‌های دیجیتال جهت تعمیق تجربه‌های معنوی در ماه رمضان ارائه می‌دهد و می‌گوید: باید محتوای آموزشی و معنوی متناسب با سطح فهم مخاطبان تولید شود، همچنین، باید فضایی برای تعاملات معنوی ایجاد شود که دسترسی به آن آسان باشد، همچون ارتباط زنده با محافل قرآن و مناجات در مشاهد مشرفه و محتواهای جذاب، کوتاه و متناسب با نیاز مخاطب، مانند کلیپ‌های کوتاه درباره قصص قرآن یا توضیحات مختصر در شرح ادعیه، می‌تواند تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد.
موسوی درباره اینکه آیا مفهوم روزه‌داری در دنیای دیجیتال تغییر کرده است، این‌گونه پاسخ می‌دهد: زندگی دیجیتال بسیاری از جنبه‌های اجتماعی، از جمله روزه‌داری را تحت تأثیر قرار داده است، در گذشته، روزه‌داری بیشتر بر ارتباط مستقیم با خداوند و عبادات شخصی متمرکز بود، اما امروز تأثیرات زندگی دیجیتال، تغییراتی در این روند ایجاد کرده است، برای مثال، سنت بیدار کردن همسایگان برای سحر که روزگاری بخشی از ارتباط انسانی بود، اکنون جای خود را به زنگ هشدار گوشی‌های هوشمند داده است.
وی آینده روزه‌داری در جهان دیجیتال را وابسته به نحوه استفاده از این فضا می‌داند و می‌گوید: فضای دیجیتال با شتاب زیادی در حال پیشرفت است و ما ناگزیر از همراهی با این تغییرات هستیم و اگر این رشد با آگاهی و مدیریت صحیح همراه باشد، می‌تواند باعث گسترش معنویت جمعی و تقویت همبستگی میان مسلمانان شود.
موسوی اضافه می‌کند: شبکه‌های اجتماعی، برنامه‌های مذهبی و پخش زنده مراسم عبادی، امکان مشارکت گسترده‌تر در اعمال عبادی همچون قرائت قرآن، دعا و سخنرانی‌ها را فراهم آورده است، همچنین، پویش‌های معنوی و ارتباط با مسلمانان در سراسر جهان، حس وحدت و همبستگی را تقویت می‌کند.
این کارشناس مذهبی تأکید می‌کند: فناوری اگر به‌درستی مورد استفاده قرار گیرد، می‌تواند تجربه‌ای معنوی‌تر و غنی‌تر را برای مسلمانان فراهم کند اما در صورت استفاده نادرست، ممکن است برخی از ارزش‌های معنوی کمرنگ شوند.
وی ادامه می‌دهد: همان‌طور که فناوری می‌تواند پیوند میان سنت و مدرنیته را تقویت کند، استفاده نادرست از آن نیز می‌تواند اثرات منفی بر معنویت افراد داشته باشد، بنابراین، آینده روزه‌داری در دنیای دیجیتال به انتخاب‌های ما بستگی دارد.
نیایش در عصر دیجیتال؛ پیوند سنت و فناوری
مهیار صادقی، جامعه‌شناس لرستانی نیز معتقد است که فضای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی تأثیر عمیقی بر تجربه معنوی افراد در ماه رمضان گذاشته‌اند.
وی می‌گوید: امروزه با گسترش فناوری، دسترسی به مباحث دینی آسان‌تر و گسترده‌تر شده است، افراد می‌توانند تنها با یک جستجوی ساده در اینترنت به انواع محتوای مذهبی، از جمله تلاوت قرآن، ادعیه، سخنرانی‌های دینی و تحلیل‌های مذهبی، به شکل‌های مختلف صوتی، تصویری و متنی دسترسی پیدا کنند، این محتواها متناسب با شرایط فردی و زمانی هر شخص در دسترس است، برای مثال، فردی که قصد قرائت قرآن را دارد، می‌تواند ترتیل آن را با صداهای مختلف و در مدت‌زمان دلخواه، حتی در بازه‌های کوتاه‌تر، گوش کند و اعمال عبادی خود را انجام دهد.
صادقی می‌افزاید: سبک زندگی امروزی، تغییرات جمعیتی و گسترش شهرها موجب شده است که جایگزین‌های مدرن همچون تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی بتوانند پاسخگوی نیازهای معنوی افراد باشند، برای مثال، تلویزیون در شب‌های قدر از شبکه‌های مختلف برنامه‌هایی را از اماکن مقدس مانند حرم امام رضا (ع)، حرم حضرت معصومه (س) و دیگر بقاع متبرکه پخش می‌کند، این برنامه‌ها شامل قرائت‌های مختلفی هستند که هر فرد می‌تواند بر اساس شرایط خود از آن‌ها بهره ببرد.
به باور این جامعه‌شناس یکی از مهم‌ترین تغییراتی که فناوری ایجاد کرده، پخش گسترده برنامه‌های سحری و افطاری در رسانه‌های دیجیتال است، این روند، به‌واسطه تغییر سبک زندگی شهری، تقریباً جایگزین سنت‌های گذشته شده است.
