به گزارش خبرگزاری ایمنا از کردستان، فصل بهار، طبیعت کردستان جان دوباره‌ای می‌گیرد و کوه و دشت‌های استان پوشیده از سرسبزی و رنگارنگی گیاهان و گلهای بهاری می‌شود که زیباترین مناظر را می‌تواند را می‌توان مشاهده کرد.
سفره‌های مردم کردستان نیز در این ف رنگ و بوی دیگری به خود می‌گیرند و یکی از اصلی‌ترین خوراکی‌های کردستان در این فصل استفاده از گیاهان بهاری است که هم به صورت خام خوری و هم به صورت غذا طبخ شده و طعم و خاصیت آنها زینت بخش سفره کردستانی‌ها در این فصل از سال است.
بازار شهر سنندج در این فصل از سال محل فروش انواع گیاهان بهاری از کنگر و ریواس گرفته تا شنگ، گیلاخه است و مردم می‌توانند گیاه موردنیاز خود را با مراجعه به بازار تهیه کنند.
در دسترس بودن این گیاهان و قیمت مناسب آنها یکی از اصلی‌ترین عوامل روی آوردن مردم به مصرف آنها است اما از سوی دیگر همین مسئله موجب سودجویی برخی از افراد شده و شاهد برداشت بی‌رویه و غیراصولی این گیاهان هستیم که این پدیده، نه‌تنها به بقای گونه‌های گیاهی و تنوع زیستی منطقه آسیب می‌زند، بلکه می‌تواند به مشکلات دیگری همچون فرسایش خاک و بروز سیل نیز منجر شود.
یکی از نکات حائز اهمیت افزایش آگاهی‌های عمومی است که باید با آموزش و فرهنگ‌سازی، مردم را از اهمیت حفظ گیاهان بهاری و عواقب برداشت بی‌رویه‌ی آنها آگاه و از سوی دیگر نظارت‌ها را در مناطق در معرض آسیب بیشتر تشدید کرد تا در صورت نیاز یگان حفاظت محیط زیست و نیروهای انتظامی، با قاطعیت با متخلفان برخورد کنند. آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا با «حمید غیاث‌الدین، معاون فنی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان» است.
ایمنا: چند نوع گیاه بومی خاص منطقه کردستان وجود دارد؟
غیاث‌الدین: استان کردستان به علت شرایط مساعد آب و هوایی و فیزیوگرافی، مهد پرورش و رشد انبوهی از گونه‌های گیاهی با خواص دارویی و صنعتی است. تاکنون ۲۳۷۰ گونه گیاهی در استان کردستان شناسایی شده که از این تعداد حدود ۲۳۵۰ گونه مرتعی و ۲۰ گونه جنگلی هستند. ۷۰ تا ۸۰ گونه‌ها اندمیک و بومی استان کردستان است و بیش از ۲۰۰ گونه با ارزش دارویی و صنعتی وجود دارد. گونه‌هایی از قبیل مرزه هورامی و سوره‌هلاله از گونه‌های بومی استان هستند؛ همچنین گوشک که نوعی گیاه گوشتخوار و کمیاب و تنها گونه از این نوع در ایران است که در کنار دریاچه زریبار می‌روید. بیش از ۱۵۰ گونه گیاهی با خواص درمانی مختلف، برای افراد محلی و ساکنان روستاها شناخته شده بوده که توسط آنها و به صورت سنتی جهت معالجه امراض و بیماری‌های مختلف مورد بهره‌برداری و استفاده قرار می‌گیرند.
ایمنا: اسامی گونه‌های گیاهی پرمصرف بومی در کردستان چیست؟
غیاث‌الدین: از جمله گونه‌های پرمصرف در سطح استان می‌توان به آویشن (هزبه)، بابونه (گله حاجیانه)، بنفشه (گل ونوشه)، شیرین‌بیان (شیرین‌بلک)، بومادران (بوماران، گیابوژانه)، رازیانه، ناخنک، خاکشیر (خاکشی)، مرزه، ختمی (گل هیرو)، کاسنی (چقچقه)، گاوزبان (گوزروان)، شبت (شویت) را نام برد.
علاوه بر این انواع مختلفی از گونه‌های خوراکی به صورت بهاره در مراتع استان رشد می‌کنند که هرساله زینت‌بخش سفره اهالی کردستان بوده و مردم شهر و روستا، ذائقه خویش را با آنان به طعم بهار می‌آرایند. این گونه‌ها، علاوه بر مصرف خوراکی، دارای خواص دارویی و درمانی بوده و به بهبود سیستم گوارشی کمک می‌نمایند. عمده‌ترین گونه‌های خوراکی شامل کنگر، ریواس، شنگ، گیلاخه، قارچ‌کوهی، لوشه، پیچک، کنیوال، کوزله، قازیاخه هستند.
