به گزارش خبرگزاری ایمنا، طی قرن‌های اخیر، شهرها به‌ویژه کلان‌شهرها با رشد قابل‌توجه تولید، مبتنی بر توسعه بی‌سابقه فناوری و افزایش سریع جمعیت مواجه بوده‌اند.
در واقع به دنبال رشد سریع جمعیت، گسترش شهرها و افزایش جدایی‌گزینی شهر از طبیعت، مشکلات بسیاری از جمله آلودگی هوا، کاهش پویایی اجتماعی در ارتباط با طبیعت، هم‌خوانی نداشتن طبیعت با کالبد شهر، هدررفت منابع طبیعی و معضلات ترافیکی ناشی از کاهش استفاده از گزینه‌های حمل‌ونقلی سازگار با محیط طبیعی گریبان‌گیر کلان‌شهرها شده است، از این‌رو رویکرد نوین برنامه‌ریزی شهری بیوفیلیک با در نظر گرفتن ارتباط شهر و شهروندان با طبیعت به عنوان اصل اساسی در برنامه‌ریزی، در راستای رفع این مشکلات ارائه شده است.
رشد و توسعه شهرها تأثیر عمیقی بر تغییر فضاها و عناصر طبیعی موجود در آن‌ها داشته است و می‌توان گفت که ادامه این روند پیامدهای مخرب زیست‌محیطی بسیاری را به‌دنبال خواهد داشت؛ به عبارت دیگر تمرکز زیاد بر کالبد شهرها و ساخت‌وسازهای بی‌قاعده و افزایش تراکم جمعیتی منجر به ارتباط نگرفتن متناسب کالبد با طبیعت بومی و در نتیجه تخریب طبیعت می‌شود که در این راستا و به‌منظور حفظ محیط زیست شهرها، نظریه‌های گوناگونی نظیر باغ‌شهر، شهر سبز و شهر اکولوژیک مطرح شده است.
از دیگر نظریه‌هایی که علاوه‌بر وجه محیطی شهر به ویژگی‌های ذهنی شهروندان در ارتباط با طبیعت شهر توجه بسیاری داشته، نظریه شهر بیوفیلیک بوده است.
در حقیقت شهر بیوفیلیک، شهری است که کاملاً از طبیعت موجود درون و اطراف خود بهره می‌گیرد؛ در این شهر طبیعت همیشه وجود دارد و تلاش می‌شود از دسترسی فیزیکی و بصری به ویژگی‌ها و خصوصیات طبیعی اطمینان حاصل شود.
ویژگی متمایز برنامه‌ریزی و طراحی شهری در هزاره سوم میلادی، برنامه‌ریزی مبتنی بر اصل طبیعت محوری و رعایت اصول توسعه پایدار در تمام فعالیت‌های مربوط به مسائل شهری است که از الزامات آن تلفیق شهر با طبیعت به‌منظور کاهش فشارهای روانی شهری و کاهش آلودگی شهر و از میان بردن بسیاری از مشکلات ناشی از ترافیک است که از آن به‌عنوان برنامه‌ریزی شهری بیوفیلیک یاد می‌شود و برگرفته از نظریه شهر بیوفیلیک است.
برنامه‌ریزی شهری بیوفیلیک بر این اساس است که انسان‌ها نوعی ارتباط ذاتی با طبیعت دارند که باید در زندگی روزمره آن‌ها به‌ویژه در شهرها فراهم شود؛ یکی از شهرهای موفق در زمینه برنامه‌ریزی شهری بیوفیلیک شهر سنگاپور است؛ در این شهر حدود نیمی از مساحت زمین‌ها به طبیعت و فضای سبز اختصاص داده شده که دستاوردی مهم با وجود تراکم بسیار زیاد است.
از جمله مهم‌ترین فعالیت‌های به‌کار گرفته شده به‌منظور حرکت به سمت شهر بیوفیلیک، می‌توان به تدوین و اجرای برنامه سبز و برنامه جامع خیابان‌های سبز، اتصالات پارک‌ها، پارک باغبانی بیوفیلیک، برنامه مدیریت آب و ایجاد باغ‌های اجتماعی اشاره کرد.
«بیرمنگام» نیز نخستین شهر بیوفیلیک در انگلستان است؛ بخش عمده رویکرد جامع به‌کار گرفته شده در این شهر را می‌توان در برنامه فضاهای سبز شهری مشاهده کرد که شامل پیشنهادی برای ایجاد دسترسی به شبکه رودخانه‌ها و کانال‌ها بوده و به‌عنوان مبنایی برای دسترسی به شبکه مسیرها است.
احیای سیستم کانال در مرکز شهر موجب افزایش بازدیدکنندگانی شده است که می‌توانند از فضای ساحلی لذت برند و می‌توان گفت، به‌رغم شهرت این شهر به‌عنوان یک منطقه صنعتی خاکستری، فضای سبز زیادی با بسیاری از منابع طبیعی محلی وجود دارد.
