به گزارش خبرگزاری ایمنا، پس از ترور شهید سیدحسن نصرالله، لبنان درگیر تنشهای سیاسی و امنیتی فزایندهای شده است. یکی از وقایع این دوره، اقدام دولت لبنان در جلوگیری از فرود یک هواپیمای ایرانی حامل زائران لبنانی در فرودگاه بیروت بود که موجی از اعتراضات را در پی داشت.
مقامات لبنانی علت این تصمیم را نگرانی از احتمال حمل کمکهای مالی ایران به حزبالله عنوان کردند و به گزارشهای رسانهای استناد کردند. این اقدام با واکنشهای متفاوتی مواجه شد و بسیاری آن را ناشی از فشارهای خارجی، بهویژه از سوی ایالات متحده دانستند. برخی تحلیلگران معتقدند که ترور نصرالله و تغییرات احتمالی در موازنه قدرت داخلی لبنان، دولت را به بهکارگیری مواضع سختگیرانهتر در برابر ایران تشویق کرده است.
در داخل لبنان، این موضوع به اختلافات سیاسی دامن زد، در حالی که برخی از احزاب، بهویژه گروههای نزدیک به عربستان سعودی، از این اقدام بهعنوان تلاشی برای کاهش نفوذ ایران استقبال کردند، دیگران آن را نقض حاکمیت ملی و تسلیم در برابر فشارهای خارجی تلقی کردند. تاکنون، دولت لبنان توضیحات رسمی و قانعکنندهای در مورد دلایل این تصمیم ارائه نکرده است.
این تصمیم منجر به اعتراضات گستردهای شد. حامیان حزبالله با بستن راههای منتهی به فرودگاه، خشم خود را ابراز کردند. ارتش لبنان برای متفرق کردن معترضان مداخله کرد. مجتبی امانی، سفیر ایران در لبنان، این اقدام را محکوم کرد و آن را موجب سرگردانی مسافران لبنانی در فرودگاه تهران دانست.
در پی این حادثه، مقامات ایرانی از مخالفت خود با این تصمیم خبر دادند و تلاشهایی برای از سرگیری پروازها آغاز شد. سازمان هواپیمایی کشوری ایران اعلام کرد که لغو پروازها بهدلیل «افزایش موقت اقدامات ایمنی» در فرودگاه بیروت بوده است و مسافران باید از خطوط هوایی لبنانی یا سایر شرکتها برای سفر استفاده کنند.
این رویداد بهعنوان دومین اقدام قابل توجه ضدایرانی در لبنان در مدت کوتاهی تلقی میشود. این موضوع همزمان با اتهامزنیهای اسرائیل علیه ایران درباره انتقال غیرقانونی پول و کالا صورت گرفت و به نقش احتمالی بازیگران خارجی در تشدید تنشها اشاره دارد.
در بحبوحه این تنشها، گزارشهایی بر پایه غیرمعمول مسافران پروازهای ایرانی در فرودگاه بیروت تحت نظارت افسران آمریکایی منتشر شد که این موضوع به گمانهزنیها درباره انگیزههای پنهان دامن زد.
امانی، سفیر ایران با انتقاد از این وضعیت، خواستار مداخله دولت لبنان برای جلوگیری از لغو پروازها شد و بر اهمیت توافقات متقابل تأکید کرد.
با توجه به سابقه طولانی روابط ایران و لبنان که بر پایه ارزشهایی چون رد ظلم، حمایت از مظلومان و پایبندی به اصول اخلاقی بنا شده است، این دو کشور همواره در تلاش برای توسعه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با یکدیگر بودهاند، اما به نظر میرسد که این روابط در حال حاضر با چالشهایی روبهرو شده است. بهمنظور بررسی ابعاد مختلف روابط آینده ایران و لبنان با محمدعلی حسننیا، کارشناس مسائل غرب آسیا به گفتوگو نشستیم.