ایمنا: برداشت بی‌رویه و غیراصولی گیاهان کوهی چه آسیبی به منابع طبیعی کردستان خواهد زد؟
غیاث‌الدین: امروزه قریب به اتفاق افراد و حتی کسانی که برای تفریح و گشت و گذار به مناطق خارج از شهر عزیمت می‌کنند بدون داشتن اطلاع و آگاهی لازم در مورد گیاهان خوراکی و دارویی طبیعی، اقدام به برداشت آنها با وسایل نامناسب همچون بیل‌دستی و تیشه‌های بزرگ می‌کنند. این مورد منجر به تخریب و ریشه‌کنی کامل گیاه شده و امکان رشد آن در سنوات آتی را از بین می‌برد. همچنین در درازمدت، آنچنان که شاهدیم منجر به کاهش دائمی سطح رویشی گیاهان مختلف شده و چه‌بسا در سالیان آینده قسمت اعظم آنها از بین رفته و صرفاً تبدیل به خاطره‌ای برای آیندگان شوند.
برداشت غیراصولی گیاهان طبیعی منجر به کاهش پایه‌های گیاه شده و در درازمدت خطر زوال و از بین رفتن کامل گونه گیاهی را در پی دارد. این کار نه تنها کارکرد طبیعی اکوسیستم را مختل می‌کند که با تأثیر در زنجیره حیاتی، زنده‌مانی و بقای بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی مرتبط را نیز به مخاطره می‌افکند. در کنار این، بهره‌برداری نادرست گیاهان مرتعی، منجر به زیر و رو شدن و تخریب بافت خاک شده و تشدید فرسایش آن را باعث خواهد شد که به نوبه خود خسارت قابل‌توجهی محسوب می‌شود.
ایمنا: راه‌حل شما برای کمتر آسیب دیدن گونه‌های گیاهی هنگام برداشت آنها چیست؟
غیاث‌الدین: هدف ما در منابع طبیعی حفظ و حراست از این گیاهان است تا نسل‌های آینده نیز طعم و طراوت گیاهان بهاری را چشیده و فقط خاطره‌ای برای گذشتگان نباشد. اداره کل منابع‌طبیعی با بهره‌برداران و مجریان عرفی جهت برداشت گیاهان، قرارداد قانونی و متناسب با ظرفیت و توان طبیعی رویشگاه، تنظیم می‌کند. برداشت گیاهان خوراکی، دارویی و صنعتی مرتعی و جنگلی، قبلاً توسط اهالی روستا که دارای دانش تجربی صدها ساله بودند انجام می‌گرفت. این افراد با شناخت ریشه و پیاز و حساسیت‌های گیاه از آسیب‌رساندن به این بخش‌های مهم خودداری می‌کردند. علاوه بر این استفاده از ابزار مناسب همچون چاقوهای تیز با ابعاد مناسب، مدنظر بهره‌برداران و خبرگان محلی است.
ایمنا: آیا طرح خاص یا ممنوعیتی برای برداشت بی‌رویه گیاهان بهاری وجود دارد؟
غیاث‌الدین: در دستورالعمل‌های قانونی برداشت گیاهان خوراکی و مرتعی فقط برای خانوارهای ساکن مناطق روستایی آن هم در حد عرف پیش‌بینی شده و هرگونه برداشت غیر از این، بایستی در قالب طرح بهره‌برداری مصوب و متناسب با توان تولید مراتع باشد، اما متأسفانه این مورد از سوی قریب به اتفاق افراد رعایت نشده و چنانکه عنوان شد بسیاری از افراد برای به دست آوردن درآمدی فصلی، اقدام به برداشت شدید و بدون ضابطه گونه‌های گیاهی طبیعی با ابزار و وسایل نامناسب کرده که بقا و زنده‌مانی گیاهان را به مخاطره می‌اندازند.
ایمنا: اداره منابع طبیعی تا چه اندازه می‌تواند بر مناطق مرتعی و جنگلی نظارت داشته باشد؟
غیاث‌الدین: یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و ادارات تابعه با برپایی گشت‌های حفاظتی و کنترل و رصد جاده‌ها و مناطق جنگلی و مرتعی، سعی در مقابله با این پدیده شوم داشته و بهره‌برداری‌های غیرمجاز را توقیف و محصولات جمع‌آوری شده را ضبط می‌کنند، اما حجم تخریب و تخلفات پنهانی آنچنان بالاست که تلاش‌های همکاران قلیل این مجموعه را عقیم می‌گذارد. ایجاد بازارهای جدید همچون اقلیم کردستان عراق و اشتیاق این منطقه به مصرف فرآورده‌های گیاهی کردستان منجر به ایجاد بازار سیاه و تشدید برداشت غیرقانونی و قاچاق گیاهان بومی شده که مقابله با آن علی‌رغم تلاش‌های زایدالوصف همکاران این مجموعه، همکاری گمرکات استان، هنگ مرزی، صمت، جهاد کشاورزی و سایر دستگاه‌های نظارتی استان را می‌طلبد.
گفت‌وگو از ویدا باغبانی، خبرنگار ایمنا
نظر شما