اصفهان به سمت شهر بیوفیلیک گام برداشته است
محمد نورصالحی، رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان درباره تحقق رویکرد برنامه‌ریزی شهری طبیعت‌محور در این کلان‌شهر اظهار می‌کند: شهر ما در حال حاضر به‌دلیل دخالت نادرست مدیریتی در توزیع آب که موجب شده است رودخانه زاینده‌رود به‌طور دائم جریان نداشته باشد، همچنین به‌دلیل وجود صنایع آلاینده‌ها که بیشترین آلودگی را برای آن به همراه داشته است، شرایط مطلوبی ندارد، اما در حال حاضر با وجود همین شرایط غیرقابل قبول آب و هوایی، اصفهان نسبت به سایر شهرهای مشابه زیست‌پذیرتر و به سمت بیوفیلیک شدن گام برداشته است.
وی می‌افزاید: بخشی از این مشکلات باید با انجام اقداماتی توسط مدیریت شهری و شهروندان رفع شود تا شرایط رو به بهبود رود و بخشی دیگر از اقدامات به عوامل بیرونی مرتبط است؛ به‌عنوان مثال موضوع جریان زاینده‌رود و مدیریت آب به دولت مربوط می‌شود و این مشکل باید از آن سو برطرف شود.
حذف خودروهای تک‌سرنشین و استفاده از حمل‌ونقل عمومی یکی از راهکارهای مؤثر برای زیست‌پذیرترشدن شهرها است
رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح می‌کند: در بحث آلودگی هوا باید به عنوان یک نهضت تلاش کنیم تا صنایع آلاینده‌ای که در شعاع زیر ۵۰ کیلومتری اصفهان مستقر شده است، از هم‌جواری شهر بیرون رود.
نورصالحی با تاکید بر اینکه سبک زندگی شهروندان نباید موافق با شرایط نامطلوب شهر باشد، می‌گوید: شهروندان باید به سمتی حرکت کنند که نتیجه فعالیت آن‌ها کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی و شهری باشد، از این‌رو حذف خودروهای تک‌سرنشین و استفاده از حمل‌ونقل عمومی یکی از راهکارهای مؤثر در این زمینه است.
وی خاطرنشان می‌کند: امکانات فعلی ما برای تحقق این رویکرد به قدر کافی مطلوب نیست، اما در شرایط کنونی از همین ظرفیت‌های موجود نیز به‌درستی استفاده نمی‌شود.
هدف از برنامه‌ریزی شهری بیوفیلیک، بهره‌مندی شهرنشینان از طبیعت است
سیدمحمد شکرانی، دکترای شهرسازی با اشاره به اهمیت و توجه به اصل طبیعت محوری در برنامه‌ریزی شهری و رویکرد برنامه‌ریزی شهری بیوفیلیک در شهرهای دارای ظرفیت‌های محیطی اظهار می‌کند: اصفهان در سال‌های اخیر با افزایش قابل ملاحظه جمعیت و مشکلات زیست‌محیطی مرتبط با آن از جمله آلودگی هوا، آب و خاک، کاهش فضاهای سبز، تغییر کاربری اراضی باغ‌ها و کشاورزی و کاهش سرزندگی شهری مواجه شده است.
وی می‌افزاید: با وجود ظرفیت‌هایی همچون زمین‌های بایر، عناصر طبیعی و ظرفیت‌های زیست‌محیطی از جمله رودخانه زاینده‌رود، فضاهای سبز و پوشش گیاهی در این شهر از یک‌سو و وجود مشکلاتی از جمله آلودگی هوا ناشی از ترافیک و وجود صنایع از سوی دیگر، می‌توان از طریق به‌کارگیری رویکرد برنامه‌ریزی شهری طبیعت‌محور، زمینه غلبه بر بسیاری از مشکلات به‌ویژه در بعد زیست‌محیطی و تحقق توسعه پایدار را فراهم کرد.
دکترای شهرسازی با بیان اینکه برنامه‌ریزی شهری بیوفیلیک یک مدل مفهومی برای برنامه‌ریزی شهری بدون آلاینده و بدون ضایعات است و بر استفاده بهینه از انرژی تأکید دارد، تصریح می‌کند: این مفهوم در جست‌وجوی برنامه‌ریزی و طراحی مجدد برای بخش‌های موجود شهری و بازتولید مراکز شهری پساصنعتی است.
برنامه‌ریزی شهری بیوفیلیک پاسخی به تراکم فزاینده در شهرها است
شکرانی ادامه می‌دهد: برنامه‌ریزی شهری بیوفیلیک پاسخی به تراکم فزاینده در شهرها است و هدف این رویکرد ایجاد اطمینان از بهره‌مندی شهرنشینان به‌طور روزانه و به‌مقدار کافی از طبیعت است.