ایمنا: چرا لغو پروازهای تهران به بیروت و سختگیریهای امنیتی در لبنان با اهداف آمریکا برای تغییر معادلات سیاسی و امنیتی در این کشور مرتبط است؟
حسننیا: پس از حدود ۱۴ تا ۱۵ ماه درگیری میان حزبالله لبنان و اسرائیل، آتشبسی چندماهه برقرار شده است. در این مدت، اسرائیل تلاش میکرد تا معادلات امنیتی در لبنان را تغییر دهد و ضرباتی به حزبالله وارد کند. هدف اصلی اسرائیل از اشغال بخشهایی از مرز لبنان، قطع خطوط ارتباطی و لجستیکی حزبالله و کاهش توانایی آتش این گروه بود. اسرائیل نگران بود که حملهای مشابه به حمله ۷ اکتبر توسط حزبالله از جنوب لبنان تکرار شود، به همین دلیل، اسرائیل قصد داشت این تغییرات امنیتی را در سند اجرایی قطعنامه ۱۷۰۱ بگنجاند و به تصویب برساند.
پس از وارد آمدن ضرباتی به حزبالله و تغییر نسبی معادله امنیتی، آمریکا فرصت را برای تغییر معادله سیاسی در لبنان مناسب ارزیابی کرد. لبنان از حدود سالهای ۲۰۱۹-۲۰۱۸ وارد بنبست سیاسی شده بود و از سال ۲۰۲۱ بدون رئیسجمهور بود، همچنین برخی گروههای سیاسی همچون جریان المستقبل به رهبری سعد حریری در سیاست مشارکت نداشتند و عربستان نیز از مداخله در لبنان خودداری میکرد. به همین دلیل، آمریکا پس از ترور سید حسن نصرالله، زمان را برای تغییر معادله سیاسی را مهیا دید. هدف آمریکا از این تغییر، مداخله در امور اجرایی لبنان از طریق گنجاندن مواردی همچون بازرسی تمام راههای زمینی، هوایی و دریایی تا مرزها برای اطمینان از نبود سلاح و تجهیزات برای حزبالله در قطعنامه ۱۷۰۱ و دستورالعمل اجرایی بعدی آن بود. این اقدام به آمریکا اجازه میدهد تا در مسائل اجرایی لبنان دخالت بیشتری داشته باشد.
پس از انتخاب جوزف عون بهعنوان رئیسجمهور لبنان که پیش از این فرمانده ارتش این کشور بود و روابط خوبی با آمریکا دارد، تغییراتی در فضای سیاسی لبنان در حال رخ دادن است. اگرچه عون روابط صمیمانهای هم با ایران دارد، اما به دلیل اینکه رئیسجمهور و نخستوزیر «نواف سلام»، هر دو دارای نگرش تکنوکرات و متمایل به غرب هستند، تلاش میکنند خواستههای آمریکاییها را حتی به صورت حداقلی اجرا کنند.
این موضوع منجر به وضع دستورات سختگیرانهتری در مورد بازرسی هواپیماها، مسیرهای دریایی و زمینی شده است. سخنگوی عربزبان ارتش اسرائیل با انتشار اخباری بر پایه انتقال پول توسط هواپیمایی ماهان برای حزبالله لبنان، به این موضوع دامن زد. این اقدامات نشاندهنده تلاش آمریکا برای مسدود کردن ارتباطات بین ایران و حزبالله لبنان است، به عنوان مثال، وزارت حملونقل لبنان اعلام کرد که به هواپیمایی ماهان اجازه فرود در بیروت داده نمیشود. پیش از این نیز، بازرسیهای پروازها و پرسشهای سختگیرانه از مسافران وجود داشت. این سختگیریها بر پرواز تهران-بیروت که مخصوص شهروندان لبنانی بود که به ایران آمده بودند، اعمال شد.
در حال حاضر، سازمان هواپیمایی ایران و وزارت خارجه در حال رایزنی برای حل مشکل تعلیق پروازها هستند. طرف لبنانی پیشنهاد داده است که دو هواپیما از خطوط هوایی خاورمیانه برای انتقال شهروندان لبنانی از ایران اعزام کند. ایران با این پیشنهاد موافقت کرده است، مشروط بر اینکه این موضوع تأثیری بر از سرگیری پروازهای عادی بین دو کشور نداشته باشد و هر دو موضوع بهصورت جداگانه پیگیری شود.