وی تأکید می‌کند: برنامه‌های سحری و افطاری که امروزه در تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی ارائه می‌شوند، به دلیل تنوع و در دسترس بودن، جای خود را در میان مردم باز کرده‌اند و در بسیاری از موارد، کاملاً جایگزین سنت‌های قدیمی شده‌اند.
صادقی معتقد است که معنویت، همواره یکی از نیازهای درونی انسان بوده و در دوره‌های مختلف به اشکال گوناگون بروز پیدا کرده است، وی دراین‌باره می‌گوید: شیوه‌های دینداری و معنویت‌گرایی بسته به شرایط سنی، جنسیتی و اجتماعی افراد متفاوت است. اما آنچه مسلم است، این است که معنویت همیشه وجود داشته، دارد و خواهد داشت، فناوری تنها ابزارهای جدیدی را برای تجربه این معنویت فراهم کرده است.
در همین راستا، امروزه بسیاری از افراد برای دعا و نیایش از اپلیکیشن‌های مذهبی استفاده می‌کنند و صادقی این تغییرات را مثبت ارزیابی کرده و می‌گوید: فناوری نه‌تنها انجام عبادات را تسهیل کرده، بلکه شرایطی را فراهم آورده است که افراد بتوانند تجربه معنوی خود را شخصی‌سازی کنند. به‌عنوان نمونه، اپلیکیشن‌های دینی به افراد امکان می‌دهند که دعاها و اذکار موردنظر خود را ذخیره کرده و در هر زمان که بخواهند، به آن‌ها رجوع کنند.
به عقیده این جامعه‌شناس، یکی از مهم‌ترین تأثیرات فناوری، ایجاد فرصت برای شخصی‌سازی و بهینه‌سازی تجربه معنوی روزه‌داران است.
وی می‌افزاید: فضای دیجیتال این امکان را فراهم کرده که افراد بر اساس نیازها و شرایط خود، به انواع محتواهای معنوی و مذهبی دسترسی داشته باشند، این دسترسی آسان می‌تواند تجربه نیایش را عمیق‌تر کرده و زمینه‌ساز افزایش معنویت شود.
صادقی تأکید می‌کند که شبکه‌های اجتماعی توانسته‌اند به ترویج فرهنگ رمضان کمک کنند و گروه‌های مختلف را به انجام اعمال دینی تشویق کنند.
وی ادامه می‌دهد: شبکه‌های اجتماعی موجب ایجاد پیوندهای معنوی شده‌اند و افراد را به یکدیگر نزدیک‌تر کرده‌اند، به‌ویژه در ماه رمضان، این فضاها محلی برای اشتراک‌گذاری تجربه‌های معنوی و تبادل اندیشه‌های دینی شده‌اند.
صادقی می‌افزاید: بدون شک فناوری نقش مهمی در این زمینه ایفا کرده است اما این موضوع بستگی به نحوه استفاده از این فضا دارد، تولید محتوای متناسب، کاربردی و نیازسنجی‌شده برای گروه‌های سنی مختلف می‌تواند موجب جذب مخاطبان شود و در نهایت به تعمیق معنویت در ماه رمضان و دیگر مناسبت‌های مذهبی کمک کند.
وی بر این باور است که زندگی دیجیتال بسیاری از جنبه‌های اجتماعی، از جمله روزه‌داری را تحت تأثیر قرار داده است. اما نکته مهم این است که این تغییر، تجربه روزه‌داری را برای برخی افراد شخصی‌تر و عمیق‌تر کرده است.
این جامعه شناس لرستانی اضافه می‌کند: بخش قابل‌توجهی از افراد در دنیای مدرن به درک عمیق‌تری از عبادات خود رسیده‌اند. این افراد، حضور قلب بیشتری را در اعمال دینی خود تجربه می‌کنند و معنویت را به‌گونه‌ای متفاوت از گذشته احساس می‌کنند.
وی تأکید می‌کند: فضای دیجیتال، اگر به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند تجربه‌ای عمیق‌تر و معنوی‌تر را برای مسلمانان فراهم کند. اما درصورتی‌که تولید محتوای دینی به‌صورت غیرتخصصی و نامناسب انجام شود، همان‌طور که می‌تواند اثرگذار باشد، ممکن است موجب دل‌زدگی و ایجاد فاصله از معنویت نیز شود.
به گزارش ایمنا، فضای دیجیتال و فناوری‌های نوین، همان‌طور که دسترسی به محتوای دینی را آسان‌تر کرده و فرصت‌های جدیدی را برای عبادت و ترویج معنویت فراهم آورده، چالش‌هایی نیز به همراه داشته است. استفاده نادرست از این فضا می‌تواند ارتباطات حضوری و سنت‌های جمعی را کمرنگ کند و تجربه‌های معنوی را سطحی سازد. اما اگر این ابزارها به درستی مدیریت شوند، می‌توانند پلی میان سنت و مدرنیته باشند و تجربه معنوی عمیق‌تری را برای روزه‌داران رقم بزنند. آینده رمضان در جهان دیجیتال، به انتخاب‌های ما بستگی دارد؛ انتخاب‌هایی که می‌توانند معنویت را تقویت کرده یا آن را به حاشیه برانند.
نظر شما