وی با تاکید بر اینکه برنامه‌ریزی شهری بیوفیلیک مزایای قابل‌توجهی از جمله مدیریت سیلاب و رواناب ناشی از بارندگی، کاهش مصرف انرژی، کاهش دمای شهری، افزایش سلامت جسمی و روحی، افزایش امنیت، کاهش جرم و جنایات و افزایش کارایی را برای شهرها به همراه دارد، می‌افزاید: چنین راهی برای ادامه تجربه عالی شهری است که بهره‌وری اقتصادی بالایی از طریق تعادل بین زیرساخت‌های بتن و فولاد شهری با فرم‌های خلاق و تلفیق شده طبیعت شهری دارد، به‌طوری‌که حفظ جنبه زیبایی‌شناسی، زیست‌پذیری و جذابیت برای ساکنان فعلی و آینده به‌وسیله محیط‌های شهری تضمین شود را فراهم کرده است.
دکترای شهرسازی می‌گوید: در مورد اصفهان به‌عنوان یک کلان‌شهر تاریخی با بیشترین سرانه فضای سبز و وجود رودخانه زاینده‌رود در آن می‌توان گفت، بر اساس سنجش‌های انجام شده و امکانات و محدودیت‌های موجود در مناطق پانزده‌گانه این کلان‌شهر به‌لحاظ رویکرد برنامه‌ریزی شهری بیوفیلیک، مهم‌ترین دلایل ضعف بیشتر مناطق، از نظر طبیعت‌محوری، ضعف در زیرساخت‌ها و شرایط بیوفیلیکی و وجود معضلاتی از قبیل آلودگی هوا ناشی از صنایع آلوده‌کننده و ترافیک، جریان نداشتن آب در زاینده‌رود و نهرها در بیشتر ایام سال، فاصله زیاد بعضی از محلات از فضاهای سبز، ضعف در زیرساخت‌های پیاده‌مداری و دوچرخه سواری، ضعف در سیستم حمل‌ونقل عمومی، از بین رفتن تدریجی پوشش گیاهی، تبدیل باغ‌ها به اراضی کشاورزی و ساخت‌وساز غیرمجاز در زمین‌های حاصلخیز است.
لزوم احیای رودخانه‌ها برای دستیابی به شهر طبیعت‌محور
همایون نورایی، استادیار شهرسازی با بیان اینکه به موازات فراهم نبودن زیرساخت‌ها و شرایط بیوفیلیکی مناسب و کم‌توجهی مدیران شهری به اصول شهر بیوفیلیک، از شدت تمایل شهروندان به رفتارهای بیوفیلیکی نیز کاسته شده است، اظهار می‌کند: از جمله این موارد می‌توان به مدت زمان اندک حضور مردم در طبیعت، کاهش مشارکت‌های داوطلبانه در حفظ و ارتقای طبیعت محل زندگی و کاهش استفاده از گزینه‌های حمل‌ونقل سبز به‌ویژه پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری اشاره کرد.
وی می‌افزاید: کم‌توجهی به عوامل فضایی کلان مؤثر بر کاهش معضلات محیطی در نظام برنامه‌ریزی شهری، ساختار سنتی برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و آشنایی ناکافی از روش‌ها و ابزارهای ارزیابی اثرات اقدامات توسعه در بروز معضلات زیست‌محیطی به‌ویژه در حیطه شهرسازی، منجر به چالش‌های جدی در زمینه طبیعت شهری به‌ویژه در کلان‌شهرهای کشور شده است.
استادیار شهرسازی تصریح می‌کند: ازجمله مهم‌ترین اقدامات بهبودبخشی در راستای رفع این مشکلات و تحقق رویکرد برنامه‌ریزی شهری طبیعت‌محور در اصفهان، می‌توان به جلوگیری از تغییر کاربری فضای سبز و باغ‌ها، احیای رودخانه و نهرها و فراهم‌کردن امکان مشارکت شهروندان در حفظ طبیعت از طریق آموزش‌های زیست‌محیطی اشاره کرد.
نورایی خاطرنشان می‌کند: ایجاد مسیرهای پیوسته ویژه دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی، بهبود وضعیت حمل‌ونقل عمومی از طریق اجرای خطوط باقی‌مانده مترو، در نظر گرفتن مشوق‌های مالی برای برنامه‌های اجرایی حساس به محیط‌زیست، حمایت از نهادهای غیردولتی مرتبط با طبیعت، مدیریت تصفیه فاضلاب و جلوگیری از ورود آن به رودخانه و نهرها و بهبود کشاورزی شهری از دیگر اقدامات بهبود بخشی برای تحقق رویکرد برنامه‌ریزی شهری طبیعت‌محور در اصفهان است.
به گزارش ایمنا، برنامه‌ریزی شهری بیوفیلیک در سال‌های اخیر توسط کشورهای آمریکایی و اروپایی مورد توجه قرارگرفته است و می‌توان گفت که این رویکرد بر اهمیت حفاظت، توسعه و احیای طبیعت در محیط‌های ساخته شده شهری تأکید می‌کند و سعی دارد ارتباط بین شهرها را با طبیعت به‌صورت مستقیم، غیرمستقیم یا حتی تشابهی همچون معماری الهام گرفته از طبیعت تقویت کند.
نظر شما