ایمنا: آیا بر این باور نیستید که دولت لبنان در تلاش است تا نفوذ حزبالله را کاهش دهد یا مانع رسیدن کمکهای مالی به این گروه شود؟
حسننیا: همهچیز در راستای تضعیف حزبالله لبنان تعریف میشود. پیش از جنگ اخیر، حزبالله در لبنان یک «شبه دولت» بود و دارای یک سیستم مالی به نام «القرضالحسن» بود که حتی غیرشیعیان نیز به آن اعتماد داشتند و از آن وام میگرفتند. پس از فروپاشی سیستم بانکی لبنان در سال ۲۰۱۹، حزبالله یک سیستم اقتصادی، بهداشتی (سازمان بهداشت اسلامی) و خیریه گسترده ایجاد کرد. حتی شایعاتی درباره قصد حزبالله برای ایجاد یک ترمینال اختصاصی در کنار فرودگاه بیروت برای هواپیماهای خود وجود داشت. این تغییر معادلات نشان میدهد که دولت و گروههای لبنانی به دنبال تضعیف حزبالله هستند، نه حذف آن. آنها میخواهند حزبالله را از یک «شبهدولت» و جنبش مقاومت، به یک حزب سیاسی عادی تبدیل کنند که بدون سلاح، سیستم مالی و سیستم اقتصادی مستقل باشد. در نهایت، هدف این است که خلع سلاح حزبالله صورت گیرد. سه قطعنامه شورای امنیت (۱۵۵۹، ۱۶۸۰ و ۱۷۰۱) نیز در این راستا تعریف میشوند.
ایمنا: با توجه به شرایط کنونی و اقداماتی که در حال انجام است، پیشبینی شما از آینده این روند و ممانعت از ورود هواپیماهای ایرانی به بیروت چیست؟
حسننیا: پیشبینی وضعیت لبنان ممکن است دشوار باشد، زیرا این کشور متشکل از اقوام و مذاهب مختلف و تحت تأثیر بازیگران خارجی متعدد است. به نوعی میتوان لبنان را به یک پیتزا تشبیه کرد که هر تکه آن نمایانگر تأثیرگذاری یک کشور است؛ از ایران و عربستان گرفته تا قطر، فرانسه، آمریکا و حتی اسرائیل و سوریه که در زمانهای مختلف نقش مهمی در لبنان ایفا کردهاند، با این حال، با توجه به روند کنونی، به نظر میرسد که تنشها در لبنان بهطور قطع افزایش پیدا خواهد کرد. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، احتمال بروز زورآزماییهای خیابانی نیز بیشتر خواهد شد. حزبالله تمایلی به استفاده از سلاح علیه مخالفان سیاسی خود ندارد، اما نمیتواند اجازه دهد که دولت و بعضی جناحهای سیاسی بر قدرت و اقتدار حزبالله تسلط پیدا کنند.
در نتیجه، انتظار میرود که تنشها و درگیریها در لبنان افزایش پیدا کنند. بیروت به مناطق مختلف تقسیم شده است: جنوب بیروت تحت کنترل حزبالله، شمال بیروت در اختیار مسیحیان و مرکز و غرب در دست اهل سنت قرار دارد. به این معنا که در این مناطق از گروههای دیگر نیز زندگی میکنند، اما محلهها بهطور عمده تفکیک شدهاند، بهعنوان مثال، ضاحیه جنوبی و خیابانهای امام خمینی و حافظ اسد همه تحت کنترل حزبالله هستند، به همین دلیل، اقداماتی همچون بستن راهها در اطراف فرودگاه انجام شده است. این تفکیک جغرافیایی میتواند به تشدید تنشها کمک کند و به احتمال زیاد زورآزماییها در لبنان بیشتر خواهد شد.
روز گذشته، در مراسم بیستمین سالگرد رفیق حریری، سعد حریری سخنان تندی علیه نظام بشار اسد در سوریه ایراد کرد و جمعیت در میدان شهدا تجمع کردند و شعار دادند. به نظر میرسد رویدادی مشابه در تشییع پیکر سید حسن نصرالله در ورزشگاه کمیل شمعون نیز رخ خواهد داد. این نشان میدهد که زورآزماییها در لبنان افزایش خواهد یافت.
ایمنا: آیا شما معتقدید که لغو پروازها میتواند با هدف جلوگیری از حضور ایرانیها در مراسم سید حسن نصرالله صورت گرفته باشد؟
حسننیا: حزبالله از یک پایگاه اجتماعی گسترده در لبنان برخوردار است، بهطوری که شیعیان حدود یکسوم جمعیت این کشور را تشکیل میدهند، بنابراین حتی بدون حضور شرکتکنندگانی از خارج از لبنان، انتظار میرود صدها هزار نفر از مردم لبنان در مراسم تشییع شرکت کنند. حزبالله نیز تمهیداتی را برای حفظ نظم و امنیت این مراسم در نظر گرفته است.
علاوهبر این ملاحظات، مشکلات مربوط به فرودگاه و هزینههای بالای سفر به لبنان نیز وجود دارد. سفر غیرمستقیم به لبنان مستلزم عبور از شهرهایی همچون شارجه یا استانبول است که زمان سفر را به ۲۳ تا ۲۴ ساعت افزایش میدهد، همچنین مسافرانی که بهصورت انفرادی سفر میکنند، ممکن است در فرودگاه با سوالاتی روبهرو و ملزم به ارائه بلیت برگشت خود شوند.
با توجه به شرایط کنونی، بهتر است مردم عادی از سفر به لبنان برای شرکت در مراسم تشییع سید حسن نصرالله خودداری کنند، زیرا فضای سیاسی و امنیتی بسیار ملتهب و پرتنشی آنجا حاکم است.
ایمنا: در نهایت، ارزیابی شما از آینده روابط تهران و بیروت چیست؟
حسننیا: آینده روابط تهران و بیروت به نظر مثبت میآید. جوزف عون و نواف سلام، هر دو افرادی هستند که تمایلی به ایجاد تنش حداکثری یا خصومت با ایران ندارند. جوزف عون بهتازگی دیداری با سفیر ایران در لبنان و برخی مقامات سفارت داشته که نشاندهنده نگاه مثبت آنها به روابط است. نواف سلام نیز در حال حاضر مشغول تشکیل کابینه است و به نظر نمیرسد که به سمت تخاصم پیش بروند، هرچند تحت فشار آمریکاییها قرار دارند.
مورگان اورتگاس، معاون نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، بهتازگی در لبنان حضور یافت و از حزبالله خواست که در دولت شرکت نکند و بر خلع سلاح این گروه تأکید کرد. جوزف عون این دخالت را محکوم کرد و گفت که این اقدام مداخلهجویانه در امور داخلی لبنان است، بنابراین میتوان گفت که دیپلماسی و تداوم ارتباطات میتواند راهگشا باشد، هرچند دولت کنونی لبنان همچون دوران «میشل عون» و «نجیب میقاتی» نیست.
یکی از چالشهای پیش روی دیپلماسی ایران در لبنان، حضور وزیر خارجه جدید از حزب قوات اللبنانیه به رهبری سمیر جعجع است که کار را برای تعاملات دیپلماتیک دشوار میسازد. وزیر خارجه پیشین دیدگاه مثبتی به ایران داشت، در حالی که وزیر جدید و برخی دیگر از وزرا، اینگونه نیستند. با توجه به این شرایط، توسل به قهر و قطع ارتباط راهکار مناسبی نخواهد بود. عربستان سعودی نیز پس از قطع رابطه با لبنان از سال ۲۰۱۶، به این نتیجه رسید که باید بار دیگر برای حفظ نفوذ خود در این کشور تلاش کند، بنابراین ضروری است که ایران با استفاده از تمام ابزارهای دیپلماتیک، برای حفظ و ارتقای جایگاه خود در لبنان تلاش کند.
نظر شما